από εφημερίδα των συντακτών
Είναι γνωστό πως η οικονομική κρίση σε όλες τις χώρες που ενσκύπτει-και αυτό ισχύει και στις μέρες μας- έχει άμεση συσχέτιση με την αυτοκτονία, αυτό το πολύπλευρο, πολύπλοκο και δυσεπίλυτο κοινωνιοβιολογικό πρόβλημα.
Η Ελλάδα ειδικά, στα χρόνια της κρίσης παρουσίασε μια αύξηση των αυτοκτονιών τουλάχιστον της τάξης 30% και ανάλογη αύξηση των αποπειρών αυτοκτονίας. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερες από 1.000.000 αυτοκτονίες παγκοσμίως, μια αυτοκτονία πραγματοποιείται κάθε 20 δευτερόλεπτα ενώ μια απόπειρα πραγματοποιείται κάθε δευτερόλεπτο. Η αυτοκτονία σήμερα συγκαταλέγεται μεταξύ των δέκα συχνοτέρων αιτιών θανάτου στο σύνολο του πληθυσμού και ανάμεσα στις τρεις συχνότερες αιτίες θανάτου για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες.
Ειδικοί του χώρου επιχείρησαν ανατομία του προβλήματος σε πρόσφατη επιστημονική ημερίδα με θέμα «Η πρόληψη των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών σε περίοδο κοινωνικο-οικονομικής κρίσης»
Η Ημερίδα οργανώθηκε από το περιοδικό «Ψυχιατρική» της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΕΨΕ) και τους Κλάδους αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών και Προληπτικής Ψυχιατρικής της ΕΨΕ σε συνεργασία με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών.
Αυτοκτονίες στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης
Την πεποίθηση πως η αυτοκτονική συμπεριφορά επηρεάζεται από την οικονομική κρίση και τη διάρκεια της, εξέφρασε ο Θ. Παπασλάνης, Ψυχίατρος, MSc, Πανεπιστήμιο Αθηνών στην ομιλία του με θέμα «Αυτοκτονίες στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης».
Σύμφωνα με νέα στοιχεία υπάρχουν διακυμάνσεις ανά γεωγραφική κατανομή.
Συγκεκριμένα, αυξημένη αυτοκτονικότητα παρουσιάζεται στις χώρες της Βαλτικής, κυρίως στη Λιθουανία και ακολούθως σε Σλοβενία, Ουγγαρία. Επίσης αυξημένη αυτοκτονικότητα παρατηρείται στην Ασία (Ιαπωνία, Νότια Κορέα) καθώς και σε Κίνα και Ινδία που καλύπτουν το 60% των αυτοκτονιών παγκοσμίως. Συνηθέστερα στην Κίνα η αυτοκτονικότητα πλήττει γυναίκες που διαβιούν σε αγροτικές περιοχές.
Όπως ανέφερε ο καθηγητής, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις οικονομικές κρίσεις διεθνώς και διαχρονικά ας δούμε το παράδειγμα του κραχ του 1929 στην Αμερική, όπου την περίοδο 1927-1937 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σημείωσε δραματική πτώση. Κατά την περίοδο εκείνης της οικονομικής κρίσης αυξήθηκαν και αυξάνονται εν γένει οι βίαιοι θάνατοι, οι ανθρωποκτονίες, τα τροχαία και τα καρδιαγγειακά νοσήματα εξαιτίας του στρες.
Επίσης την περίοδο 1990-1995 που ακολουθεί την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, στη Ρωσία αυξήθηκε το ποσοστό των αυτοκτονιών κυρίως στους άνδρες., ενώ η αυτοκτονικότητα στις γυναίκες κινήθηκε σε σταθερά επίπεδα. Οι άνδρες είναι εκείνοι που επηρεάζονται περισσότερο σε περίοδο κρίσης, επισήμανε ο κ. Παπασλάνης. Η αυτοκτονικότητα την συγκεκριμένη περίοδο αυξήθηκε ιδιαίτερα στις χώρες της Βαλτικής και ακολούθως σε περιοχές με Σλαβόφωνους πληθυσμούς. Αυτό δεν ισχύει για την περιοχή του Καυκάσου, όπου κυριαρχούν οι ισλαμιστές οι οποίοι δεν κάνουν χρήση αλκοόλ και έχουν πολυπληθείς οικογένειες, γεγονός που λειτουργεί ως δίχτυ προστασίας.
Στις χώρες της Βαλτικής, την συγκεκριμένη περίοδο, η αυτοκτονικότητα, αυξήθηκε κατά σειράν: Λιθουανία Εσθονία, Λετονία. Αντίθετα στην Ευρώπη των 15, η κατάσταση υπήρξε σταθερή, με τις γυναίκες να μην επηρεάζονται πολύ.
Είναι γεγονός, επισήμανε ο κ. Παπασλάνης, πως η κοινωνική κρίση που ενσκύπτει πχ στη Βαλτική, δεν ορίζεται πάντα με οικονομικούς όρους.
Πως επηρέασε η «φούσκα» της Ασίας τις αυτοκτονίες
Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ασίας. Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 1997 από την Ταυλάνδη, (όπου «έσκασε» φούσκα λόγω υπερβολικού δανεισμού) οδήγησε σε αύξηση αυτοκτονιών.
Στην Ιαπωνία, που είναι μια ισχυρή οικονομία, πριν το 1997 είχαμε 22.000 αυτοκτονίες το μήνα, ενώ μετά το 1997 είχαμε 33.000 το μήνα (κυρίως στους άνδρες).
Το ίδιο συνέβη και στη Νότια Κορέα την περίοδο της οικονομικής κρίσης και πάλι με αυξημένη την αυτοκτονικότητα κυρίως των ανδρών. Επίσης σημειώθηκαν πολλές αυτοκτονίες ηλικιωμένων, οι οποίοι έθεσαν τέλος στη ζωή τους, από την ανάγκη τους να μην γίνονται βάρος στα παιδιά τους. Το ίδιο συνέβη και στην Ταιβάν.
Το φαινόμενο της αυτοκτονίας στον ελλαδικό χώρο
Αναφορικά με τη χώρα μας, ο καθηγητής υπογράμμισε πως στην Ελλάδα το 2008, λόγω της ύφεσης, σημειώθηκε μείωση του ΑΕΠ, τουλάχιστον 25%. Ήδη το 2010 οι θάνατοι υπερτερούν των γεννήσεων και βρίσκεται σε εξέλιξη δημογραφικό πρόβλημα, για το οποίο ωστόσο δεν ευθύνεται αποκλειστικά η κρίση. Ταυτόχρονα, οι γάμοι μειώνονται και τα διαζύγια σημειώνουν μικρή αύξηση.
Το σημαντικότερο είναι πως αυξάνεται η ανεργία: Ο δείκτης της ανεργίας εκτοξεύεται από το 8% στο 25%, μες το 50-70% των ανέργων να είναι μακροχρόνια άνεργοι, με τα ποσοστά αυτά να είναι ακόμη υψηλότερα στον νεανικό πληθυσμό. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο πληθυσμός που ζει σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, αυξάνεται στο 35%, ενώ ο πληθυσμός που ζει σε κοινωνική αποστέρηση ανέρχεται στο 40%.
Ελληνικές έρευνες για την κρίση και την αυτοκτονικότητα
Στη συνέχεια ο καθηγητής αναφέρθηκε σε έρευνες σχετικά με την κρίση και την αυτοκτονικότητα που εξετάζουν την περίοδο 2001-2013.
Το 2007 αρχίζει να παρουσιάζεται η ύφεση, ενώ το 2010 τα συμπτώματα είναι πιο έντονα. Οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα ανέρχονται την περίοδο αυτή σε 5.174, που αντιστοιχεί στο 0,37% των θανάτων, ποσοστό που είναι χαμηλό σε διεθνές επίπεδο. Το ποσοστό των αυτόχειρων ανδρών είναι 82,4% και των γυναικών 17,6%
Το 2013 σημειώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός αυτοκτονιών, οι οποίες ανέρχονται σε 333. Ωστόσο, το 2016 μέχρι τώρα, σημειώνεται αλματώδης αύξηση σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι αυτοκτονίες ανέρχονται ήδη σε 562, πριν τη λήξη της χρονιάς.
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, από τα τέλη του 2010 και μετά, μεγάλος αριθμός θανάτων οφείλεται σε βίαιες ενέργειας. Παράλληλα έχουμε αύξηση των απροσδόκητων θανάτων, οι οποίοι όμως δεν ταξινομούνται. Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία, το 50-70% αυτών των θανάτων είναι συγκεκαλυμμένες αυτοκτονίες.
Από το 2010 και μετά, ο δείκτης αυτοκτονικότητας αυξάνεται συνεχώς, τόνισε ο κ. Παπασλάνης. Συγκεκριμένα, 5 αυτοκτονίες ανδρών αντιστοιχούν σε 1 αυτοκτονία γυναικών, καθώς όπως καταδεικνύεται κυρίως οι άνδρες απορρόφησαν το αρχικό στρες της κρίσης.
Επίσης, κατά τη διάρκεια των ετών 2001-2013 οι αυτοκτονίες αυξάνονται στα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.
Την περίοδο 2008-2013 η αυτοκτονικότητα παρουσιάζει σημαντική αύξηση της τάξης του 43,3%, κυρίως στους άνδρες, ενώ στις γυναίκες δεν σημειώνεται σημαντική μεταβολή. Το στατιστικά σημαντικό στοιχείο είναι πως η αυτοκτονικότητα αυξάνεται στους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας (25-34 ετών) και στους άνεργους, ή σε αυτούς που έχουν την ανασφάλεια της ανεργίας (45-64%), δηλαδή στις οικονομικά ενεργές ηλικίες.
Αύξηση αυτοκτονιών στην Αττική
Αξίζει να σημειωθεί πως η αυτοκτονικότητα την συγκεκριμένη περίοδο αυξήθηκε σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, ενώ μειώθηκε μόνο στα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Ιδιαίτερα η αυτοκτονικότητα αυξήθηκε στη Θεσσαλία, τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου, στην Αττική, και την Κρήτη συνολικά την περίοδο της κρίσης.
Ειδικά στην Αττική, που είναι η μεγαλύτερη περιφέρεια της Ελλάδας, η αύξηση της αυτοκτονικότητας είναι σημαντική, της τάξης του 46,6%.
Οι συνήθεις τρόποι αυτοκτονίας για τους άνδρες είναι κατά σειρά: απαγχονισμός, χρήση πυροβόλων όπλων, πτώση, και χρήση φαρμάκων , ενώ για τις γυναίκες είναι: απαγχονισμός, πτώση, χρήση φαρμάκων και χρήση πυροβόλων όπλων.
Σύμφωνα με πρόσφατη εργασία, όπου εξετάζεται η περίοδος 1992-2012 στην αρχή της κρίσης στις γυναίκες δεν παρατηρείται αλλαγή στην αυτοκτονικότητα, ενώ στους άνδρες σημειώνεται αλλαγή το 2008. Προηγουμένως η αυτοκτονικότητα παρουσίαζε σταθερότητα ή ήπια μείωση.
Σύμφωνα με έρευνα του 2014, τα αποτελέσματα της κρίσης δεν είναι πλήρως ορατά και γιατί δεν καταγράφονται όλα τα περιστατικά. Κλείνοντας την ομιλία του ο καθηγητής εξέφρασε την αισιόδοξη διατύπωση πως κάθε κρίση είναι ευκαιρία για αλλαγή.
Συνάφεια αυτοκτονικότητας και οικονομικής κρίσης
Όπως τόνισαν οι ειδικοί, κατά την διάρκεια της ημερίδας, η ψυχοπαθολογία συνδέεται με την αυτοκτονικότητα, αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα, υπογραμμίζοντας πως σαφώς υπάρχει σχέση και συνάφεια μεταξύ της αυτοκτονικότητας και της οικονομικής κρίσης.
Κοινός παρανομαστής στις αυτοκτονίες σε περίοδο κρίσης είναι το στρες που προκαλεί η ανεργία και η οικονομική ανασφάλεια.
Ακόμη επισημάνθηκε η σιωπή των ΜΜΕ αναφορικά με τις αυτοκτονίες μετά την κυβερνητική αλλαγή, ενώ οι ειδικοί αναφέρθηκαν στο παράδειγμα της Αυστρίας όπου οι αυτοκτονίες σταμάτησαν , όταν έπαψαν να προβάλλονται από τα ΜΜΕ.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως δεν είναι σωστό να προβάλλονται από τα ΜΜΕ οι αυτοκτονίες, εξ αιτίας του μιμητικού φαινομένου, καθώς έχει διαπιστωθεί πως όταν προβάλλεται μια πράξη αυτοκτονίας, ακολουθούν πολλές.
Είναι χαρακτηριστικό πως μετά την αυτοκτονία του φαρμακοποιού στο Σύνταγμα τον Ιούλιο του 2012, οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν 32%.
Παρ’ όλα αυτά εντύπωση προκαλεί το γεγονός, πως σε αντίθεση με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, έρευνα του ΕΠΨ σχετικά με την αυτοκτονικότητα (ιδεασμός, σχέδιο, απόπειρα) καταγράφει πτώση της το διάστημα 2011 -2013.
Όλοι δε υπογράμμισαν πως πέρα από τους αριθμούς και τις στατιστικές, είναι αναγκαίο να δώσουμε λόγο και φωνή στους πάσχοντες , δηλαδή σ’ αυτούς που επιζούν από τις αυτοκτονίες.
Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στις γυναίκες
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στις γυναίκες, ένα επίκαιρο, φλέγον ζήτημα που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, υπήρξε το επίκεντρο της ομιλίας της Σ. Σταμούλη, Διδάκτορος Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία επισήμανε την αμηχανία με την οποία προσεγγίζουμε την γυναικεία αυτοκτονία.
Η κ. Σταμούλη εστιάστηκε στην σύγχυση που παρατηρείται στη σύγκριση επιδημιολογικών μελετών, με αποτέλεσμα τα σίγουρα στοιχεία να είναι λίγα. Παράλληλα, η προβλεπτική ικανότητα για την αυτοκτονία ενός ατόμου είναι μικρή.
Η αυτοκτονία-επισήμανε η διδάκτωρ Ψυχιατρικής- είναι σπάνιο φαινόμενο καθώς αφορά 1, 2, 3 άτομα στις 10.000 πληθυσμού. Ωστόσο στον ψυχιατρικό πληθυσμό το τοπίο ανατρέπεται και η κατάσταση είναι διαφορετική. Η καλή κλινική αξιολόγηση είναι η βάση της αντιμετώπισης του προβλήματος, ενώ μεγάλη σημασία έχει η εκτίμηση του κινδύνου. Οι γυναίκες αυτοκτονούν λιγότερο, αλλά κάνουν περισσότερες απόπειρες, ενώ μεγάλη σημασία έχει και το ψυχιατρικό ιστορικό.
Τι οδηγεί τις γυναίκες στην αυτοκτονία
Η έλλειψη ελπίδας και η έλλειψη βοήθειας (όπου η γυναίκα νομίζει-σωστά η εσφαλμένα- πως είναι αβοήθητη) είναι οι δυο καθοριστικοί παράγοντες που κρύβονται πίσω από κάθε αυτοκτονία, οδηγώντας σε αυτήν.
Η κ. Σταμούλη αναφέρθηκε στην ιδιαιτερότητα του γυναικείου ψυχισμού, καθώς οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες σε σχέση με συναισθηματικά προβλήματα, αλλά δέχονται ευκολότερα βοήθεια. Επίσης εστιάστηκε στον σημαντικό ρόλο που παίζουν στις αυτοκτονίες των γυναικών τα οιστρογόνα και η σεροτονίνη. Από την άλλη, η συννοησηρότητα , δηλαδή η παράλληλη χρήση ουσιών αυξάνει τον κίνδυνο μια γυναίκα να οδηγηθεί στην αυτοκτονία.
Τα τελευταία 2-3 χρόνια όλο και πιο συχνά έρχονται στα νοσοκομεία γυναίκες που απεμπολούν τους ρόλους τους (φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων) ή είναι αυτοκαταστροφικές, ή έχουν χαοτικές ερωτικές σχέσεις.
Μια συνήθης γυναικεία αυτοκαταστροφική πράξη, το κόψιμο των καρπών είναι μια κραυγή για βοήθεια, ενώ στις έφηβες πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψη την υπερδοσολογία φαρμάκων (το λίθιο αποτελεί σοβαρό κίνδυνο) γιατί ίσως αυτοκτονήσουν.
Η κ. Σταμούλη τόνισε πως η απόπειρα αυτοκτονίας είναι αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, μια κραυγή βοήθειας, ενώ πρέπει να δίνουμε προσοχή στην αυξημένη χρήση αλκοόλ και στα καψίματα.
Σημαντικό ρόλο στην αυτοκτονικότητα παίζουν:
· Η προσωπικότητα
· Η ψυχιατρική νόσος
· Το οικογενειακό ιστορικό (κληρονομικότητα)
· Το να είναι κάποιος μοναχικό ή απομονωμένο άτομο
· Οι κοινωνικές δεξιότητες
· Η ανεργία
Αξιολόγηση αυτοκτονικότητας-εκτίμηση κινδύνου
Οι ψυχολόγοι πρέπει πάντα να ρωτούν αν υπάρχει σχέδιο για αυτοκτονία ή κατάθλιψη σε περίπτωση αυτοκτονικού ιδεασμού, ενώ εάν υπάρχουν έμμονες σχέσεις αυτοκτονίας πρέπει η γυναίκα να λάβει ψυχιατρική βοήθεια για αγωγή και παρακολούθηση.
Αν υπάρχει απουσία πλάνου με αυτοκτονικό ιδεασμό, αποκλείουμε την ψυχιατρική νόσο, υπογράμμισε η διδάκτωρ Ψυχολογίας, τονίζοντας πως αν υπάρχει ψυχιατρική νόσος σε μια γυναίκα, ο κίνδυνος να αυτοκτονήσει είναι αυξημένος. Κυρίαρχα συμπτώματα της αυτοκτονικότητας είναι η ανηδονία, η απελπισία, ο επίμονος αυτοκτονικός ιδεασμός.
Μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνουμε στο προφίλ μοναχικής γυναίκας, που ζει σε αγροτική περιοχή, είναι πάνω από 65 χρονών, πάσχει από κατάθλιψη, έχει οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονίας, δυσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, και έχει στη διάθεση της ζιζανιοκτόνα και καραμπίνα.
Ιδιαίτερα ευάλωτες είναι επίσης οι γυναίκες που έχουν σωματικές ασθένειας, ενώ σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση αυτοκτονικότητας παίζουν η φτώχεια, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η έλλειψη υποστήριξης , ενώ το νόημα της ζωής είναι καθοριστικό.
Το νόημα ζωής αποτρέπει την αυτοκτονία
«Πρέπει να ανιχνεύσουμε το νόημα της ζωής. Αν δεν νοηματοδοτείται η ζωή υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονίας» υπογράμμισε η διδάκτωρ Ψυχιατρικής, ενώ αναφερόμενη στο κραχ του 1929 παρατήρησε πως κατά τη διάρκεια του οι άνθρωποι είχαν νόημα ζωής, ενώ αντίθετα στις μέρες μας αποδομούνται όλα.
Σύμφωνα με μελέτες οι γυναίκες κάνουν 3-4 φορές περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας, απ’ ότι οι άνδρες, ενώ η αυτοκτονικότητα αυξάνεται μετά τα 65 έτη.
Πάντως στις ηλικίες άνω των 65 η σχέση αυτοκτονικότητας ανδρών-γυναικών είναι σχεδόν 1/1.
Σε διεθνές επίπεδο ιδιαίτερα ευάλωτες στην αυτοκτονικότητα είναι οι Κινέζες που είναι μόνες γιατί λόγω πολιτιστικών παραγόντων αισθάνονται βάρος για τους άλλους.
Αντίθετα οι Αφροαμερικανίδες έχουν μειωμένη αυτοκτονικότητα γιατί είναι εξωστρεφείς, έχουν έντονη θρησκευτικότητα και πολλαπλά κοινωνικά δίκτυα.
Οι γυναίκες χωρίς σταθερή σχέση έχουν κίνδυνο αυτοκτονικότητας κατά 4-5 φορές μεγαλύτερο από τις γυναίκες με σταθερή σχέση.
1η αιτία θανάτου η αυτοκτονία στις νεαρές γυναίκες σε ΗΠΑ- Ευρώπη
Για τις έφηβες και τις νεαρές γυναίκες στην Ελλάδα, η αυτοκτονία είναι η 6η αιτία θανάτου, όταν στην Ευρώπη είναι η 2η. Επίσης στις γυναίκες 25-35 ετών στην Ελλάδα η αυτοκτονία είναι η 6η αιτία θανάτου, ενώ σε ΗΠΑ και Ευρώπη είναι η 1η αιτία θανάτου. Στις ηλικίες άνω των 60, 65 οι αυτοκτονίες αυξάνονται.
Όταν παρουσιάζονται ψυχοπαθολογία ή συναισθηματικές ενοχλήσεις, ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι μεγαλύτερος, επισήμανε η κ. Σταμούλη, τονίζοντας πως όταν τα οιστρογόνα μειώνονται πριν και μετά την έμμηνο ρήση οι πιθανότητες αυτοτραυματισμού και αυτοκτονίας είναι αυξημένες.
Κακές οικογενειακές σχέσεις-κακοποίηση
Σημαντικό ρόλο στην αυτοκτονικότητα παίζουν ακόμη οι κακές οικογενειακές σχέσεις, η παιδική κακοποίηση, αν μια γυναίκα είναι ανύπανδρη, έφηβη, αβοήθητη, πάσχει από ψυχιατρική διαταραχή, έχει μη προγραμματισμένη εγκυμοσύνη, κάνει κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά), είναι άνεργη, αποβάλλει, ή κάνει έκτρωση.
Ο κίνδυνος αυξάνεται αν έχει αυτοκτονική πρόθεση, δηλαδή αν έχει κάνει προηγούμενες απόπειρες και το κρύβει, αν πάσχει από κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή, αν έχει κρίσεις πανικού, αν υπάρχουν ψυχοπιεστικοί παράγοντες και αν κάνει χρήση ουσιών.
Επίσης η περίοδος της λοχείας είναι δύσκολη και περιπεπλεγμένη.
Αν μια γυναίκα έχει ψυχιατρικό πρόβλημα θέλει ιδιαίτερο χειρισμό, τόνισε η κ. Σταμούλη, αναφερόμενη στη συμβολή της χορήγησης λιθίου στην πρόληψη της αυτοκτονικότητας, καθώς υπάρχει θεαματική βελτίωση και τα συμπτώματα εξαφανίζονται.
Επίσης κατά την διάρκεια της εμμηνόπαυσης, την τρίτη και τέταρτη ηλικία οι αυτοκτονίες αυξάνονται, ενώ η έγκαιρη διάγνωση σε ψυχιατρικά θέματα είναι σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας της αυτοκτονικότητας.
Είναι γνωστό πως η οικονομική κρίση σε όλες τις χώρες που ενσκύπτει-και αυτό ισχύει και στις μέρες μας- έχει άμεση συσχέτιση με την αυτοκτονία, αυτό το πολύπλευρο, πολύπλοκο και δυσεπίλυτο κοινωνιοβιολογικό πρόβλημα.
Η Ελλάδα ειδικά, στα χρόνια της κρίσης παρουσίασε μια αύξηση των αυτοκτονιών τουλάχιστον της τάξης 30% και ανάλογη αύξηση των αποπειρών αυτοκτονίας. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερες από 1.000.000 αυτοκτονίες παγκοσμίως, μια αυτοκτονία πραγματοποιείται κάθε 20 δευτερόλεπτα ενώ μια απόπειρα πραγματοποιείται κάθε δευτερόλεπτο. Η αυτοκτονία σήμερα συγκαταλέγεται μεταξύ των δέκα συχνοτέρων αιτιών θανάτου στο σύνολο του πληθυσμού και ανάμεσα στις τρεις συχνότερες αιτίες θανάτου για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες.
Ειδικοί του χώρου επιχείρησαν ανατομία του προβλήματος σε πρόσφατη επιστημονική ημερίδα με θέμα «Η πρόληψη των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών σε περίοδο κοινωνικο-οικονομικής κρίσης»
Η Ημερίδα οργανώθηκε από το περιοδικό «Ψυχιατρική» της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΕΨΕ) και τους Κλάδους αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών και Προληπτικής Ψυχιατρικής της ΕΨΕ σε συνεργασία με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών.
Αυτοκτονίες στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης
Την πεποίθηση πως η αυτοκτονική συμπεριφορά επηρεάζεται από την οικονομική κρίση και τη διάρκεια της, εξέφρασε ο Θ. Παπασλάνης, Ψυχίατρος, MSc, Πανεπιστήμιο Αθηνών στην ομιλία του με θέμα «Αυτοκτονίες στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης».
Σύμφωνα με νέα στοιχεία υπάρχουν διακυμάνσεις ανά γεωγραφική κατανομή.
Συγκεκριμένα, αυξημένη αυτοκτονικότητα παρουσιάζεται στις χώρες της Βαλτικής, κυρίως στη Λιθουανία και ακολούθως σε Σλοβενία, Ουγγαρία. Επίσης αυξημένη αυτοκτονικότητα παρατηρείται στην Ασία (Ιαπωνία, Νότια Κορέα) καθώς και σε Κίνα και Ινδία που καλύπτουν το 60% των αυτοκτονιών παγκοσμίως. Συνηθέστερα στην Κίνα η αυτοκτονικότητα πλήττει γυναίκες που διαβιούν σε αγροτικές περιοχές.
Όπως ανέφερε ο καθηγητής, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις οικονομικές κρίσεις διεθνώς και διαχρονικά ας δούμε το παράδειγμα του κραχ του 1929 στην Αμερική, όπου την περίοδο 1927-1937 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σημείωσε δραματική πτώση. Κατά την περίοδο εκείνης της οικονομικής κρίσης αυξήθηκαν και αυξάνονται εν γένει οι βίαιοι θάνατοι, οι ανθρωποκτονίες, τα τροχαία και τα καρδιαγγειακά νοσήματα εξαιτίας του στρες.
Επίσης την περίοδο 1990-1995 που ακολουθεί την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, στη Ρωσία αυξήθηκε το ποσοστό των αυτοκτονιών κυρίως στους άνδρες., ενώ η αυτοκτονικότητα στις γυναίκες κινήθηκε σε σταθερά επίπεδα. Οι άνδρες είναι εκείνοι που επηρεάζονται περισσότερο σε περίοδο κρίσης, επισήμανε ο κ. Παπασλάνης. Η αυτοκτονικότητα την συγκεκριμένη περίοδο αυξήθηκε ιδιαίτερα στις χώρες της Βαλτικής και ακολούθως σε περιοχές με Σλαβόφωνους πληθυσμούς. Αυτό δεν ισχύει για την περιοχή του Καυκάσου, όπου κυριαρχούν οι ισλαμιστές οι οποίοι δεν κάνουν χρήση αλκοόλ και έχουν πολυπληθείς οικογένειες, γεγονός που λειτουργεί ως δίχτυ προστασίας.
Στις χώρες της Βαλτικής, την συγκεκριμένη περίοδο, η αυτοκτονικότητα, αυξήθηκε κατά σειράν: Λιθουανία Εσθονία, Λετονία. Αντίθετα στην Ευρώπη των 15, η κατάσταση υπήρξε σταθερή, με τις γυναίκες να μην επηρεάζονται πολύ.
Είναι γεγονός, επισήμανε ο κ. Παπασλάνης, πως η κοινωνική κρίση που ενσκύπτει πχ στη Βαλτική, δεν ορίζεται πάντα με οικονομικούς όρους.
Πως επηρέασε η «φούσκα» της Ασίας τις αυτοκτονίες
Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ασίας. Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 1997 από την Ταυλάνδη, (όπου «έσκασε» φούσκα λόγω υπερβολικού δανεισμού) οδήγησε σε αύξηση αυτοκτονιών.
Στην Ιαπωνία, που είναι μια ισχυρή οικονομία, πριν το 1997 είχαμε 22.000 αυτοκτονίες το μήνα, ενώ μετά το 1997 είχαμε 33.000 το μήνα (κυρίως στους άνδρες).
Το ίδιο συνέβη και στη Νότια Κορέα την περίοδο της οικονομικής κρίσης και πάλι με αυξημένη την αυτοκτονικότητα κυρίως των ανδρών. Επίσης σημειώθηκαν πολλές αυτοκτονίες ηλικιωμένων, οι οποίοι έθεσαν τέλος στη ζωή τους, από την ανάγκη τους να μην γίνονται βάρος στα παιδιά τους. Το ίδιο συνέβη και στην Ταιβάν.
Το φαινόμενο της αυτοκτονίας στον ελλαδικό χώρο
Αναφορικά με τη χώρα μας, ο καθηγητής υπογράμμισε πως στην Ελλάδα το 2008, λόγω της ύφεσης, σημειώθηκε μείωση του ΑΕΠ, τουλάχιστον 25%. Ήδη το 2010 οι θάνατοι υπερτερούν των γεννήσεων και βρίσκεται σε εξέλιξη δημογραφικό πρόβλημα, για το οποίο ωστόσο δεν ευθύνεται αποκλειστικά η κρίση. Ταυτόχρονα, οι γάμοι μειώνονται και τα διαζύγια σημειώνουν μικρή αύξηση.
Το σημαντικότερο είναι πως αυξάνεται η ανεργία: Ο δείκτης της ανεργίας εκτοξεύεται από το 8% στο 25%, μες το 50-70% των ανέργων να είναι μακροχρόνια άνεργοι, με τα ποσοστά αυτά να είναι ακόμη υψηλότερα στον νεανικό πληθυσμό. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο πληθυσμός που ζει σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, αυξάνεται στο 35%, ενώ ο πληθυσμός που ζει σε κοινωνική αποστέρηση ανέρχεται στο 40%.
Ελληνικές έρευνες για την κρίση και την αυτοκτονικότητα
Στη συνέχεια ο καθηγητής αναφέρθηκε σε έρευνες σχετικά με την κρίση και την αυτοκτονικότητα που εξετάζουν την περίοδο 2001-2013.
Το 2007 αρχίζει να παρουσιάζεται η ύφεση, ενώ το 2010 τα συμπτώματα είναι πιο έντονα. Οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα ανέρχονται την περίοδο αυτή σε 5.174, που αντιστοιχεί στο 0,37% των θανάτων, ποσοστό που είναι χαμηλό σε διεθνές επίπεδο. Το ποσοστό των αυτόχειρων ανδρών είναι 82,4% και των γυναικών 17,6%
Το 2013 σημειώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός αυτοκτονιών, οι οποίες ανέρχονται σε 333. Ωστόσο, το 2016 μέχρι τώρα, σημειώνεται αλματώδης αύξηση σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι αυτοκτονίες ανέρχονται ήδη σε 562, πριν τη λήξη της χρονιάς.
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, από τα τέλη του 2010 και μετά, μεγάλος αριθμός θανάτων οφείλεται σε βίαιες ενέργειας. Παράλληλα έχουμε αύξηση των απροσδόκητων θανάτων, οι οποίοι όμως δεν ταξινομούνται. Σύμφωνα με διεθνή στοιχεία, το 50-70% αυτών των θανάτων είναι συγκεκαλυμμένες αυτοκτονίες.
Από το 2010 και μετά, ο δείκτης αυτοκτονικότητας αυξάνεται συνεχώς, τόνισε ο κ. Παπασλάνης. Συγκεκριμένα, 5 αυτοκτονίες ανδρών αντιστοιχούν σε 1 αυτοκτονία γυναικών, καθώς όπως καταδεικνύεται κυρίως οι άνδρες απορρόφησαν το αρχικό στρες της κρίσης.
Επίσης, κατά τη διάρκεια των ετών 2001-2013 οι αυτοκτονίες αυξάνονται στα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.
Την περίοδο 2008-2013 η αυτοκτονικότητα παρουσιάζει σημαντική αύξηση της τάξης του 43,3%, κυρίως στους άνδρες, ενώ στις γυναίκες δεν σημειώνεται σημαντική μεταβολή. Το στατιστικά σημαντικό στοιχείο είναι πως η αυτοκτονικότητα αυξάνεται στους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας (25-34 ετών) και στους άνεργους, ή σε αυτούς που έχουν την ανασφάλεια της ανεργίας (45-64%), δηλαδή στις οικονομικά ενεργές ηλικίες.
Αύξηση αυτοκτονιών στην Αττική
Αξίζει να σημειωθεί πως η αυτοκτονικότητα την συγκεκριμένη περίοδο αυξήθηκε σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, ενώ μειώθηκε μόνο στα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Ιδιαίτερα η αυτοκτονικότητα αυξήθηκε στη Θεσσαλία, τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου, στην Αττική, και την Κρήτη συνολικά την περίοδο της κρίσης.
Ειδικά στην Αττική, που είναι η μεγαλύτερη περιφέρεια της Ελλάδας, η αύξηση της αυτοκτονικότητας είναι σημαντική, της τάξης του 46,6%.
Οι συνήθεις τρόποι αυτοκτονίας για τους άνδρες είναι κατά σειρά: απαγχονισμός, χρήση πυροβόλων όπλων, πτώση, και χρήση φαρμάκων , ενώ για τις γυναίκες είναι: απαγχονισμός, πτώση, χρήση φαρμάκων και χρήση πυροβόλων όπλων.
Σύμφωνα με πρόσφατη εργασία, όπου εξετάζεται η περίοδος 1992-2012 στην αρχή της κρίσης στις γυναίκες δεν παρατηρείται αλλαγή στην αυτοκτονικότητα, ενώ στους άνδρες σημειώνεται αλλαγή το 2008. Προηγουμένως η αυτοκτονικότητα παρουσίαζε σταθερότητα ή ήπια μείωση.
Σύμφωνα με έρευνα του 2014, τα αποτελέσματα της κρίσης δεν είναι πλήρως ορατά και γιατί δεν καταγράφονται όλα τα περιστατικά. Κλείνοντας την ομιλία του ο καθηγητής εξέφρασε την αισιόδοξη διατύπωση πως κάθε κρίση είναι ευκαιρία για αλλαγή.
Συνάφεια αυτοκτονικότητας και οικονομικής κρίσης
Όπως τόνισαν οι ειδικοί, κατά την διάρκεια της ημερίδας, η ψυχοπαθολογία συνδέεται με την αυτοκτονικότητα, αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα, υπογραμμίζοντας πως σαφώς υπάρχει σχέση και συνάφεια μεταξύ της αυτοκτονικότητας και της οικονομικής κρίσης.
Κοινός παρανομαστής στις αυτοκτονίες σε περίοδο κρίσης είναι το στρες που προκαλεί η ανεργία και η οικονομική ανασφάλεια.
Ακόμη επισημάνθηκε η σιωπή των ΜΜΕ αναφορικά με τις αυτοκτονίες μετά την κυβερνητική αλλαγή, ενώ οι ειδικοί αναφέρθηκαν στο παράδειγμα της Αυστρίας όπου οι αυτοκτονίες σταμάτησαν , όταν έπαψαν να προβάλλονται από τα ΜΜΕ.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως δεν είναι σωστό να προβάλλονται από τα ΜΜΕ οι αυτοκτονίες, εξ αιτίας του μιμητικού φαινομένου, καθώς έχει διαπιστωθεί πως όταν προβάλλεται μια πράξη αυτοκτονίας, ακολουθούν πολλές.
Είναι χαρακτηριστικό πως μετά την αυτοκτονία του φαρμακοποιού στο Σύνταγμα τον Ιούλιο του 2012, οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν 32%.
Παρ’ όλα αυτά εντύπωση προκαλεί το γεγονός, πως σε αντίθεση με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, έρευνα του ΕΠΨ σχετικά με την αυτοκτονικότητα (ιδεασμός, σχέδιο, απόπειρα) καταγράφει πτώση της το διάστημα 2011 -2013.
Όλοι δε υπογράμμισαν πως πέρα από τους αριθμούς και τις στατιστικές, είναι αναγκαίο να δώσουμε λόγο και φωνή στους πάσχοντες , δηλαδή σ’ αυτούς που επιζούν από τις αυτοκτονίες.
Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στις γυναίκες
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στις γυναίκες, ένα επίκαιρο, φλέγον ζήτημα που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, υπήρξε το επίκεντρο της ομιλίας της Σ. Σταμούλη, Διδάκτορος Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία επισήμανε την αμηχανία με την οποία προσεγγίζουμε την γυναικεία αυτοκτονία.
Η κ. Σταμούλη εστιάστηκε στην σύγχυση που παρατηρείται στη σύγκριση επιδημιολογικών μελετών, με αποτέλεσμα τα σίγουρα στοιχεία να είναι λίγα. Παράλληλα, η προβλεπτική ικανότητα για την αυτοκτονία ενός ατόμου είναι μικρή.
Η αυτοκτονία-επισήμανε η διδάκτωρ Ψυχιατρικής- είναι σπάνιο φαινόμενο καθώς αφορά 1, 2, 3 άτομα στις 10.000 πληθυσμού. Ωστόσο στον ψυχιατρικό πληθυσμό το τοπίο ανατρέπεται και η κατάσταση είναι διαφορετική. Η καλή κλινική αξιολόγηση είναι η βάση της αντιμετώπισης του προβλήματος, ενώ μεγάλη σημασία έχει η εκτίμηση του κινδύνου. Οι γυναίκες αυτοκτονούν λιγότερο, αλλά κάνουν περισσότερες απόπειρες, ενώ μεγάλη σημασία έχει και το ψυχιατρικό ιστορικό.
Τι οδηγεί τις γυναίκες στην αυτοκτονία
Η έλλειψη ελπίδας και η έλλειψη βοήθειας (όπου η γυναίκα νομίζει-σωστά η εσφαλμένα- πως είναι αβοήθητη) είναι οι δυο καθοριστικοί παράγοντες που κρύβονται πίσω από κάθε αυτοκτονία, οδηγώντας σε αυτήν.
Η κ. Σταμούλη αναφέρθηκε στην ιδιαιτερότητα του γυναικείου ψυχισμού, καθώς οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες σε σχέση με συναισθηματικά προβλήματα, αλλά δέχονται ευκολότερα βοήθεια. Επίσης εστιάστηκε στον σημαντικό ρόλο που παίζουν στις αυτοκτονίες των γυναικών τα οιστρογόνα και η σεροτονίνη. Από την άλλη, η συννοησηρότητα , δηλαδή η παράλληλη χρήση ουσιών αυξάνει τον κίνδυνο μια γυναίκα να οδηγηθεί στην αυτοκτονία.
Τα τελευταία 2-3 χρόνια όλο και πιο συχνά έρχονται στα νοσοκομεία γυναίκες που απεμπολούν τους ρόλους τους (φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων) ή είναι αυτοκαταστροφικές, ή έχουν χαοτικές ερωτικές σχέσεις.
Μια συνήθης γυναικεία αυτοκαταστροφική πράξη, το κόψιμο των καρπών είναι μια κραυγή για βοήθεια, ενώ στις έφηβες πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψη την υπερδοσολογία φαρμάκων (το λίθιο αποτελεί σοβαρό κίνδυνο) γιατί ίσως αυτοκτονήσουν.
Η κ. Σταμούλη τόνισε πως η απόπειρα αυτοκτονίας είναι αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, μια κραυγή βοήθειας, ενώ πρέπει να δίνουμε προσοχή στην αυξημένη χρήση αλκοόλ και στα καψίματα.
Σημαντικό ρόλο στην αυτοκτονικότητα παίζουν:
· Η προσωπικότητα
· Η ψυχιατρική νόσος
· Το οικογενειακό ιστορικό (κληρονομικότητα)
· Το να είναι κάποιος μοναχικό ή απομονωμένο άτομο
· Οι κοινωνικές δεξιότητες
· Η ανεργία
Αξιολόγηση αυτοκτονικότητας-εκτίμηση κινδύνου
Οι ψυχολόγοι πρέπει πάντα να ρωτούν αν υπάρχει σχέδιο για αυτοκτονία ή κατάθλιψη σε περίπτωση αυτοκτονικού ιδεασμού, ενώ εάν υπάρχουν έμμονες σχέσεις αυτοκτονίας πρέπει η γυναίκα να λάβει ψυχιατρική βοήθεια για αγωγή και παρακολούθηση.
Αν υπάρχει απουσία πλάνου με αυτοκτονικό ιδεασμό, αποκλείουμε την ψυχιατρική νόσο, υπογράμμισε η διδάκτωρ Ψυχολογίας, τονίζοντας πως αν υπάρχει ψυχιατρική νόσος σε μια γυναίκα, ο κίνδυνος να αυτοκτονήσει είναι αυξημένος. Κυρίαρχα συμπτώματα της αυτοκτονικότητας είναι η ανηδονία, η απελπισία, ο επίμονος αυτοκτονικός ιδεασμός.
Μεγάλη προσοχή πρέπει να δίνουμε στο προφίλ μοναχικής γυναίκας, που ζει σε αγροτική περιοχή, είναι πάνω από 65 χρονών, πάσχει από κατάθλιψη, έχει οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονίας, δυσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, και έχει στη διάθεση της ζιζανιοκτόνα και καραμπίνα.
Ιδιαίτερα ευάλωτες είναι επίσης οι γυναίκες που έχουν σωματικές ασθένειας, ενώ σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση αυτοκτονικότητας παίζουν η φτώχεια, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η έλλειψη υποστήριξης , ενώ το νόημα της ζωής είναι καθοριστικό.
Το νόημα ζωής αποτρέπει την αυτοκτονία
«Πρέπει να ανιχνεύσουμε το νόημα της ζωής. Αν δεν νοηματοδοτείται η ζωή υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονίας» υπογράμμισε η διδάκτωρ Ψυχιατρικής, ενώ αναφερόμενη στο κραχ του 1929 παρατήρησε πως κατά τη διάρκεια του οι άνθρωποι είχαν νόημα ζωής, ενώ αντίθετα στις μέρες μας αποδομούνται όλα.
Σύμφωνα με μελέτες οι γυναίκες κάνουν 3-4 φορές περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας, απ’ ότι οι άνδρες, ενώ η αυτοκτονικότητα αυξάνεται μετά τα 65 έτη.
Πάντως στις ηλικίες άνω των 65 η σχέση αυτοκτονικότητας ανδρών-γυναικών είναι σχεδόν 1/1.
Σε διεθνές επίπεδο ιδιαίτερα ευάλωτες στην αυτοκτονικότητα είναι οι Κινέζες που είναι μόνες γιατί λόγω πολιτιστικών παραγόντων αισθάνονται βάρος για τους άλλους.
Αντίθετα οι Αφροαμερικανίδες έχουν μειωμένη αυτοκτονικότητα γιατί είναι εξωστρεφείς, έχουν έντονη θρησκευτικότητα και πολλαπλά κοινωνικά δίκτυα.
Οι γυναίκες χωρίς σταθερή σχέση έχουν κίνδυνο αυτοκτονικότητας κατά 4-5 φορές μεγαλύτερο από τις γυναίκες με σταθερή σχέση.
1η αιτία θανάτου η αυτοκτονία στις νεαρές γυναίκες σε ΗΠΑ- Ευρώπη
Για τις έφηβες και τις νεαρές γυναίκες στην Ελλάδα, η αυτοκτονία είναι η 6η αιτία θανάτου, όταν στην Ευρώπη είναι η 2η. Επίσης στις γυναίκες 25-35 ετών στην Ελλάδα η αυτοκτονία είναι η 6η αιτία θανάτου, ενώ σε ΗΠΑ και Ευρώπη είναι η 1η αιτία θανάτου. Στις ηλικίες άνω των 60, 65 οι αυτοκτονίες αυξάνονται.
Όταν παρουσιάζονται ψυχοπαθολογία ή συναισθηματικές ενοχλήσεις, ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι μεγαλύτερος, επισήμανε η κ. Σταμούλη, τονίζοντας πως όταν τα οιστρογόνα μειώνονται πριν και μετά την έμμηνο ρήση οι πιθανότητες αυτοτραυματισμού και αυτοκτονίας είναι αυξημένες.
Κακές οικογενειακές σχέσεις-κακοποίηση
Σημαντικό ρόλο στην αυτοκτονικότητα παίζουν ακόμη οι κακές οικογενειακές σχέσεις, η παιδική κακοποίηση, αν μια γυναίκα είναι ανύπανδρη, έφηβη, αβοήθητη, πάσχει από ψυχιατρική διαταραχή, έχει μη προγραμματισμένη εγκυμοσύνη, κάνει κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά), είναι άνεργη, αποβάλλει, ή κάνει έκτρωση.
Ο κίνδυνος αυξάνεται αν έχει αυτοκτονική πρόθεση, δηλαδή αν έχει κάνει προηγούμενες απόπειρες και το κρύβει, αν πάσχει από κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή, αν έχει κρίσεις πανικού, αν υπάρχουν ψυχοπιεστικοί παράγοντες και αν κάνει χρήση ουσιών.
Επίσης η περίοδος της λοχείας είναι δύσκολη και περιπεπλεγμένη.
Αν μια γυναίκα έχει ψυχιατρικό πρόβλημα θέλει ιδιαίτερο χειρισμό, τόνισε η κ. Σταμούλη, αναφερόμενη στη συμβολή της χορήγησης λιθίου στην πρόληψη της αυτοκτονικότητας, καθώς υπάρχει θεαματική βελτίωση και τα συμπτώματα εξαφανίζονται.
Επίσης κατά την διάρκεια της εμμηνόπαυσης, την τρίτη και τέταρτη ηλικία οι αυτοκτονίες αυξάνονται, ενώ η έγκαιρη διάγνωση σε ψυχιατρικά θέματα είναι σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας της αυτοκτονικότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου