Τετάρτη 27 Απριλίου 2016

ΠΑΡΩΔΙΑ «ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ» ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ» ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

από  Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα για την Ψυχική Υγεία

Υστερα από 15 μηνών παραλυτικής απραξίας στο χώρο της Ψυχικής Υγείας και ενώ το όλο σύστημα των υπηρεσιών βρίσκεται σε μια πορεία επιταχυνόμενης κατάρρευσης, η κυβέρνηση Σύριζα-Ανελ έδωσε στη δημοσιότητα μια πρώτη νομοθετική απόπειρα (πιο πολύ, πυροτέχνημα) με το νομοσχέδιο για την «Μεταρρύθμιση της Διοικητικής Οργάνωσης των Υπηρεσιών  Ψυχικής Υγείας».

Τη στιγμή που η αποψίλωση όλων των μονάδων από προσωπικό (με αποτέλεσμα την εκτός ορίων κόπωση του ελάχιστου εναπομείναντος προσωπικού) και η δραστική περικοπή των προϋπολογισμών, σε αλληλεπίδραση με την μηδέποτε αμφισβητηθείσα κατασταλτική ψυχιατρική (της πληθώρας των ακούσιων εγκλεισμών, των μηχανικών καθηλώσεων, των απομονώσεων, του μονόδρομου του ψυχοφάρμακου), οδήγησε σε διαδοχικά τραγικά επεισόδια (μεταξύ άλλων, στα γνωστά περιστατικά που συνέβησαν στο ΨΝΑ/Δαφνί), η ηγεσία του αρμόδιου Υπουργείου παρουσιάζει ένα νομοσχέδιο που, αφήνοντας άθικτη την υπάρχουσα κατάσταση, αποσκοπεί, απλώς, σε μια «συγκεντρωτικά ελεγχόμενη ‘αποκέντρωση’ των υπηρεσιών», τελείως ξεκομμένη από την υπάρχουσα πραγματικότητα και χωρίς καμιάν αναφορά σε αυτήν. Με μόνες, επί του πρακτέου, αρμοδιότητες, προς χρήση πιθανώς στο προσεχές μέλλον, αυτές που βοηθούν στην άσκηση πολιτικών δημοσιονομικής περιστολής, καθώς οι Περιφέρειες, στην αρμοδιότητα των οποίων προβλέπεται να περιέλθουν οι όποιες υπάρχουσες υπηρεσίες, αναφέρεται ρητά ότι, εκτός από σύσταση υπηρεσιών, θα μπορούν να αποφασίζουν για «την μείωση, την συγχώνευση, την μετακίνηση προσωπικού, με απόσπαση ή μετάταξη».

Το νομοσχέδιο περιορίζεται στην κατάργηση των Τομεακών Επιτροπών του ν. 2716/99 (αυτών που θα συντόνιζαν την λειτουργία των Τομέων Ψυχικής Υγείας-ΤΟΨΥ - αν υπήρχαν) και στην συγκρότηση νέων με διαφορετική σύνθεση, οι οποίες θα υπάγονται στις νεοδημιουργούμενες σχετικές επιτροπές σε επίπεδο Περιφέρειας (και αυτές, εν συνεχεία, θα έχουν σημείο αναφοράς το Υπουργείο Υγείας). Μια απλή, δηλαδή, διοικητική αναδιοργάνωση που ουδόλως αγγίζει τον τρόπο λειτουργίας του κυρίαρχου συστήματος, την κουλτούρα και την πρακτική του. Μιλά για Τομεακές Επιτροπές χωρίς, ύστερα από 30 χρόνια υποτιθέμενης «μεταρρύθμισης», να τολμά να προχωρήσει στην οργάνωση και έμπρακτη εφαρμογή και λειτουργία της Τομεοποίησης, δηλαδή, της δημιουργίας του «ολοκληρωμένου δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών» (εναλλακτικών στον εγκλεισμό και με άξονα το Κέντρο Ψυχικής Υγείας), που θα έχει την ευθύνη για απάντηση στο σύνολο των αναγκών ψυχικής υγείας του πληθυσμού μιας συγκεκριμένης περιοχής (όχι μεγαλύτερης από 100.00 κατοίκους). Χωρίς την λειτουργία των υπηρεσιών στη βάση του «Τομέα ευθύνης», οι Τομεακές Επιτροπές δεν έχουν νόημα ύπαρξης, ακριβώς γιατί δουλειά τους θα ήταν να συντονίζουν και να οργανώνουν την τομεοποιημένη δικτύωση των υπηρεσιών - κάτι, δηλαδή, που πρακτικά θα έπρεπε να υπάρχει και να λειτουργεί, αλλά ποτέ δεν υπήρξε. Στις επιτροπές αυτές, οι «λήπτες των υπηρεσιών» και οι σύλλογοι των οικογενειών προβλέπεται να έχουν έναν, όπως πάντα, υποτυπώδη και καθαρά διακοσμητικό ρόλο

Στο νομοσχέδιο, το Κέντρο Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ) αναφέρεται ως μονάδα πρωτοβάθμιας φροντίδας, πράγμα που αναδεικνύει μια θεμελιακή άγνοια από τους εν λόγω νομοθέτες ως προς τη φύση, τον ρόλο και την λειτουργία του ΚΨΥ, που παρέχει πρόληψη και φροντίδα και στα τρία επίπεδα, πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και
τριτοβάθμιο.

Μια άλλη πτυχή του «εγχειρήματος» είναι ότι, με τη σύνθεση που προβλέπεται στις διάφορες επιτροπές και με δεδομένη την κατάσταση που υπάρχει στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας - με την δομική απροθυμία των στελεχών του δημοσίου να ασχολούνται με επιτροπές, είτε από έλλειψη ενδιαφέροντος για το (υποτιθέμενο) αντικείμενό τους, είτε και γιατί, ούτως ή άλλως, δεν έχουν νόημα ύπαρξης ως μη έχουσες υλικό αντικείμενο - ενδέχεται, σε πολλές περιπτώσεις, τον έλεγχο της λειτουργίας των επιτροπών να τον ασκούν εκπρόσωποι των ΜΚΟ.

Η περιφεριοποίηση, η αποκέντρωση του όλου συστήματος, θα είχε νόημα αν υπήρχε σύστημα και μάλιστα κοινοτικά βασισμένο, με κοινοτικά προσανατολισμένη  κουλτούρα και πρακτική. Με την κυρίαρχη κουλτούρα και πρακτική και με απογυμνωμένη τη χώρα από τις όποιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, το να ξεκινάει κανείς ανάποδα, δηλαδή, από το «διοικητικό» (ανεξάρτητα από την, ούτως ή άλλως, χαμηλή ποιότητα του εν λόγω διοικητικού σχεδιασμού) και όχι από το είδος της ψυχιατρικής που ασκείται, δεν κάνει άλλο από το να αντιγράφει και στα καθ΄ ημάς τις νεοφιλελεύθερες λογικές της απονοσοκομειοποίησης. Η ανάληψη, πχ, των ΚΨΥ από τους Δήμους, αυτούς τους χρεωκοπημένους Δήμους, που έχουν  κλείσει όλες, τις όποιες (ανέκαθεν υποτυπώδεις) κοινωνικές υπηρεσίες είχαν και αδυνατούν να ανταποκριθούν στις στοιχειώδεις λειτουργίες τους, σ΄ αυτούς τους Δήμους, ήδη από την προ μνηνονίου εποχή, υπήρχε άνωθεν σχεδιασμός να μεταφερθούν τα ΚΨΥ και οι κοινοτικές γενικά υπηρεσίες.  Οι σχεδιασμοί αυτοί, προφανώς, δεν εξέλειπαν.
Αυτό που εν τέλει εξυπηρετείται μ΄ αυτά τα «σχέδια επί χάρτου», είναι η δημιουργία, για παρουσίαση στις Βρυξέλλες, ενός περιτυλίγματος μιας (μη υπάρχουσας) ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, που θα χρησιμοποιηθεί ως όχημα (και άλλοθι) για μια επαναδιαπραγμάτευση του συμφώνου Αντόρ-Λυκουρέντζου, η οποία θα συνίσταται σ΄ ένα πιο βαθμιαίο κλείσιμο των εναπομεινάντων ψυχιατρείων. Πιο «βαθμιαίο», ίσως, αλλά εξίσου βίαιο με το προ διετίας σχεδιαζόμενο, στο βαθμό που δεν υπάρχουν εναλλακτικές υπηρεσίες, αλλά και ούτε η πρόθεση να δημιουργηθούν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την αλλαγή χρήσης ενός κτιρίου, αξίας 7.3 εκ. ευρώ, που χρηματοδοτήθηκε μέσω ΕΣΠΑ για την λειτουργία του ως ΚΨΥ από το ΨΝΑ και το οποίο χρησιμοποιείται, παράτυπα, για άλλους σκοπούς (μεταφορά σε αυτό των εξωτερικών ιατρείων του ΨΝΑ, καθώς και οικοτροφείων) προκειμένου να γίνει εξοικονόμηση των δαπανών από τα καταβαλλόμενα  ενοίκια.

Οι πραγματικές προθέσεις των κυβερνώντων φαίνονται, μεταξύ άλλων, και από το νόμο για την κάλυψη των ανασφάλιστων, που μεταχειρίζεται την συντριπτική πλειονότητα εξ΄ αυτών όπως τους ασφαλισμένους, οι οποίοι πληρώνουν μιαν όχι αμελητέα συμμετοχή στα φάρμακά τους, την οποία συχνά δεν αντέχουν, ενώ και οι ασθενείς με προνοιακή ασφάλιση, των οποίων έχει λήξει και πρέπει να ανανεωθεί η υγειονομική κάλυψη, και οι οποίοι πριν δεν πλήρωναν καθόλου για τα φάρμακά τους,  τώρα θα πρέπει, για τρεις τουλάχιστον μήνες, να πληρώνουν όπως οι ασφαλισμένοι, με απροσδιόριστο το μέλλον - αν, πχ, η τρόικα δώσει εντολή να καταργηθεί και γι΄ αυτούς  οριστικά η δωρεάν χορήγηση των φαρμάκων.
Απέναντι σ΄ αυτές τις πολιτικές εξόντωσης των ψυχικά πασχόντων και των οικογενειών τους πρέπει να υπάρξει δυναμική κοινωνική αντίδραση και αντίσταση, για να μη περάσουν αυτά τα μέτρα και να διεκδικηθεί ένα εναλλακτικό και χειραφετικό σύστημα ψυχικής υγείας. Με πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων και της υποκειμενικότητας των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία.

25/4/2016
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΜΕΟΠΟΙΗΣΗ Αρχές και διαδικασία για την άμεση και πρακτική εφαρμογή της

από  Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα για την Ψυχική Υγεία

Το «άνοιγμα στην κοινότητα», αν πρόκειται να είναι ουσιαστικό και όχι απλή επίφαση, είναι συνυφασμένο με το «άνοιγμα της πόρτας» του ψυχιατρικού τμήματος και την κατάργηση των κατασταλτικών μέτρων (μηχανικές καθηλώσεις απομονώσεις κλπ). Ένα, δηλαδή, άνοιγμα πραγματικό, χωρίς να συνοδεύεται (και έτσι έμπρακτα να ακυρώνεται) από μηχανικές καθηλώσεις, όπως συχνά γίνεται, που απλώς θα μετέφεραν τον περιορισμό της κλειδωμένης πόρτας πάνω στο ίδιο το σώμα του ψυχικά πάσχοντος.

Είναι στη βάση μιας τέτοιας διαδικασίας μετασχηματισμού και υπέρβασης του κυρίαρχου ψυχιατρικού θεσμού που η κίνηση «προς τα έξω» δεν μπορεί παρά να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Τομεοποίηση των υπηρεσιών.

Η «ευθύνη της υπηρεσίας για μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή» δεν είναι αυτή που συνδέεται με την λειτουργία της φύλαξης στο ψυχιατρείο, ούτε αυτή που υπονοείται στην κλασσική ιατρική δεοντολογία και εκφράζεται με «ιατρικο-νομικούς» όρους, όπως, πχ, ως προς τις συνέπειες της θεραπείας, ή της παράλειψής της κλπ.

Η έννοια της «ευθύνης» σημαίνει εδώ ανάληψη της υπευθυνότητας για την ψυχική υγεία ενός ορισμένου πληθυσμού, αυτής της καθορισμένης περιοχής. Αυτή η έννοια της ευθύνης συνεπάγεται ότι η υπηρεσία δεν μπορεί να περιορίζεται στο λεγόμενο «ειδικό/τεχνικό» πλαίσιο, στην παροχή, δηλαδή, κλινικών/διαγνωστικών πράξεων, συμβουλευτικής, φαρμακο/ψυχο/θεραπειών κλπ (που, ούτως ή άλλως, αποτελεί μια προφανώς αναγκαία παροχή), αλλά ότι πρέπει να διευρύνει το φάσμα των παρεμβάσεών της και να θεμελιώνεται σε μια ενεργητική στάση προαγωγής όλων των στιγμών και των εργαλείων για την ψυχική υγεία της περιοχής της.

Ο, τι γίνεται μέσα στην κοινότητα πρέπει να την αφορά – κι΄ αυτό όχι γιατί «ανάληψη ευθύνης» σημαίνει ότι η υπηρεσία αποχωρίζει το πρόβλημα από την κοινότητα, ότι το κάνει δικό της, δική της «υπόθεση», το εξειδικεύει και το ιατρικοποιεί (ψυχολογικοποιεί κλπ), αλλά, αντίθετα : ό,τι γίνεται μέσα στην κοινότητα την αφορά, γιατί αυτού του είδους η υπευθυνότητα προϋποθέτει την συμμετοχή της κοινότητας.

Ενώ η ευθύνη φυλακτικού τύπου αναφέρεται (έχει, δηλαδή, μια κίνηση) προς τα μέσα, προς τον ιδρυματικό εγκλεισμό των προβλημάτων που θέτει ο ψυχικά πάσχων, διυποκειμενικών και κοινωνικών, δηλαδή, των αντιφάσεων που διαπερνούν και εκφράζονται στην ψυχική του οδύνη, η κίνηση της ευθύνης για την ψυχική υγεία της δοσμένης περιοχής είναι προς τα έξω, προς την επαναφορά και τον εμπλουτισμό.

Κατά συνέπεια, η Τομεοποίηση δεν πρέπει να εννοηθεί και να υλοποιηθεί ως ένα είδος «διάχυσης» του (ειδικού, θεραπευτικού) ιδρύματος στην κοινότητα, με δηλωμένο στόχο (κυρίως ή και αποκλειστικό) την θεραπεία, αλλά αποτελεί μια υπόθεση, μια πρακτική, κοινωνικής ολοκλήρωσης και ενσωμάτωσης, με δυνατότητα χειραφέτησης, καθώς και αναγνώρισης της διαφορετικότητας και του δικαιώματός της να υπάρχει.

Το κύριο ζήτημα, επομένως, για μιαν ουσιαστική εφαρμογή της Τομεοποίησης θα ήταν, πρώτα απ΄ όλα, η δημιουργία των όρων για τον μετασχηματισμό της κυρίαρχης ψυχιατρικής κουλτούρας και των συνδεδεμένων με αυτήν πρακτικών,

Και, φυσικά, όχι, για μιαν ακόμη φορά, να αναχθεί η όποια εξαγγελία της σε μιαν
απλή καταγραφή των Τομέων επί χάρτου, αλλά άμεση, πρακτική εφαρμογή της, με έναρξη λειτουργίας όλων των υπηρεσιών στη βάση της ανάληψης της ευθύνης για απάντηση στις ανάγκες ψυχικής υγείας όλου του φάσματος του πληθυσμού μιας ορισμένης περιοχής.
Σ΄ αυτή τη βάση, θα μπορούσε να προχωρήσει άμεσα η εφαρμογή της, παίρνοντας ως αφετηρία για τον σχεδιασμό της, όπως είναι σήμερα η κατάσταση στο χώρο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τις μονάδες ψυχιατρικής νοσηλείας (στα ψυχιατρεία και στα γενικά νοσοκομεία).

Για το λεκανοπέδιο, πχ, θα μπορούσε να μοιραστεί ο πληθυσμός του (ανά Δήμο ή ενότητες Δήμων) δια του αριθμού των μονάδων νοσηλείας (με το Αιγινήτειο να συμπεριλαμβάνεται με δυο κλινικές) - λαμβάνοντας υπόψη και κάποιες ιδιαίτερες ανάγκες ανά περιοχή. Οι κλινικές στο Δαφνί και στο Δρομοκαίτειο θα μπορούσαν, πριν καν συζητηθεί το όποιο θέμα μετακίνησής τους σε γενικό νοσοκομείο, ν΄ αρχίσουν να λειτουργούν τομεοποιημένα, παίρνοντας εισαγωγές από μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή. Το ίδιο και κάθε μια από τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων. Θα μπορούσαν να τεθούν σε λειτουργία 2-3, επιπλέον, ψυχιατρικές κλινικές σε γενικά νοσοκομεία όπου υπάρχουν ψυχίατροι χωρίς να λειτουργεί κλινική, καθώς δεν έχει υπάρξει μέριμνα να βρεθούν χώροι, προσωπικό κλπ. Μ΄ αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν να υπάρξουν, σε πρώτη φάση, ΤΟΨΥ των 150.000 περίπου κατοίκων.

Φυσικά, ένας ΤΟΨΥ, προκειμένου οι υπηρεσίες του να είναι αποτελεσματικές και να μπορούν ν΄ ανταποκριθούν με ουσιαστικό τρόπο στα προτάγματα της κοινοτικής φροντίδας, δεν πρέπει, σύμφωνα με την διεθνή εμπειρία και τα επικρατούντα πρότυπα, να ξεπερνάει τους 100.000 κατοίκους. Αυτός ο στόχος (ΤΟΨΥ των 100.00) θα πρέπει να τεθεί από την πρώτη στιγμή και να προγραμματιστεί, προκειμένου να επιτευχθεί στο άμεσο προσεχές μέλλον και οι ΤΟΨΥ πάνω από 100.000 κατοίκους να αντιμετωπιστούν ως μια πραγματικά προσωρινή και μεταβατική κατάσταση.
Θα πρέπει, φυσικά, να ληφθούν υπόψιν και οι περιοχές που εξυπηρετούνται από Αθήνα και οι οποίες δεν έχουν καθόλου μονάδες ψυχιατρικής νοσηλείας. Οπου υπάρχουν ψυχιατρικές κλίνες, θα πρέπει ν΄ αξιοποιηθούν και ο πληθυσμός του νομού να κατευθύνεται σ΄ αυτές. Ενίοτε πρέπει, αν η μονάδα είναι "αδύναμη" (γιατροί, λοιπό προσωπικό) να ληφθεί πρόνοια να ενισχυθούν, διαφορετικά θα συνεχίσουν άσκοπα να υπολειτουργούν μεταφέροντας το βάρος στο κέντρο. Οπου δεν υπάρχουν, θα πρέπει να ξεκινήσει άμεση η ίδρυση και λειτουργία τους.

Οπου υπάρχει Κινητή Μονάδα, να αναλαμβάνει δέσμευση, πολύ συγκεκριμένη [στενή και θεσμοθετημένη συνεργασία Θεραπευτικής Ομάδας (Θ.Ο.) της ψυχιατρικής κλινικής και της Θ.Ο. της Κινητής Μονάδας], για την μετανοσοκομειακή παρακολούθηση/ στήριξη.
Θα χρειαστεί, φυσικά, ένας άμεσος σχεδιασμός και εξασφάλιση πόρων για την δημιουργία ΚΨΥ ανά ΤΟΨΥ, διασυνδεδεμένου με τη μονάδα νοσηλείας και με όλο το δίκτυο των υπηρεσιών του τομέα προκειμένου να λειτουργήσει ως η βάση του συστήματος, ως ενός community based, αντί ως ενός hospital based συστήματος.

Είναι άκρως εσφαλμένη και καταστροφική αντίληψη που υποστηρίζει ότι το ΚΨΥ μπορεί να λειτουργεί και στιγματιστικά για τους ψυχικά πάσχοντες και ότι το ΠΕΔΥ μπορεί, καθ΄ οιονδήποτε τρόπο, ν΄ αντικαταστήσει τα ΚΨΥ.
Αφήνοντας στην άκρη τον σκιώδη, έως και ανυπόστατο, χαρακτήρα του υπάρχοντος ΠΕΔΥ, ως ομοιώματος ενός συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι, ακόμα και στην περίπτωση που γινόταν δυνατό να δημιουργηθεί ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, ο ρόλος και η λειτουργία του δεν θα μπορούσε να πάει πέρα από το να αποτελεί, όπως σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, έναν ηθμό, ή πύλη εισόδου, προς το σύστημα της Ψυχικής Υγείας.

Αυτός ο ηθμός, ή, κατ΄ άλλους, «φίλτρο» (που κατ΄ ουδένα τρόπο δεν αποτελεί υποκατάσταση του κοινοτικά βασισμένου συστήματος Ψυχικής Υγείας - όπως δείχνει το παράδειγμα της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και άλλων χωρών), απαιτεί να λειτουργήσει ένα πλήρες δίκτυο δημόσιων Κέντρων Υγείας (και γενικών γιατρών) που θα λειτουργούν σε τομεοποιημένη βάση, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας για την αναγκαία εποπτεία και συμβουλευτική.

Με την κατάσταση ως έχει, στην εναρκτήρια φάση μιας απόπειρας εφαρμογής της Τομεοποίησης, τα αιτήματα της κοινότητας που δεν χρειάζονται νοσηλεία (ή, 'όχι ακόμα' νοσηλεία), αυτά γενικώς που αντιμετωπίζονται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (με δεδομένη την κατάσταση στην Ελλάδα της primary care) : όπου υπάρχει ΚΨΥ, θα πρέπει να πηγαίνουν σ΄ αυτό, και όπου δεν υπάρχει (ακόμα) ΚΨΥ θα πηγαίνουν στα εξωτερικά ιατρεία της ψυχιατρικής κλινικής (και στον ΕΟΠΥΥ, ΠΕΔΥ κλπ).
Πρέπει, ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, να είναι σαφές ότι το ΚΨΥ δεν είναι μια μονάδα που λειτουργεί απλώς σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, αλλά, επίσης, σε δευτεροβάθμιο (προλαμβάνει νοσηλείες, με κατ΄ οίκον αντιμετώπιση υποτροπών, παρέμβαση στην κρίση κλπ και μπορεί να κάνει νοσηλείες στο χώρο του) και τριτοβάθμιο (ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και στήριξη στον τόπο κατοικίας). Είναι αυτό που του δίνει τον ριζικά εναλλακτικό χαρακτήρα του απέναντι στο υπάρχον ιδρυματικό σύστημα.

Είναι, επομένως, η ολοκληρωμένη (comprehensive) λειτουργία του ΚΨΥ (ως βασικού άξονα του δικτύου των υπηρεσιών), που συνιστά τον πυρήνα και την πεμπτουσία της μεταρρύθμισης και όχι η μεταφορά της κλινικής του ψυχιατρείου στο γενικό νοσοκομείο - αναγκαία μεν, αλλά, πάντως, όχι πρώτης προτεραιότητας όταν δεν έχουν γίνει όλα τα άλλα. Η μεταφορά της ψυχιατρικής κλινικής στο γενικό νοσοκομείο είναι το επιστέγασμα του μετασχηματισμού και όχι η πρώτη του πράξη.
Αν, με δεδομένη την κατάσταση της Ψυχικής Υγείας που υπάρχει στην Ελλάδα (την κυρίαρχη ψυχιατρική κουλτούρα, την έλλειψη ψυχιατρικών κλινών κλπ), προηγηθεί η τελική φάση (η μεταφορά των κλινικών στα γενικά νοσοκομεία), όχι μόνο δεν θα έχει υπάρξει πραγματική μεταρρύθμιση του θεσμού, αλλά πλήθος ψυχικά πασχόντων θα έχουν χάσει οριστικά την όποια δυνατότητα και πιθανότητα εναλλακτικής, κοινοτικής στήριξης και φροντίδας, με πραγματική (και όχι κατ΄ όνομα) κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους, μένοντας έρμαιοι και στο «δρόμο», θεραπευτικό ή και κυριολεκτικό.

Ενας πραγματικός μετασχηματισμός (Τομεοποίηση, ΚΨΥ κλπ) απαιτεί οικονομικούς πόρους για προσλήψεις μόνιμου προσωπικού (πέρα από τη στήριξη των θεραπευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων κοκ). Όχι μόνο για την αποτελεσματική λειτουργία των αναγκαίων κοινοτικών υπηρεσιών (για την πλήρη ανάπτυξη των οποίων το υπάρχον προσωπικό ουδόλως επαρκεί), αλλά και για την ίδια την καθημερινή λειτουργία, στο «εδώ και τώρα», όλων των ψυχιατρικών μονάδων. Για την αντιμετώπιση του αργού, καθημερινού, βασανιστικού τους θανάτου.
Αλλωστε, και η ίδια η Τομεοποίηση (χωρίς καν να μιλήσουμε για τις ανάγκες των ΚΨΥ) απαιτεί την καθημερινή εφημερία της κάθε ψυχιατρικής κλινικής. Ποια κλινική έχει το αναγκαίο ιατρικό προσωπικό για να το κάνει; Καμιά. Η Τομεοποίηση μπορεί να γίνει εδώ και τώρα, υπό την προϋπόθεση να μη σχεδιαστεί ερήμην των άμεσα ενδιαφερόμενων λειτουργών (όπως, επίσης, και των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία και των συλλόγων οικογενειών), αλλά, ταυτόχρονα, προκειμένου να λειτουργήσει, προϋποθέτει τον αναγκαίο αριθμό προσλήψεων προσωπικού, πρωτίστως ιατρικού και νοσηλευτικού.

Εννοείται ότι θα πρέπει να απαγορευτεί η νοσηλεία ασθενών εκ Πελοποννήσου και Αιτωλοακαρνανίας σε μονάδες της Αθήνας. Αυτό μάλιστα είναι το μόνο που μπορεί ν΄ αρχίσει αμέσως, από σήμερα κιόλας, χωρίς να περιμένει κανείς την, όσο σύντομη κι΄ αν είναι, εφαρμογή της Τομεοποίησης.
Στο ξεκίνημα της εφαρμογής της Τομεοποίησης, ΚΨΥ θα έχουν μόνο οι ΤΟΨΥ στους οποίους υπάρχουν ΚΨΥ- αλλά με υποχρεωτική διασύνδεση, ώστε να δίνουν και το "καλό παράδειγμα" για το μέλλον, όταν υπάρξουν και άλλα ΚΨΥ. Εννοείται ότι πρέπει άμεσα να ξεκινήσει η διαδικασία για την ίδρυση ΚΨΥ στους ΤΟΨΥ που δεν έχουν και, ταυτόχρονα, τόσο τα υπό ίδρυση, όσο και τα υπάρχοντα ΚΨΥ να είναι επαρκώς στελεχωμένα (πολλά από τα υπάρχοντα είναι υπό κατάρρευση) ώστε να μπορούν να στηρίζουν τους ψυχικά πάσχοντες στον τόπο κατοικίας.
Θα χρειαστεί σίγουρα ένα σημαντικό χρονικό διάσημα για την εξοικείωση των υπηρεσιών και των θεραπευτικών ομάδων με τον νέο τρόπο λειτουργίας.

Θα υπάρξει αναγκαστικά ένα μεταβατικό στάδιο για κάποια περιστατικά, που είχαν συνηθίσει να παρακολουθούνται από ένα γιατρό ή μια Θ.Ο., που τώρα, όμως, δέχεται μόνο ασθενείς συγκεκριμένου ΤΟΨΥ (ενώ αυτά διαμένουν σε περιοχή άλλου ΤΟΨΥ), ώστε να "περάσουν" στην Θ.Ο. του ΤΟΨΥ όπου βρίσκεται η κατοικία τους.
Ως προς τις υπάρχουσες στεγαστικές δομές του Δημοσίου, που είχαν γίνει στο παρελθόν διάσπαρτα (όπου έβρισκαν κτίριο και όχι βάσει σχεδίου) θα προκύψει το πρόβλημα, στο βαθμό που πρέπει να λειτουργούν και αυτές διασυνδεδεμένα με την μονάδα νοσηλείας και το ΚΨΥ του ΤΟΨΥ, ότι θα βρίσκονται, ενίοτε, στην γεωγραφική περιοχή διαφορετικού ΤΟΨΥ από αυτόν στον οποίο βρίσκεται η μονάδα που τις ίδρυσε και τις λειτουργεί μέχρι σήμερα. Δεν πρέπει επ΄ ουδενί να υπάρξουν γραφειοκρατικές αποφάσεις αποκοπής των δομών αυτών από την συνολική Θ.Ο. που τις λειτουργούσε μέχρι τώρα.

Οσο για τις στεγαστικές δομές των ΜΚΟ, αυτές μπορούν και πρέπει να ενταχθούν στους ΤΟΨΥ της περιοχής στην οποία βρίσκονται (στην προοπτική, φυσικά, της ανάληψής τους από το Δημόσιο), σε άμεση και συγκεκριμένη διασύνδεση με το ΚΨΥ του ΤΟΨΥ, ή, όπου δεν υπάρχει ΚΨΥ, με την ψυχιατρική κλινική του γενικού νοσοκομείου. Το ίδιο ισχύει και για τα Κέντρα Ημέρας των ΜΚΟ, τα οποία πρέπει και αυτά να τεθούν υπό την ευθύνη των ΚΨΥ του ΤΟΨΥ στον οποίο ευρίσκονται και, σε όσους ΤΟΨΥ δεν υπάρχουν ακόμα ΚΨΥ, υπό την αιγίδα της θεραπευτικής ομάδας της ψυχιατρικής κλινικής του γενικού νοσοκομείου. Το Κέντρο Ημέρας είναι μέρος των λειτουργιών ενός ΚΨΥ και επομένως, δεν μπορεί, κατ΄ ουδένα τρόπο, να υποκαθιστά, εντός ενός ΤΟΨΥ την ανάγκη ύπαρξης ΚΨΥ.

Η έμφαση στα ανωτέρω είναι στα σχετικά με την Τομεοποίηση στο λεκανοπέδιο. Προφανώς, αυτά ισχύουν και για όλες τις άλλες περιοχές.
Τελευταίο σημείο, το εξής: είναι σκόπιμο και άκρως πιο λειτουργικό, οι Τομεακές Επιτροπές ν΄ αποτελούνται από εκπροσώπους των ίδιων των μονάδων που έχουν αναλάβει την κάλυψη των αναγκών της περιοχής και να υπάρχει σ΄ αυτές ικανή εκπροσώπηση των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία και των συλλόγων οικογενειών.
Προφανώς, θα πρέπει να υπάρχουν κατευθυντήριοι άξονες "από τα πάνω" βάσει μιας εθνικής πολιτικής επί του θέματος, πώς θα πρέπει να διασυνδέονται οι μονάδες κλπ.

25/4/2016
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Τρίτη 19 Απριλίου 2016

Στα χρόνια της κατάθλιψης

από enetpress

Από το 2010 και μετά, τα χρόνια της κρίσης παρατηρούμε μεγάλη αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης και έντονου άγχους στον πληθυσμό. Αυτό σχετίζεται με οικονομικές δυσκολίες, με δάνεια που αδυνατούν να πληρώσουν και με την εργασιακή ανασφάλεια.

Αυτό επεσήμανε μεταξύ άλλων ο πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (ΕΨΕ) Δημήτρης Πλουμπίδης στο περιθώριο του 24ου πανελλήνιου συνεδρίου της ΕΨΕ που πραγματοποιήθηκε στην Αλεξανδρούπολη.

Λόγω της οικονομικής κρίσης, οι άνθρωποι είναι λιγότερο σε θέση να πληρώσουν ιδιωτικές υπηρεσίες (ψυχιάτρους, ψυχολόγους) με αποτέλεσμα την τεράστια αύξηση του αριθμού των αιτημάτων στις υποστελεχωμένες δημόσιες υπηρεσίες υγείας, κυρίως για θέματα κατάθλιψης και άγχους. «Αυτό που είπαμε όλοι στο συνέδριο είναι ότι γενικά οι ιατρικές υπηρεσίες στην Ελλάδα, όχι μόνο η ψυχιατρική, είναι γηράσκουσες κι αν δεν έρθουν καινούργιοι άνθρωποι σε 4-5 χρόνια θα είναι τεράστια τα προβλήματα» επισημαίνει ο κ. Πλουμπίδης, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Για την κατάθλιψη λέει ότι είναι μια πάθηση που εμφανίζεται κυρίως στις μέσες ηλικίες «γιατί έχουνε τα περισσότερα βάρη της ζωής», διευκρινίζοντας ότι για την αντιμετώπισή της δεν αρκούν μόνο τα φάρμακα. «Είναι και η στήριξη που θα πάρει ο ασθενής από το γιατρό και επίσης το κατά πόσο μπορεί να αντιληφθεί τι ακριβώς τον πιέζει. Όσα μας πιέζουν δεν μπορούμε εύκολα να τα βάλουμε στην άκρη. Είναι κατάσταση γενικά που αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε, είναι βελτιώσιμη. Αν σε μια καινούργια δυσκολία θα επανεμφανιστούν τα συμπτώματα δεν μπορεί να το πει κανείς εξ αρχής».

Συνεχίζοντας την περιγραφή της πιο διαδεδομένης ψυχικής πάθησης στην εποχή μας, ο κ. Πλουμπίδης εξηγεί πως υπάρχει μία κληρονομικότητα που μπορεί να μας κάνει περισσότερο ευάλωτους, αλλά επίσης έχει σημασία το πόσο δύσκολες καταστάσεις θα αντιμετωπίσουμε και στα παιδικά χρόνια και αργότερα. «Το πώς βοηθιέται δηλαδή ο ασθενής να διαχειριστεί καλύτερα τις δικές του δυνάμεις και τις σχέσεις του με τους γύρω γύρω, κι αυτό μπορεί να είναι αιτία κατάθλιψης και δυσκολιών».
Χαρακτηρίζει ιδιαίτερα σημαντική κατηγορία τους έφηβους «γιατί εκεί είναι δουλειά πρόληψης σε μεγάλο βαθμό. Εκεί προσπαθούμε κάποιες επαναστάσεις και κάποιες δύσκολες συμπεριφορές να μη φτάσουν σε νόσο» και δύσκολη ηλικία την τρίτη γιατί εκεί δίπλα στην ψυχική νόσο υπάρχουν κι ένα σωρό σωματικά και είναι σύνθετη η απαιτούμενη φροντίδα. Τονίζει πως ο ασθενής με ελαφρά ψυχολογικά προβλήματα χρειάζεται στήριξη και όχι απομόνωση και παραδέχεται πως αποτελεί σοκ και στίγμα για μια οικογένεια μια ψυχιατρική διάγνωση. «Εξαρτάται όμως και με ποιες συνθήκες θα δεχθούμε τον ασθενή και την οικογένεια».

Όσον αφορά τις αυτοκτονίες, έχουν αυξηθεί κατά 30%, από το 2011. «Είναι πανελλήνιο εύρημα η αύξηση των αυτοκτονιών. Ευτυχώς δεν έχει ανέβει πάρα πολύ. Ήμασταν και εξακολουθούμε να είμαστε στο χαμηλότερο επίπεδο της Ευρώπης, με τεράστια διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών αυτοχείρων (περίπου 7 άνδρες και μία γυναίκα ανά 100.000). Εκεί που είναι σαφέστατη η αύξηση είναι στις μέσες ηλικίες, άνδρες και γυναίκες, δηλαδή αυτοί που θίχτηκαν περισσότερο από την οικονομική κρίση, βρέθηκαν ακάλυπτοι από δάνεια, να χρωστάνε κ.λπ.».

Κυριακή 17 Απριλίου 2016

Ασκήσεις αντοχής το φάρμακο για την κατάθλιψη



απο sdna

Ασκήσεις αντοχής το φάρμακο για την κατάθλιψη
Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι η άσκηση και γενικά η φυσική δραστηριότητα μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση και να μειώσουν τα επίπεδα κατάθλιψης.

Ο ερευνητής στη ΣΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ανδρέας Φλουρής εξηγεί τι εννοούμε όταν λέμε φυσική δραστηριότητα. Λέγοντας φυσική δραστηριότητα, τονίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ, εννοούμε τις καθημερινές δουλειές του σπιτιού, μία εργασία που απαιτεί έντονη σωματική δραστηριότητα (π.χ. αγροτική), το βάδισμα, κτλ:

«Αυξάνοντας, λοιπόν, τη φυσική μας δραστηριότητα π.χ. χρησιμοποιώντας ποδήλατο για να πάμε στη δουλειά ή χρησιμοποιώντας τις σκάλες αντί για το ασανσέρ μπορούμε να επηρεάσουμε θετικά τα επίπεδα κατάθλιψης. Αυτό οφείλεται στο ότι, όταν κάνουμε άσκηση, παράγονται στον εγκέφαλό μας ορμόνες, οι οποίες αλλάζουν την διάθεσή μας και γενικά μειώνουν το αίσθημα του πόνου και προκαλούν ευφορία. Η κυριότερη από αυτές τις ορμόνες είναι η β-ενδορφίνη, η οποία μπορεί να μειώσει την κατάθλιψη.

Άνθρωποι που έχουν αυξημένα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας εμφανίζουν λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης από ανθρώπους που δεν είναι δραστήριοι, και αυτό ισχύει για όλες τις ηλικίες. Κάποιοι ερευνητές, μάλιστα, έχουν χρησιμοποιήσει την άσκηση ως μέσο θεραπείας σε ανθρώπους με βαριά κατάθλιψη και έχουν βρει ότι η άσκηση μειώνει τα συμπτώματά τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε θα μπορούσε να πει κανείς ότι η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για την θεραπεία της κατάθλιψης».

Ο τύπος άσκησης, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μείωση της κατάθλιψης, είναι κυρίως η άσκηση αντοχής (μεγάλης διάρκειας και χαμηλής έντασης) όπως το βάδισμα, το χαλαρό τρέξιμο, το ποδήλατο, το κολύμπι κτλ. Επίσης η άσκηση με βάρη μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα, αλλά και ο συνδυασμός άσκησης αντοχής και άσκησης με βάρη έχει θετικά αποτελέσματα. Οποιαδήποτε κι αν είναι η μορφή της άσκησης θα πρέπει να επαναλαμβάνεται 3-5 φορές την εβδομάδα, λένε οι ειδικοί, προκειμένου να έχει θετικά αποτελέσματα.

Τετάρτη 13 Απριλίου 2016

Οι ζωντανές συναυλίες είναι "υγεία"

από enetpress

Νέα βρετανική επιστημονική έρευνα δείχνει ότι οι ζωντανές συναυλίες είναι καταλυτικές όσον αφορά την καταπολέμηση του στρες και ως εκ τούτου επιβάλλεται η παρακολούθηση τους. Έτσι ο ανθρώπινος οργανισμός έρχεται σε μια ευεξία σιγά - σιγά μέσω της μουσικής.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Ντέιζι Φάνκορτ του Centre for Performance Science του Imperial College του Λονδίνου και του Βασιλικού Κολλεγίου Μουσικής της Βρετανίας, οι οποίοι έκαναν την σχετική δημοσίευση στο περιοδικό για θέματα δημόσιας υγείας "Public Health", μελέτησαν 117 εθελοντές που παρακολούθησαν δύο συναυλίες κλασικής μουσικής.

Οι συμμετέχοντες έδωσαν δείγματα σάλιου λίγο πριν τις συναυλίες και ξανά μετά από μία ώρα, στην διάρκεια του διαλείμματος. Διαπιστώθηκε ότι μια ώρα συναυλίας ήταν αρκετή για να μειώσει αισθητά τα επίπεδα της ορμόνης του στρες κορτιζόλης στον οργανισμό των ανθρώπων, καθώς και της κορτιζόνης.

"Είναι η πρώτη φορά που υπάρχουν στοιχεία ότι η παρακολούθηση μιας πολιτιστικής εκδήλωσης μπορεί να έχει άμεσα τέτοια επίπτωση στην ενδοκρινική δραστηριότητα" τόνισε η Φάνκορτ.

Η κορτιζόλη παράγεται στο σώμα λόγω είτε σωματικού, είτε ψυχολογικού στρες. Σε μικρές ποσότητες έχει θετική επίδραση π.χ. αυξάνει την εγρήγορση και την ευεξία, αλλά όταν η αύξησή της είναι χρόνια, επιβαρύνει την υγεία καρδιοπάθειες, διαβήτης, υπέρταση.

Οι προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι η ακρόαση μουσικής μπορεί να μειώσει την ορμόνη του στρες, κάτι που ήδη αξιοποιείται σε χώρους όπως τα νοσοκομεία. Ακόμα το τραγούδι και η συμμετοχή σε χορωδία έχουν εξίσου θετική επίδραση.

Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι στις συναυλίες ανταποκρίνονται θετικά στην μουσική και ηρεμούν άσχετα με την ηλικία τους, το μουσικό αυτί τους ή το πόσο εξοικειωμένοι είναι με το συγκεκριμένο είδος μουσικής που ακούν.

Η νέα αυτή μελέτη εστιάσθηκε στις συναυλίες κλασικής μουσικής κυρίως, η οποία από την φύση της είναι ήρεμη, και το πείραμα πρέπει να επαναληφθεί με συναυλίες άλλου είδους μουσικής, καθώς επίσης και με άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις πέρα από τις μουσικές.

Δευτέρα 11 Απριλίου 2016

Το συναρπαστικό μήνυμα του Stephen Hawking για όσους υποφέρουν από κατάθλιψη

από yolife.gr



Ο ευφυέστατος φυσικός ξέρει πώς είναι να υπομένεις την κατάθλιψη και έχει κάποια σοφά λόγια για να βοηθήσει τους πιο δυστυχισμένους από εμάς να τα καταφέρουν.

Ο Stephen Hawking, ένα από τα πιο μεγάλα μυαλά των ημερών μας, εμφάνισε συμπτώματα ALS ( Αμυοτροφική Πλάγια Σκλήρυνση) στην ηλικία των 21. Εκεί που η καριέρα του ετοιμαζόταν να απογειωθεί, το σώμα του άρχισε να τον απογοητεύει. Αν κάποιος ξέρει πώς είναι να αντιμετωπίζεις ατυχείς καταστάσεις στη ζωή, τότε πιθανότατα είναι αυτός.

Παρόλο που η ασθένεια παρέλυσε το σώμα του, το κοφτερό μυαλό του Hawking δεν του επέτρεψε να βουλιάξει στην αρνητικότητα. Στην πραγματικότητα, αφοσιώθηκε στο πεδίο της θεωρητικής φυσικής με ακόμα μεγαλύτερο ζήλο.

Παρόλο που οι γιατροί του έδιναν με το ζόρι δύο ή τρία χρόνια ζωής, ο Hawking επέλεξε να δώσει τον καλύτερό του εαυτό και τώρα είναι διεθνώς αναγνωρισμένος για τις απαντήσεις που βρήκε σχετικά με το σύμπαν, το Big Bang, την δημιουργία και τις επιστημονικές θεωρίες.

Φυσικά, ο Hawking υπέμεινε άσχημες στιγμές που είχαν να κάνουν με την κατάστασή του, αλλά ξέρει ότι υπάρχουν πολλά για τα οποία πρέπει να είναι ευγνώμων στη ζωή του. Αυτό το μοιράστηκε σε μια πρόσφατη διάλεξη που έγινε στο Royal Institute του Λονδίνου.

Καθηλωμένος στο αναπηρικό καρότσι, ο Hawking δεν μπορεί να μιλήσει ή να κινηθεί. Ωστόσο, βρήκε έναν τρόπο να επικοινωνεί μέσω της τεχνολογίας, και συνέκρινε τις μαύρες τρύπες με την κατάθλιψη, κάνοντας ξεκάθαρο ότι από κανένα από αυτά τα δύο δεν είναι απίθανο να ξεφύγουμε.

Είπε:

«Το μήνυμα αυτής της διάλεξης είναι ότι οι μαύρες τρύπες δεν είναι όσο μαύρες περιγράφονται. Δεν είναι οι αιώνιες φυλακές που κάποτε πιστευόταν ότι ήταν. Πράγματα μπορούν να βγουν από μία μαύρη τρύπα και προς τα έξω και στις δύο πλευρές και πιθανόν σε κάποιο άλλο σύμπαν. Έτσι, αν νιώθετε ότι είστε σε μία μαύρη τρύπα μην τα παρατάτε. Υπάρχει τρόπος διαφυγής.

Να θυμάστε να κοιτάτε επάνω στα αστέρια και όχι κάτω στα πόδια σας. Ποτέ μην σταματήσετε να δουλεύετε. Η δουλειά σας δίνει νόημα και σκοπό και η ζωή είναι άδεια χωρίς αυτήν. Αν είστε αρκετά τυχεροί ώστε να βρείτε την αγάπη, να θυμάστε ότι είναι εκεί και μην την χαλάσετε».

Όταν ρωτήθηκε για τις αναπηρίες του, ο Hawking είπε:

«Αυτός που υποφέρει πρέπει να έχει το δικαίωμα να τερματίσει την ζωή του, αν θέλει. Αλλά πιστεύω ότι θα ήταν πολύ μεγάλο σφάλμα. Όσο άσχημη και να φαίνεται η ζωή, υπάρχει πάντοτε κάτι που μπορείτε να κάνετε και να είστε επιτυχημένοι σε αυτό. Όσο υπάρχει ζωή, υπάρχει και ελπίδα».

Και συνεχίζει με το δυνατό του μήνυμα:

«Αν είστε ανάπηροι, πιθανότατα δεν ευθύνεστε εσείς γι αυτό, αλλά δεν είναι καλό να κατηγορείτε τον κόσμο ή να περιμένετε να σας λυπηθούν. Πρέπει να έχετε θετική προσέγγιση και πρέπει να βγάλετε από μέσα σας το καλύτερο που μπορείτε να διαθέσετε. Αν κάποιος είναι σωματικά ανάπηρος, δεν πρέπει να προσπαθήσει να γίνει και ψυχολογικά. Κατά την γνώμη μου, κάποιος θα πρέπει να συγκεντρωθεί σε δραστηριότητες στις οποίες η σωματική του αναπηρία δεν θα του είναι σοβαρό εμπόδιο. Φοβάμαι ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες για τα άτομα με αναπηρία, δεν μου αρέσουν, αλλά είναι εύκολο για μένα να το πω αυτό, γιατί ποτέ δεν μου άρεσε ο αθλητισμός ούτως ή άλλως. Από την άλλη, η επιστήμη είναι ένας πολύ καλός τομέας για άτομα με αναπηρία, γιατί απασχολεί κυρίως το μυαλό. Φυσικά, τα περισσότερα είδη πειραματικής δουλειάς πιθανότατα αποκλείουν τέτοια άτομα, αλλά η θεωρητική εργασία είναι σχεδόν ιδανική.

Οι αναπηρίες μου δεν υπήρξαν σημαντικό εμπόδιο στον τομέα μου, που είναι η θεωρητική φυσική. Αντιθέτως, με βοήθησαν με κάποιο τρόπο προστατεύοντας με από το διοικητικό κομμάτι και το κομμάτι των διαλέξεων με τα οποία πιθανότατα να ασχολούμουν. Τα κατάφερα όμως, μόνο εξαιτίας της τεράστιας αγάπης που έλαβα από την σύζυγό μου, τα παιδιά μου, τους συναδέρφους μου και φοιτητές μου.Διαπιστώνω ότι οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές είναι έτοιμοι να βοηθήσουν, αλλά πρέπει να τους ενθαρρύνετε να αισθάνονται ότι οι προσπάθειές τους να σας βοηθήσουν αξίζουν, με το να τα πηγαίνετε όσο καλύτερα μπορείτε».

Άσκηση επί χάρτου η "Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση"

πηγή: www.efsyn.gr


Κρατώντας αποστάσεις από το όραμα της πάλαι ποτέ «ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», για τον μετασχηματισμό και την υπέρβαση του ψυχιατρείου προς ένα ολοκληρωμένο, βασισμένο στην κοινότητα, δημόσιο και δωρεάν σύστημα ψυχικής υγείας, το υπουργείο Υγείας στο πρώτο του νομοθέτημα για τον πολύπαθο χώρο αρκείται σε μια διοικητική μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, χωρίς ψήγμα πραγματικής διάθεσης χάραξης πολιτικής.
Η «Εφ.Συν.» παρουσιάζει το σχέδιο νόμου «Μεταρρύθμιση της Διοικητικής Οργάνωσης των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας», το οποίο θα τεθεί προσεχώς σε δημόσια διαβούλευση και στη συνέχεια θα κατατεθεί στη Βουλή.

Ενα νομοσχέδιο, στο οποίο διαφαίνεται ότι -ελλείψει πλαισίου- επινοείται ένα διοικητικό κατασκεύασμα, που εντέλει -στην πράξη- διαπομπεύει την έννοια ψυχιατρική μεταρρύθμιση, δηλώνουν, μιλώντας στην «Εφ.Συν.», δύο από τους πρωτεργάτες της αρχής του εγχειρήματος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας, της πρακτικής του ριζικού μετασχηματισμού στη Λέρο: ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου, συνταξιοδοτημένος διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής του Εθνικού Συστήματος Υγείας, και ο Κώστας Μπαϊρακτάρης, καθηγητής Ψυχολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου -  Κώστας Μπαϊρακτάρης
Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου - Κώστας Μπαϊρακτάρης | 

Αναδιοργάνωση

Το νομοσχέδιο του υπουργείου Υγείας εξαντλείται στην κατάργηση παλιών και τη συγκρότηση νέων Τομέων και Επιτροπών.
Με λίγα λόγια, σε μία διοικητική αναδιοργάνωση. Το οργανόγραμμα της νέας διοικητικής μεταρρύθμισης της ψυχικής υγείας στη χώρα μας έχει στην κορυφή τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του υπουργείου Υγείας, υπό την οποία βρίσκονται οι Υγειονομικές Περιφέρειες και οι Περιφερειακές Διοικήσεις Τομέων Ψυχικής Υγείας (ΠεΔιΤοΨΥ), οι Τομείς Ψυχικής Υγείας (ΤοΨΥ), όπου ανήκουν οι Τομείς Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων (ΤοΨΥΠΕ) και οι Επιστημονικές Επιτροπές για ενήλικες (ΤΕπΕ) και για παιδιά και εφήβους (ΤΕπΕΠΕ) και οι Τομεακές Επιτροπές Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.
Η εμπειρία της πορείας τέτοιων τομέων και επιτροπών στη χώρα μας που συγκροτήθηκαν μετά τη Λέρο, όπως κι αν τους μετονόμασε διαχρονικά η εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας, είναι απογοητευτική.
Ο τελευταίος νόμος 2716/99 με το ίδιο σκεπτικό συγκροτούσε τομείς που δεν λειτούργησαν, δεν συνέρχονταν, άλλαζαν σύνθεση κάθε φορά που άλλαζαν και οι υπουργοί.
Στην περίπτωση και αυτού του νέου νομοσχεδίου υπάρχει ασάφεια γύρω από το τι και πώς θα γίνουν όλα.
Η ανάθεση κάποιων αρμοδιοτήτων θεωρητικά, όταν στην πράξη δεν υπάρχει πλάνο, θα μείνει στα χαρτιά.
Επιπλέον, αυτή τη φορά επιχειρείται η σύνδεση των επιτροπών με τις περιφέρειες, κάτι που αρχικά είχε εξαγγείλει η Ν.Δ.
Συγκεκριμένα, η προηγούμενη κυβέρνηση μιλούσε για μεταβίβαση των κέντρων ψυχικής υγείας στους δήμους.
Η τοποθέτηση εκπροσώπου της τοπικής αυτοδιοίκησης στις επιτροπές, όπως ορίζει το νέο νομοσχέδιο, μάλλον δεν είναι τυχαία, ενώ δίνονται στις περιφέρειες αρμοδιότητες για τη σύσταση, τη μείωση, τη συγχώνευση, τη μετακίνηση προσωπικού, με απόσπαση ή μετάταξη, ώστε να κλείσουν τρύπες με μετακινήσεις, χωρίς να υπάρχει πλάνο με το ποιες υπηρεσίες χρειάζονται σε κάθε τομέα.
Απλώς διαχείριση

«Η οργάνωση, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στηρίζεται σε πραγματικές ανάγκες, πραγματικά δεδομένα. Εδώ έχουμε μία άσκηση επί χάρτου», λέει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Διαβάζοντας το κείμενο υπάρχει ο κίνδυνος να εγκλωβιστεί κανείς σε μια διοικητική, διαχειριστική τεχνολογία, η οποία απέχει πάρα πολύ από τα ζητήματα που σχετίζονται με την υγεία και στην περίπτωσή μας την ψυχική υγεία» συμπληρώνει οΚ. Μπαϊρακτάρης.
Η κριτική των δύο αντρών με τους οποίους η «Εφ.Συν.» μοιράστηκε το νομοσχέδιο, το οποίο δεν έχει δημοσιοποιηθεί ακόμα, γίνεται σε τρία επίπεδα:
► του επιστημονικού παραδείγματος,
► του συστήματος που προτείνεται ως οργάνωση
► και των πολιτών με ψυχιατρική εμπειρία.

Μπορεί ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός να μίλησε πρόσφατα κατά την παρουσίαση του νομοσχεδίου στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΥΣΚΟΙΠ) για νομοσχέδιο που αποτελεί «σημαντική θεσμική αλλαγή, ενισχυτική της ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», για «μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία προς την ολοκληρωμένη προστασία και την προαγωγή του αγαθού της ψυχικής υγείας, με απόλυτο σεβασμό των ασθενών μέσα από ένα ενισχυμένο διοικητικό σύστημα υψηλής λειτουργικότητας και αυξημένης κοινωνικής ανταποδοτικότητας», ωστόσο διαβάζοντας το σχέδιο νόμου κάτι τέτοιο δεν προκύπτει.
Γνωρίζουμε ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, ο μετασχηματισμός και η αποϊδρυματοποίηση, που έγινε υπόσχεση μετά τη διεθνή κατακραυγή της χώρας μας το 1989, δεν προχώρησαν.
Συγκεκριμένη πρακτική στόχευση για την Ψυχική Υγεία, για τη θεραπευτική αντιμετώπιση και τα δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων βρίσκονται στο περιθώριο των όποιων προτεραιοτήτων του πολιτικού συστήματος αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας.

Καμία πρόταση

Ετσι κι εδώ το νομοσχέδιο του υπουργείου Υγείας δεν έχει να προτείνει μια «άλλη ψυχιατρική» στην κατεύθυνση της κοινωνικής χειραφέτησης, μακριά από αυτό που στην ψυχιατρική ονομάστηκε «Λέρος», δηλαδή βαρβαρότητα και αθλιότητα του συστήματος και των πάσης φύσεως ιδρυμάτων.
Δεν παίρνει απόσταση από τον μονόδρομο, που η ίδια η κυρίαρχη ψυχιατρική κοινότητα διατηρεί, «μια ψυχιατρική που "χάνει τον άνθρωπο πίσω από την αρρώστια", που δεν βλέπει ανθρώπους αλλά διαγνωστικές κατηγορίες, που σχετίζεται με τον "άλλο" μόνο, μετατρέποντάς τον σε "πράγμα", στο "αντικείμενο αρρώστια", που όσο πιο πολύπλοκο και δύσκολο είναι αυτό το "αντικείμενο", τόσο περισσότερο επιφυλάσσει σε αυτό την απλοποιητική λύση του περαιτέρω εγκλεισμού, της απομόνωσης και της θεραπευτικής εγκατάλειψης», όπως επισημαίνει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.
«Αναπαράγεται στο νομοσχέδιο το κλασικό ψυχιατρικό παράδειγμα, που σε επίπεδο οργάνωσης του συστήματος και της περίθαλψης είναι η παντελής αυτονόμηση της ψυχικής υγείας από το σύστημα υγείας. Ωστόσο η σύνδεσή της με το ΕΣΥ είναι απαραίτητη, γιατί αλλιώς έχουμε να κάνουμε με ψυχιατρικοποίηση-ψυχολογικοποίηση των προβλημάτων. Κι ένα ψυχιατρικό σύστημα, το οποίο είναι αυτόνομο και ανεξάρτητο από το συνολικότερο σύστημα υγείας κινδυνεύει να αναπαράγει τις διακρίσεις σε βάρος των πολιτών», λέει ο Κ. Μπαραϊκτάρης.
«Η μόνη μεταρρύθμιση που επιχειρείται στο νομοσχέδιο είναι διοικητική. Σε καμία περίπτωση όμως δεν εξασφαλίζει αλλαγή των διαδικασιών, αλλαγή στην ποιότητα και τον τρόπο παροχής των υπηρεσιών», προσθέτει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Ακρως συγκεντρωτικό»

Το νομοσχέδιο, ανέφερε ο Α. Ξανθός, «αντιμετωπίζει χρόνιες δυσλειτουργίες και προβλήματα της διοίκησης των ψυχιατρικών δομών της χώρας, καθώς δημιουργείται ένα ενδιάμεσο αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης με αποφασιστικές και διακριτές αρμοδιότητες και πλήρη διοικητική υποστήριξη, ενώ σε κάθε επίπεδο διοίκησης συμμετέχουν οι Λήπτες Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας».
«Ενώ φαινομενικά δείχνει ότι προβάλλει, προάγει την αποκέντρωση, στην ουσία είναι άκρως συγκεντρωτικό, διότι τα πάντα καταλήγουν σε εισηγήσεις είτε στις περιφέρειες ή στο υπουργείο. Ακόμη ο υπουργός μπορεί να ορίζει μέλη στις επιτροπές, αναπαράγοντας και το πολιτικό μοντέλο» παρατηρεί ο Κ. Μπαϊρακτάρης.

Οσο κι αν ο υπουργός επιμένει ότι «η νέα διοικητική μορφή θα επιτρέψει να λειτουργήσει με νέους, καλύτερους όρους η τομεοποίηση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, με άμεσους ωφελημένους κατ' αρχάς και κυρίως τους ασθενείς, τις οικογένειες και τους φροντιστές τους, αλλά και το σύνολο των επαγγελματιών ψυχικής υγείας», ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την αλλαγή του περιεχομένου, των πράξεων, της κουλτούρας.
Δεν είναι μια διαδικασία που ανάγεται στο κλείσιμο του ψυχιατρείου ως κατάργηση, με τη μεταφορά αλλού των ίδιων πρακτικών του εγκλεισμού και γενικά του κυρίαρχου ψυχιατρικού παραδείγματος, όπως άλλωστε το βλέπουμε σε όλες τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων κ.λπ.
«Είναι μια διαδικασία της οποίας βασικό υποκείμενο -από κοινού με τον λειτουργό ψυχικής υγείας και με την ευρύτερη κοινωνία- πρέπει διαρκώς να αναδύεται η ανθρώπινη ύπαρξη που πάσχει. Είναι μια διαδικασία που λειτουργεί θεραπευτικά στον βαθμό που διαρκώς, σε κάθε στιγμή, αμφισβητεί και ξεπερνά τα παγιωμένα όρια ενός συστήματος δομημένου στη λογική της απόρριψης», επισημαίνει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Δηλαδή, δεν μπορούμε να μιλάμε για τομεοποίηση και να μην εννοούμε αλλαγή νοοτροπίας. Δεν έχουν καταφέρει, αρνούνται, οι μονάδες ψυχικής υγείας να δουλεύουν στη λογική της ανάληψης ευθύνης των αναγκών του συγκεκριμένου πληθυσμού, διαιρώντας με τον τρόπο αυτό τη χώρα, που είναι προϋπόθεση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης» προσθέτει. Μεγαλύτερο είναι το πρόβλημα με τις μονάδες ψυχικής υγείας των παιδιών, αφού όπως λέει «είναι ακόμα πιο λίγες από τις υπηρεσίες για τους ενήλικες».

Κέντρα Ψυχικής Υγείας

Ενδεικτική είναι η αναφορά στο νομοσχέδιο των Κέντρων Ψυχικής Υγείας ως μονάδων παροχής πρωτοβάθμιων υπηρεσιών, ενώ στην πραγματικότητα -είναι κοινός τόπος διεθνώς- τα κέντρα αυτά παρέχουν πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Ενδεικτικό είναι και το στοιχείο ότι το νομοσχέδιο κάνει λόγο για 11 τομείς στην Αττική, με 5 εκατομμύρια πληθυσμό, τη στιγμή που η τομεοποίηση ορίζει αναλογία τομέα ανά 100.000 κατοίκους, με ανάγκη επομένως 50 τομέων.

«Η αντιμετώπιση των χρόνιων δυσλειτουργιών και των προβλημάτων διοίκησης των ψυχιατρικών δομών της χώρας», με το νέο νομοσχέδιο, όπως έχει τονίσει ο υπουργός Υγείας, δεν θα λύσει τη δύσκολη πραγματικότητα των πολιτών με ψυχιατρική εμπειρία, τονίζουν οι επιστήμονες. Ακόμα κι αν -όπως αναφέρεται- ζητείται η συμμετοχή τους ως «τιμώμενη» μειονότητα στις μεγάλες επιτροπές και τομείς, περισσότερο προσχηματική μοιάζει παρά ουσίας.
«Λείπουν αισθητά τα ίδια τα άτομα με ψυχιατρική εμπειρία από την εκπροσώπηση. Χρησιμοποιεί το νομοσχέδιο τους λήπτες των υπηρεσιών σαν εξωραϊσμό, βάζοντας έναν σε κάθε εννεαμελή επιτροπή, ο οποίος, όπως πάντα, θα υφίσταται τον διαρκή έλεγχο και τον λόγο των "ειδικών". Οι συνέπειες είναι πάντοτε οι ίδιες: η άσκηση ελέγχου με την έννοια της προσαρμογής του», λέει ο Θ. Μεγαλοοικονόμου.

«Το αδύνατο σημείο του κειμένου είναι ο ετεροκαθορισμός, ο ετεροπροσδιορισμός και η αφαίρεση του λόγου των πολιτών με ψυχιατρική εμπειρία που φαίνεται στην τεχνική, διοικητική, διαχειριστική λογική της πρότασης. Βάζοντας τον εαυτό μου σε αυτό το σύστημα που προτείνεται νιώθω ότι είμαι από κάθε πλευρά εξαρτημένος, ότι δεν υπάρχω ως υπόσταση. Είναι υποτιμητικό. Αν θέλουμε να μιλάμε για εκσυγχρονισμό, κάτι άλλο πρέπει να σκεφτούμε» συμπληρώνει ο Κ. Μπαϊρακτάρης.
Παραμένει επομένως στο αρχείο το αναξιοποίητο μέχρι σήμερα κεφάλαιο μιας χειραφετητικής θεωρίας και πράξης που είναι η εμπειρία της Λέρου, η οποία, αν και ανολοκλήρωτη, υπήρξε, ήταν δυνατή, έγινε.
Εμπειρία από μια πρακτική ριζικού μετασχηματισμού του ψυχιατρικού θεσμού, αλλά και των κοινωνικών στάσεων και αντιλήψεων, που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στις αλλαγές, οι οποίες συντελέστηκαν στο νησί.
Το πολύτιμο αυτό εφόδιο απέναντι στα αδιέξοδα και τις αγκυλώσεις της ψυχιατρικής παντού, σε όλη τη χώρα, ίσως ξανασκεφτούν οι αρμόδιοι να αξιοποιήσουν για το χτίσιμο ενός άλλου μέλλοντος για την ψυχική υγεία.

Κυριακή 10 Απριλίου 2016

Μηχανή του Χρόνου: Έτσι ζούσαν οι ψυχασθενείς τον 19ο αιώνα. Δεμένοι, δίπλα σε ακαθαρσίες


Οι ψυχασθενείς του 19ου αιώνα ζούσαν στα φρενοκομεία σαν ζώα, δεμένοι με αλυσίδες, δίπλα στις ακαθαρσίες τους και εκτεθειμένοι στο κρύο. Πότε και πως άλλαξε η κατάσταση (Pics)
Από τη mixanitouxronou.gr:
Μέχρι και τον 20ο αιώνα, όταν ο ανθρώπινος νους άρχισε να ερευνάται με πιο επιστημονικές μεθόδους, οι ψυχασθενείς αντιμετωπίζονταν λίγο καλύτερα από τα ζώα! Εξαιτίας της συμπεριφοράς τους, θεωρούνταν άνθρωποι κατώτερης κατηγορίας και στις καλύτερες περιπτώσεις, κατέληγαν σε φρενοκομεία, όπου έμεναν μέχρι το τέλος της ζωής τους.
 
Αρκετοί ασθενείς ήταν κατάδικοι, που είχε μεταφερθεί στο φρενοκομείο, επειδή δεν υπήρχε άλλος χώρος στη φυλακή. Ήταν μία συνηθισμένη πρακτική που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή.
Όσοι είχαν ψυχικά νοσήματα αντιμετωπίζονταν ως ο «τρελός του χωριού» και στις χειρότερες περιπτώσεις, όταν οι οικογένειές τους δεν μπορούσαν να τους συντηρήσουν, πέθαιναν στον δρόμο απ’ την πείνα και τις κακουχίες.
Η φωτογραφία τραβήχτηκε ενώ οι ανειδίκευτοι φύλακες του φρενοκομείου προσπαθούσαν να κρατήσουν ακίνητο τον ασθενή, που είχε πάθει κρίση.
Οι συνθήκες διαβίωσης στα φρενοκομεία ήταν άθλιες και στην πραγματικότητα υπήρχε εγκατάλειψη και αδιαφορία.
 
Οι ασθενείς δεν αντιμετωπίζονταν ως άρρωστοι άνθρωποι που έπρεπε να θεραπευθούν, αλλά περίπου ως επικίνδυνα ή ενοχλητικά ζώα, που έπρεπε να μείνουν απομονωμένα απ’ την κοινωνία.
 
Τους έδεναν με αλυσίδες και τους κρατούσαν για δεκαετίες μέσα σε κελιά, όπου κοιμόντουσαν δίπλα στις ακαθαρσίες τους. Το φαγητό που τους έδιναν ίσα που αρκούσε για να τους κρατήσει ζωντανούς. Δεν υπήρχε θέρμανση και κατά τη διάρκεια του βαρύ χειμώνα, οι ασθενείς ξάπλωναν στο πέτρινο πάτωμα και έμεναν εκτεθειμένοι στο κρύο.
 
Ως «μανία» χαρακτήριζαν ακόμη την υπερένταση των γυναικών, που πολλές φορές είχε ορμονικά αίτια.
Τον 19ο αιώνα, πολλά φρενοκομεία, όπως το διάσημο «Μπέντλαμ» στη Μεγάλη Βρετανία, δέχονταν επισκέψεις από αριστοκράτες, οι οποίοι παρατηρούσαν τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν και έκαναν δωρεές.
 
Κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων οι ασθενείς εκτείθονταν σαν ζώα σε ζωολογικό κήπο, δεμένοι με αλυσίδες πίσω από τα κάγκελα.
 
Την αλλαγή έφερε το φρενοκομείο «West Riding Pauper Lunatic Asylum», με υπεύθυνο τον Γουίλιαμ Τιουκ. Ανήκε στους «Κουάκερους», μία χριστιανική αίρεση που θεωρούσε ότι υπήρχε θείο πνεύμα σε κάθε άνθρωπο.
Ο Γουίλιαμ αρνούνταν να αντιμετωπίσει τους ψυχασθενείς ως κατώτερους ανθρώπους και ήταν από τους πρώτους που προσπάθησε να τους θεραπεύσει ή έστω να βελτιώσει την καθημερινότητά, ειδικά στις ανίατες περιπτώσεις.
 
Με τον όρο «ηλιθιότητα» (imbecility) περιέγραφαν κάθε είδους διανοητικής καθυστέρησης.
Τους άφηνε να κυκλοφορούν ελεύθεροι, τους έδινε δουλειές, για να απασχολούνται και κατέγραψε λεπτομερώς τα συμπτώματά τους. Στα αρχεία του βρέθηκαν χιλιάδες φωτογραφίες ασθενών, καθώς και περιγραφές της ασθένειάς τους.
 
«Γεροντική άνοια»
Σύμφωνα με τις σημειώσεις του, μία γυναίκα με το όνομα Μαίρη Μάνινγκ ισχυριζόταν πως είναι η «Βασίλισσα των ουρανών».
 
«Οξεία μελαγχολία»
Η 37χρονη Σάρα Ντραμπλ, μπήκε στο φρενοκομείο λίγους μήνες αφότου γέννησε το 18ο παιδί της, επειδή ήταν «έντονα μελαγχολική». Σήμερα η επιλόχεια κατάθλιψη είναι γνωστό σύμπτωμα και φυσικά δε χρειάζεται νοσηλεία.

Παρασκευή 8 Απριλίου 2016

Φασισμός και Ψυχιατρική

Αναδημοσίευση από τα «Τετράδια Ψυχιατρικής», τριμηνιαία περιοδική έκδοση του ΨΝΑ, Νο 47, 1994.

Στη βάση των θεωριών της ευγονικής στειρώθηκαν και τελικά οδηγήθηκαν στην «ευθανασία» χιλιάδες ανάπηροι και ψυχασθενείς. Στο όνομα της επιστήμης και του κύρους της επιστημονικής κοινότητας τιμωρήθηκαν στη Γερμανία μετά το 1945 μόνο 350 από τους 90.000 γιατρούς που είχαν αναμιχθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στις ναζιστικές θηριωδίες.


 «Μετά το Άουσβιτς δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε όπως πριν. Μετά το Άουσβιτς ξέρουμε ότι ο άνθρωπος είναι κάτι που μπορούμε να ποδοπατήσουμε μέχρι εξόντωσης, κάτι που μπορούμε να αναγάγουμε σε πρώτη ύλη, σε καπνό, ακόμα και στο τίποτα, κάτι που μπορούμε να αρνηθούμε ακόμα και την τιμή ενός ατομικού θανάτου, κάτι που μπορούμε να καταστρέψουμε ως άτομο, να το μεταχειριστούμε ως μάγμα, ως απλό σωρό, σαν τα ξερά ξύλα».*
 Κι όμως ο ναζισμός, αυτό το ακρότατο κακό, όπως λέει ο ποιητής, ξαναγυρνά σήμερα. Και οι θεωρίες της Κοινωνιοβιολογίας ξανακερδίζουν έδαφος.
Ο φασισμός, ο ρατσισμός κάθε μορφής, ο αντισημιτισμός, ο αποκλεισμός της συμβολικής διαφοράς, ο αποκλεισμός του πραγματικού άλλου ξαναγίνεται για την ανθρωπότητα σήμερα ένας εφιάλτης, απ’ τον οποίο πρέπει εγκαίρως να ξυπνήσει. Και αυτή η αφύπνιση σημαίνει συνειδητοποίηση, ανάλυση, περίσκεψη, μνήμη, ετοιμότητα, επαγρύπνηση.
Σημαίνει ξεπέρασμα της φρίκης και βαθιά μελέτη του τρομακτικού φαινομένου του φασισμού σε όλες του τις εκφάνσεις.
Διαβάζουμε στη χαρακτηριστική αφίσα του 1938: «60.000 μάρκα είναι το ποσό που κοστίζει στην λαϊκή κοινότητα, στη διάρκεια της ζωής του , αυτό το άτομο που πάσχει από κληρονομική μειονεξία. Αγαπητέ συμπολίτη αυτά είναι και δικά σου χρήματα» 

Γιατί η μοναδικότητα της εξόντωσης απ’ τους ναζί των έξι εκατομμυρίων Εβραίων, καθώς και των ψυχασθενών, των ομοφυλοφίλων, των τσιγγάνων της Ευρώπης, των κομμουνιστών, ανάγεται στη μοναδικότητα του ναζισμού ως πολιτικής που δεν ήταν αναγκαία ιστορικά και δεν συγκρίνεται με τίποτα σ’ ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας.
Ο «Εβραίος» ο Dybbuk, το όνομα των ονομάτων, υποδήλωνε «αυτό που η εξαφάνιση του δημιουργούσε», γύρω από την υποτιθέμενη γερμανική ουσία, για το ομοίωμα «εθνικοσοσιαλιστική επανάσταση», ένα κενό που αρκούσε για να ταυτοποιήσει την ουσία.
Η επιλογή αυτού του ονόματος παραπέμπει χωρίς αμφιβολία στον προφανή δεσμό του με τον οικουμενισμό, ιδιαίτερα τον επαναστατικό οικουμενισμό, ως προς αυτό το όνομα που είχε ήδη κενό, δηλαδή τη σύνδεσηοικουμενικότητας και αιωνιότητας των αληθειών.**
Γιατί μόνο η Αλήθεια είναι αδιάφορη στις διαφορές, είναι η ίδια για όλους. Και αυτή την Α-λήθεια υπηρετεί το μικρό αφιέρωμα των «Τετραδίων Ψυχιατρικής».
Το διώνυμο φασισμός και ψυχιατρική, δεν αφορά μόνο τη Ψυχιατρική. Αφορά την επιστήμη γενικά. Γιατί στο όνομα της «επιστήμης» έγιναν τα θηριώδη πειράματα των ναζί στους κρατουμένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Στη βάση των θεωριών της ευγονικής στειρώθηκαν και τελικά οδηγήθηκαν στην «ευθανασία» χιλιάδες ανάπηροι και ψυχασθενείς.
Στο όνομα της επιστήμης και του κύρους της επιστημονικής κοινότητας τιμωρήθηκαν στη Γερμανία μετά το 1945μόνο 350 από τους 90.000 γιατρούς που είχαν αναμιχθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στις ναζιστικές θηριωδίες.
Η ιστορία της ψυχιατρικής στη διάρκεια του ναζισμού είναι μια ιστορία καταισχύνης και δεν πρέπει να συγκαλυφθεί….
*France Quere “Frères humains”, Le defi bioethique, N0 120, Mars 1991
**Alain Badiou “L’ ethique, essai la concience du Mal”, ed. Optiques, philosophie, Hatier.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περί συνυπευθυνότητας και συνενοχής

Aπό τα «Τετράδια Ψυχιατρικής», Νο 47, 1994

Θανάσης Τζαβάρας

1.1. Το διώνυμο «φασισμός – ψυχιατρική» έχει γίνει ένας κοινός τόπος, επιτρέποντας έτσι τη συναγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη πορεία του Ιατρικού κλάδου που ασχολείται με τη ψυχική νόσο και διαφόρων εκδοχών ολοκληρωτισμού. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται έχει δυο όψεις: μια θετική: «πώς η ψυχιατρική συνταυτίστηκε, υπό προϋποθέσεις βέβαια, με τους φασισμούς;» και μια αρνητική: «πώς άλλοι κλάδοι της ιατρικής θεωρούνται ανεξάρτητοι και αλώβητοι από τις ολοκληρωτικές εκδοχές πολιτικών συστημάτων;» Με άλλα λόγια γιατί η πρόταση «φασισμός και ψυχιατρική» θεωρείται αυτονόητη και όχι η πρόταση π.χ. «μικροβιολογία και φασισμός»;
ADVERTISEMENT
1.2. Οι πιο πάνω διαπιστώσεις υποκρύπτουν στη πραγματικότητα το θέμα που τίθεται από τις δυνάμει διαφορές μεταξύ των θεωριών περί σωματικής και ψυχικής υγείας, που παρήγαγε και επεξεργάστηκε η Δυτική Επιστήμη κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα.Εάν λοιπόν διερευνήσουμε το θέμα από τη σκοπιά της ιστορίας των ιδεών περί υγείας, τους δυο τελευταίους αιώνες, τότε θα διαπιστώσουμε πως η «ενοχή» της ψυχιατρικής και η «αθωότητα» της σωματικής Ιατρικής, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα επιφαινόμενο της κοινωνικής πρακτικής και στάσης απέναντι στη «τρέλα» ή τις σωματικές αρρώστιες. Δηλαδή, τα ορατά στοιχεία αρνητικής στάσης και πολιτικής αποκλεισμού στις κοινωνίες μας απατούν σχετικά με τη κοινωνική πολιτική για το σύνολο των νοσηρών παρεκκλίσεων από τα πρότυπα υγείας και τα δέοντα ευημερίας.
1.3. Η θέση που θα υποστηριχτεί στις γραμμές που ακολουθούν είναι ότι καμία κοινωνική πολιτική περί την υγεία δεν παράγει ολοκληρωτικές πρακτικές από μόνη της, αλλά πρέπει να συναντηθεί με κατάλληλες βιο-ιατρικές και ψυχο-βιολογικές θεωρίες περί νόσου, που επιτρέπουν ειδικευμένα προγράμματα εξόντωσης ή αποκλεισμού για «νοσούντες» πληθυσμούς. Θα πρέπει να τονιστεί ως κοινός τόπος πως το οποιοδήποτε πολιτικό καθεστώς, που θέλει να απαλλαγεί από αντιπάλους του ή αντιφρονούντες, διαθέτει το απόλυτο όπλο, της, διά της βίας, θανάτωσής τους…
2.1. Χωρίς προσπάθεια εξειδικευμένου ορισμού, θεωρούμε «φασισμό» κάθε εκδοχή πολιτικού συστήματος, που στηρίζεται στον απολυταρχικό τρόπο ελέγχου του «ανθρώπου από τον άνθρωπο», των λίγων ισχυρών επί των πολλών αδύναμων.Ο 20ος αιώνας, με την ποικιλία των «φασισμών» του, έδειξε πως ο πολιτισμός δεν είναι επαρκής διασφάλιση της δημοκρατίας και πως η επιστημονική πρόοδος όχι μόνον δεν «εξανθρώπισε» τον Άνθρωπο καθιστώντας τον πιο σοφό, αλλά πολλές φορές συμπορεύτηκε, η επιστήμη κυρίως, με τις προσπάθειες ολοκληρωτικών καθεστώτων να «εκβαρβαρίσουν» τον Άνθρωπο.
3.1. Η διαπλοκή ή και σύμπλευση επιστημόνων με τις θεωρίες τους με τους «φασισμούς» δεν στοιχειοθετεί μια αυτονόητη σχέση. Θα πρέπει να διαφοροποιήσουμε κατ’ αρχήν, την (συν) υπευθυνότητα από την (συν) ενοχή. Υπεύθυνος, αυτός που φέρει την ευθύνη για κάτι, ο υπόλογος, είναι αυτός που υπό την ευθύνη του παρέχεται κάτι αλλά και αυτός που εγγυάται γι’ αυτό το κάτι. Ο υπόχρεος δηλαδή, αυτός που οφείλει να πράξει κάτι. Τελικά, η ευθύνη εμπεριέχει υποχρέωση λογοδοσίας και μόνον όταν προκύψει κολάσιμος πράξη υπάρχει ποινική ευθύνη και φυσικά ενοχή. Οι επιστήμονες λοιπόν είναι (και πρέπει να είναι) υπεύθυνοι για τις θεωρίες και τις πρακτικές τους, χωρίς να είναι κατ’ ανάγκην ένοχοι για τη χρήση των θεωριών και των μεθόδων τους από άλλους, άτομα ή ομάδες. Ενώ λοιπόν μπορεί να είναι μόνον συνυπεύθυνοι για τη φύση των θεωριών τους και τη διεστραμμένη χρήση τους από τους πολιτικούς, γίνονται συνένοχοι όταν κατασκευάζουν θεωρίες που εξυπηρετούν φασιστικούς σκοπούς ή ακόμη περισσότερο, όταν συμμετέχουν ενεργώς στην υλοποίηση μεθόδων π.χ. εξολόθρευσης ομάδων ατόμων ή και λαών ακόμη.
3.2. Ιδιαίτερο πρόβλημα μπορούμε να θεωρήσουμε την άσκηση επιστημονικών καθηκόντων κάτω από ολοκληρωτικά καθεστώτα κυρίως όταν υπάρχει εμφανής σύγκρουση αξιών και πολιτικός καταναγκασμός. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η κατανόηση των συγκρούσεων δεν μπορεί να είναι επιστημονική αλλά μόνον ηθικοπολιτική. Η ιστορία των «φασισμών» του 20ου αιώνα είναι γεμάτη από ηρωικές πράξεις και προσωπικά δράματα επιστημόνων που θυσιάστηκαν αρνούμενοι ή που υπέφεραν δεχόμενοι τις προσταγές ποικίλων δικτατόρων. Το πρόβλημα όμως αυτό ξεπερνά τους στόχους του παρόντος κειμένου (α).
4.1. Το κατάλληλο παράδειγμα επιστημονικής θεωρίας που εμπεριείχε εν σπέρματι τις προϋποθέσεις για τη καταχρηστική και καταπιεστική της χρησιμοποίησης, είναι η «επιστήμη» της ευγονικής, έτσι όπως την όρισε ο Galton το 1883: «Είναι η επιστήμη της βελτίωσης του είδους, που δεν περιορίζεται μόνον στην απάντηση των σχετικών καταλλήλων ερωτημάτων (περί τη βελτίωση) αλλά, κυρίως στη περίπτωση του ανθρώπου, ασχολείται με όλες τις επιρροές που μπορούν να βοηθήσουν τις πιο χαρισμένες φυλές να επικρατήσουν επί των λιγότερο καλών φυλών».
Διαβάζουμε στη χαρακτηριστική αφίσα του 1938 :
«60.000 μάρκα είναι το ποσό που κοστίζει στην λαϊκή κοινότητα, στη διάρκεια της ζωής του , αυτό το άτομο που πάσχει από κληρονομική μειονεξία. Αγαπητέ συμπολίτη αυτά είναι και δικά σου χρήματα.
Το κίνημα της ευγονικής γεννήθηκε μέσα από τη συνάντηση κοινωνικών θεωριών με μερικά συμπεράσματα της θεωρίας για την εξέλιξη των ειδών του Δαρβίνου, αυτό δηλαδή που ονομάστηκε κοινωνικός δαρβινισμός. Η ιδιοτυπία αυτής της κοινωνιο-βιολογικής θεώρησης συνίσταται στο γεγονός ότι τα φαινόμενα ψυχικής και σωματικής υγείας της νόσου, εξηγούνται από μια ενοποιημένη ψυχο-βιολογική θεωρία. Έτσι, οποιαδήποτε κοινωνική πρακτική που καταγράφηκε ως εφαρμογή της ευγονικής δεν αφορά πλέον μόνο τη ψυχιατρική αλλά και όλο το φάσμα των ιατρικών ειδικοτήτων (β).
4.2. Εγκαίρως, βέβαια, επιστήμονες διέκριναν τις βλαβερές συνέπειες μιας τέτοιας θεωρίας, που ενόσω ευαγγελιζότανε το καλύτερο μέλλον του Ανθρώπου, άφηνε ανοικτό ένα ολόκληρο πεδίο κριτηρίων επιλογής και μεθόδων εφαρμογής για τη βελτίωση του ανθρωπίνου είδους.
Ο γνωστός ανατόμος Paul Broca έγραφε ήδη το 1887: «Είμαι πεπεισμένος ότι τον επόμενο αιώνα θα σφαζόμαστε κατά εκατομμύρια για ένα-δυο βαθμούς πάνω ή ένα -δυο βαθμούς κάτω κάποιου κεφαλικού δείκτη». Εάν ο πρώτος συνειρμός μετά από αυτή τη «προφητεία» του Broca είναι οι ναζιστικοί φούρνοι, αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι οι ποικίλες πρακτικές «βελτίωσης» του είδους από τη παθητική ευθανασία ή τη προληπτική αποστείρωση μέχρι το ενεργό ξεκλήρισμα «κατώτερων» ή αρρώστων ή εκφυλισμένων ατόμων και ομάδων στο σύνολο (σχεδόν) των κρατών του «δυτικού πολιτισμού» (γ).
4.3. Τα ιατρικά-θεραπευτικά επαγγέλματα με κάποια αίσθηση υπεροψίας, κάποια δόση αφέλειας και με προφανή έλλειψη κοινωνικής συνείδησης, δεν πρόβλεψαν εγκαίρως τις παρενέργειες των ενεργημάτων τους και δενφρόντισαν να οχυρώσουν την πρακτική τους πίσω από ισχυρές και σαφείς ηθικές αρχές.Η ψευδαίσθηση επάρκειας του κλασικού «όρκου του Ιπποκράτη» μέσα στο καινούργιο κόσμο της επιστήμης και της τεχνολογίας, δείχνει για το σύνολο σώμα των βιο-ιατρικών επαγγελμάτων ανεπαρκή αίσθηση ευθύνης για τις κοινωνικές συνέπειες της πρακτικής τους. Χρειάστηκε η αφύπνιση από τον εφιάλτη των κρεματορίων και των γκούλαγκ, έτσι ώστε μια καινούργια βιο-ιατρική ηθική να προκύψει τα τελευταία 30-40 χρόνια (δ).
5.1. Ας επανέλθουμε όμως στη δεκαετία του ’30, που θα μας επιτρέψει να εικονογραφήσουμε τον προβληματισμό μας με μερικά παραδείγματα. Τον Οκτώβριο 1931, ο Αδόλφος Χίτλερ υπέγραψε τη διαταγή να δοθεί ένας «ήπιος (γλυκός) θάνατος» (Gnadentod) στους ανίατους ασθενείς «μέσα στα όρια της ανθρώπινης κρίσης και επί τη βάσει ενός προσεκτικού ελέγχου της ασθένειας».
Η Ναζιστική διοίκηση ανοίγοντας το «φιλανθρωπικό» αυτό παράθυρο στη συνειδητή θανάτωση ασθενών και μειονεκτούντων, προκάλεσε τη μεγαλύτερη ανθρώπινη τραγωδία του εικοστού αιώνα. Τα εκατομμύρια των νεκρών των κρεματορίων, δεν υπήρξαν θύματα βίαιων πράξεων πολέμου, αλλά της συνάντησης «επιστημονικών» απόψεων και μιας διάστροφης πολιτικής βούλησης.
5.2. Και ενώ η τρέχουσα ανάλυση των πιο πάνω φαινομένων, απέδιδε στη βαρβαρότητα του Χίτλερ, τη τραγική αυτή εκδοχή ανθρώπινης συμπεριφοράς, λίγοι μόνο είχαν φανταστεί ότι τέτοιες πρακτικές μπορούσαν να συμβούν και σε άλλα πολιτικά συστήματα και ιστορικές στιγμές. Μόλις το 1981 π.χ. η καλώς σκεπτόμενη Γαλλική κοινωνία ανακάλυπτε ότι κατά τη περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, 40.000 ψυχιατρικοί ασθενείς των Γαλλικών ψυχιατρικών ασύλων, πέθαναν από «ήπιο θάνατο» δηλαδή πέθαναν από πείνα μετά από απόφαση της κυβέρνησης του Vichy (ε).
5.3. Από «ήπιο θάνατο» κυριολεκτικά και μεταφορικά, δεν χάθηκαν όμως μόνο τα περιθωριακά ή παρεκκλίνοντα άτομα που ζούσαν σε φασιστικά καθεστώτα. Η διεύρυνση της λογικής της «καθαρότητας της φυλής» και σε αντιρρησίες της πολιτικής γνώμης κυβερνήσεων, οδήγησε στον «επιστημονικό» ορισμό καινούργιων νοσολογικών οντοτήτων όπως η νόσος των αντιφρονούντων στο σταλινικό καθεστώς.Θα πρέπει να τονιστεί για μια ακόμη φορά, πως η επίσημη σοβιετική ψυχιατρική θεωρούσε την αντιπολιτευτική συμπεριφορά σαν μια από τις πιο συχνές αιτίες σχιζοφρένειας, γεγονός που οδήγησε στην αρμονική σύμπλευση μιας διάστροφης «επιστημονικής» πρότασης με ένα ολοκληρωτικό καθεστώς (ζ).
5.4. Το άκρον άωτον της ασάφειας και ασυναρτησίας στη συνάντηση του επιστημονικού με το πολιτικό, είναι χωρίς αμφιβολία η περίπτωση της ψυχοχειρουργικής. Η ρηξικέλευθη «θεραπευτική» πρόταση του Πορτογάλου Egas Moniz (1936), συνάντησε σύντομα ενθουσιώδεις οπαδούς και σοβαρές κριτικές, αυτό που έχει όμως σημασία είναι το γεγονός ότι μετά από μια περίοδο επιστημονικού προβληματισμού, η εφαρμογή της ψυχοχειρουργικής κυρίως μετά το 1950, εξαρτήθηκε σημαντικά από τις πολιτικές επιλογές των χωρών, που γινόταν αυτές οι επεμβάσεις. Τα δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα ανά το κόσμο δεν ήλεγχαν τις ψυχοχειρουργικές επεμβάσεις, ενώ τα δημοκρατικά καθεστώτα θέσπισαν αυστηρούς κανόνες εφαρμογής τους. Η ειρωνεία βεβαίως της ιστορίας καταγράφει το γεγονός ότι το Υπουργείο Δημόσιας Υγείας της ΕΣΣΔ με απόφαση του στις 9-12-1950 απαγόρευσε τη ψυχοχειρουργική, διότι προσέβαλε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια! (η).
6.1. Ένα πρώτο σχόλιο επιβάλλεται σε αυτό το σημείο: τα γεγονότα και πρακτικές που αναφέρονται στις παραγράφους (5), θέτουν με σαφήνεια το ερώτημα της υπευθυνότητας και της ενοχής των επιστημόνων. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως οι επιστήμονες στη θεωρητική ή πρακτική τους δραστηριότητα, δεν μπορούν ούτε να προβλέψουν πάντα ούτε βέβαια να ελέγξουν, τις προεκτάσεις (κοινωνικές, πολιτικές κλπ.) των θέσεών τους. Αυτός ο προβληματισμός είναι κοινός στους επιστήμονες όλων των κλάδων και είναι γνωστές οι συζητήσεις των μεγάλων φυσικών τού 20ου αιώνα σχετικά με την ατομική βόμβα κλπ. Επίσης, δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος ο Δαρβίνος για τη χρήση που κάνουν οι ευγονιστές της θεωρίας του. Αυτό όμως που καλείται κάθε επιστήμονας να συνειδητοποιήσει, είναι πως έχει ευθύνη και για τις αβλεψίες του και για την κατάχρηση των θέσεών του από τους πολιτικούς και τη κοινωνία. Τότε υποχρεούται να καταγγείλει τη κατάχρηση ή τη διαστρέβλωση της επιστήμης του και να μη σιωπήσει. Η σιωπή και η αδιαφορία είναι ένοχη και αντιβαίνει στη στοιχειώδη ηθική της Επιστήμης.
6.2. Αυτές οι παρατηρήσεις έχουν τη θέση τους εδώ κυρίως για να υπογραμμιστεί το φαινόμενο της συν-υπεύθυνης σιωπής και της συν-ένοχης αποσιώπησης. Σχετικά με τη σιωπή περί γεγονότα φασιστικής πρακτικής με επιστημονικές μεθόδους, μας είναι δύσκολο να προσμετρήσουμε την πραγματική έκταση του φαινομένου, ιδιαίτερα για τη περίοδο της Χιτλερικής διακυβέρνησης μεγάλων τμημάτων της Ευρώπης.Χωρίς όμως καμιά αμφιβολία η αδιαφορία, ο φόβος και πολλές φορές η αφέλεια των επιστημόνων, τούς κατέστησαν συνυπεύθυνους στη συνομωσία σιωπής που με επιμέλεια συχνά τα ολοκληρωτικά καθεστώτα οργανώνουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στάση των Γερμανών, μη Εβραίων, ψυχαναλυτών κατά τη διάρκεια των διωγμών της (εβραϊκής) ψυχανάλυσης από το ναζιστικό καθεστώς. Όταν το σύνολο των Εβραίων ψυχαναλυτών παραιτήθηκε (και μετανάστευσε) στο τέλος της δεκαετίας του 1930, μόνο ένας Άρειος ψυχαναλυτής τούς ακολούθησε, στην έξοδό τους από τη Γερμανική Ψυχαναλυτική Εταιρεία. Η συμβιβαστική, με το ναζιστικό καθεστώς, στάση στηρίχτηκε στην ψευδαισθησιακή ελπίδα να σωθεί η ψυχανάλυση, ως θεωρία και πρακτική, παρά τη Χιτλερική αντίθεση σε οτιδήποτε μη γερμανικό-καθαρόαιμο και στο πεδίο της (ψυχικής) υγείας. Το τελικό αποτέλεσμα ήτανε ότι όλο το ψυχοθεραπευτικό κίνημα στη Γερμανία ετέθη υπό επιτήρηση από το Γερμανικό Ινστιτούτο Ψυχολογικής Έρευνας και Ψυχοθεραπείας, που διεύθυνε από το 1936 έως το 1945 ο Νευροψυχίατρος Mathias Heinrich Göring, εξάδελφος του Στρατάρχη, και το Γερμανικό ψυχαναλυτικό κίνημα μέχρι σήμερα προσπαθεί να κατανοήσει το πρόβλημα αυτής της συν-ενοχής (θ).
6.3. Η συνένοχη αποσιώπηση φασιστικών πράξεων επί ασθενούντων και παρεκκλινόντων και η πολιτική χρησιμοποίηση της ψυχιατρικής θέτει επιπλέον ηθικά ζητήματα. Χωρίς αμφιβολία ψυχίατροι ήταν οι πρώτοι ένοχοι για τη κατασκευή του θεωρητικού πλέγματος «αντιφρονών – ψυχασθενής» και ψυχίατροι έθεταν τις ανάλογες διαγνώσεις. Τόσο σαφές είναι το ενοχικό πλέγμα τουλάχιστον για τους ψυχίατρους – μέλη της Σοβιετικής νομενκλατούρας.
Ο Σεργκέι Κίροφ εξαφανίζεται με μαγικό τρόπο! Παλιός μπολσεβίκος, συνεργάτης του Λένιν,με μεγάλο κύρος στο Κόμμα. Μέλος του Πολιτικού Γραφείου και Γραμματέας της οργάνωσης του Λένινγκραντ. Αντιτάχθηκε στην πολιτική των εκκαθαρίσεων των διαφωνούντων και δολοφονήθηκε. Ο Στάλιν ενοχοποίησε για τη δολοφονία του συνεργάτες του Λένιν που στέκονταν εμπόδιο στα σχέδιά του. Σήμερα είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο οτι η δολοφονία του ήταν έργο των ανθρώπων του Στάλιν.
Για τους υπολοίπους ξέρουμε ότι υπήρχαν δυο περιπτώσεις: αυτοί, οι λίγοι, που τόλμησαν και κατήγγειλαν και πλήρωσαν, μέχρι και με τη ζωή τους και οι άλλοι, προφανώς η πλειοψηφία που σιώπησε υπό το βάρος του φόβου και της τιμωρίας. Το ουσιαστικό πρόβλημα όμως δεν είναι το πώς οι σοβιετικοί ψυχίατροι, ως άτομα ή ομάδες, μπόρεσαν να αντιδράσουν υπό τη σταλινική καταπίεση και αστυνομία.
Η περίπτωση της πολιτικής χρησιμοποίησης της ψυχιατρικής στη Σοβιετική Ένωση θέτει επίσης με τραγικό τρόπο το πρόβλημα της σιωπής των Αριστερών διανοουμένων και ψυχιάτρων στις Δυτικές δημοκρατικές χώρες, οι οποίοι «γνωρίζαμε» και ή αμφιβάλαμε ή κατανοούσαμε αυτές τις πρακτικές.
Αυτό δηλαδή που προκύπτει εδώ είναι η διαχείριση της σύγκρουσης αξιών (εν προκειμένω της ψυχιατρικής ηθικής με τη πολιτική σκοπιμότητα) υπό το κράτος καταναγκασμού ή υπό το καθεστώς μικρής ή μεγάλης ελευθερίας σκέψης και δράσης. Είναι προφανές από τις περιπέτειες της συμπόρευσης ή της αντιπαράθεσης επιστήμης/ «φασισμού» στον εικοστό αιώνα, οι επιστήμονες-διανοούμενοι δεν μπορεί να θεωρηθούν αθώοι για τις τραγωδίες αυτής της εποχής (ι).
7.1. Η σειρά αυτή σκέψεων σχετικά με το διώνυμο «ψυχιατρική-φασισμός» μας οδηγεί τελικά, σε μια διερεύνηση του κατά πόσον κατά την διάρκεια της βραχείας ιστορίας της ελληνικής ψυχιατρικής, υπήρξαν γνωστές περιπτώσεις συμπόρευσης της ψυχιατρικής με ένα από τα πολλά αυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα που κυβέρνησαν τον τόπο μας. Η μόνη τέτοια πιθανή περίπτωση, αλλά με μικρά προφανώς πρακτικά αποτελέσματα, είναι η περίπτωση της δικτατορίας Μεταξά.Εκείνη την εποχή, κάποιοι γιατροί, διεπόμενοι από τις αρχές της ευγονικής, είχαν συγγράψει διάφορες μελέτες με μάλλον θεωρητικές προτάσεις για τη βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας της νεολαίας, στα πλαίσια της δράσης της Ε.Ο.Ν., της νεολαίας του Μεταξά. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι η κάποια αμφιθυμική τους στάση και το αμάλγαμα των ιδεών τους όπου αρχαία Ελλάδα, Ορθοδοξία, ευγονική και φασισμός (κυρίως τα επιτεύγματα του Μουσολίνι) γειτονεύουν. Η έναρξη του πολέμου τον Οκτώβριο 1940 και ό,τι επακολούθησε δεν επέτρεψε την υλοποίηση των προγραμμάτων ενός Κ. Κατσαρά, ή ενός Γ.Ι. Βλαβιανού. Δεν αποκλείεται πάντως η «θεωρητική βάση», της καθυστέρησης της Ελληνικής Ψυχιατρικής και της θλιβερής της σχετικά, πρόσφατης μετεξέλιξης με το Άσυλο της Λέρου, να βρίσκεται στις απόπειρες του Μεταξικού καθεστώτος να βελτιώσει τη σωματική και ψυχική ταυτότητα του Νεοέλληνα (κ).
7.2. Πέραν όμως από τις όποιες προσπάθειες να θεμελιωθεί θεωρητικά ο Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός ή ακόμη και κάποιες προτάσεις για τη ψυχική υγεία του «Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», νομίζουμε πως παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αναζήτηση του ιδεολογικού πεδίου μέσα στο οποίο κινήθηκαν οι όποιες προτάσεις για την οργάνωση υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα. Θα αναφερθούμε σε ένα μόνο παράδειγμα που δυνάμει συνδέει τα όσα στην αρχή αναφέρθηκαν για τη συμπόρευση ιατρικής και ψυχιατρικής με τους φασισμούς του 20ου αιώνα χάριν στο όχημα της ευγονικής. Μιλάμε για την Ελληνική σταδιοδρομία του διεθνούς Best seller του Dr. Alexis Carrel: «Ο άνθρωπος, αυτός ο άγνωστος», μετάφραση Νάσου Α. Τζαρτζάνου, Εκδόσεις Κ. Κακουλίδη, πρώτη έκδοση, 1948 (ακολούθησαν και άλλες) (λ).Ο Alexis Carrel, Γάλλος Καθολικός Ιατρός, βραβείο Νόμπελ Ιατρικής, δημοσίευσε το εν λόγω βιβλίο πρώτα Αγγλικά (1933) και μετά Γαλλικά (1934), το οποίο συνάντησε τεράστια επιτυχία παγκοσμίως, στους καλώς σκεπτόμενους ιατρούς αλλά και σε ένα ευρύτερα μορφωμένο κοινό. Με δυο λέξεις, «Ο άνθρωπος, αυτός ο άγνωστος» είναι ένα από τα δυτικά θρησκευτικά Ευαγγέλια, που στηριζόμενο στις αρχές της ευγονικής, παίρνει σαφείς ρατσιστικές θέσεις, συμπορευόμενο ρητά με τα ρατσιστικά κηρύγματα της ναζιστικής-φασιστικής βιβλιογραφίας. Δεν είναι τυχαίο πως ο ίδιος ο Carrel υπήρξε ο υπεύθυνος της νέας οικογενειακής (ευγονικής) πολιτικής της φασιστικής κυβέρνησης του Vichy, (βλέπε και σημείωση ε).
7.3. Η έκταση των ρατσιστικών κηρυγμάτων του Carrel, απαιτούν ολόκληρο άρθρο με τα αντίστοιχα παραθέματα, για να γίνει κατανοητή. Από τους τρελούς και τους κουτούς, μέχρι τους φτωχούς και τους προλετάριους, το «πρόγραμμα» τού «Ο άνθρωπος, αυτός ο άγνωστος» προτείνει, κατηγορεί, θαυμάζει τα επιτεύγματα του φασισμού του Μουσολίνι, καλεί τις γυναίκες να γυρίσουν σπίτια τους και να γεννάνε πολλά και ελεγμένα υγιή παιδιά (μ). Δεν είναι δυνατόν να εκτιμήσουμε την πραγματική επιρροή του CARREL σε κάποια στρώματα επιστημόνων στη μεταπολεμική Ελλάδα αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε πως κάποιες από τις ιδέες του, επειδή συναντούσαν τις δημοφιλείς θεωρίες περί εκφυλισμού ως αιτία της εγκληματικότητας, της ψυχασθένειας κλπ. ενίσχυσαν τη γενικά θετική στάση δικαστών, παιδαγωγών και ψυχολόγων υπέρ των απόψεων τού Lombroso.
Μια έμμεση ένδειξη για τη παρουσία των απόψεων του Carrel μέσα στα ελληνικά ψυχιατρεία βρίσκουμε στο πόνημα: «Υπό του σχιζοφρενούς ταγματάρχου -Φ.Ψ.- (sic) Λουκά Συντελή: Η Λογική των τρελλών», Αθήναι 1956, του οποίου το πρώτο κεφάλαιο τιτλοφορείται: Το κατά Καρρέλ Ευαγγέλιον. Ο Καρρέλ κατονομάζεται «άσπονδος εχθρός» των τρελλών διότι «προτείνει και συμβουλεύει με το κύρος και την αυθεντία του ειδικού, να θανατωθούν οι τρελοί και οι λογής-λογής εγκληματίαι μέσα σε θάλαμο αερίων, για να γλυτώσει η κοινωνία μας για πάντα από κάθε κίνδυνο, που την απειλεί από μέρους μας και για να ανακουφισθεί ο κρατικός προϋπολογισμός από τα τεράστια έξοδα με τα οποία τον επιβαρύνουν η συντήρησης των φυλακών και των ψυχιατρείων» (σελ. 7). Δε ξέρουμε τι απέγινε ο συμπαθής «σχιζοφρενής ταγματάρχης», τα όσα λέει όμως για τον Καρρέλ δεν είναι αποκύημα της νοσηρής του φαντασίας, αλλά σχεδόν κατά λέξη οι θέσεις του Γάλλου Ιατρού.
8.1. Το διώνυμο «φασισμός – ψυχιατρική», λοιπόν, ούτε αυτονόητο είναι ούτε αφορά μόνο τη ψυχιατρική. Οι συλλογισμοί που προηγήθηκαν, επεσήμαναν τα περιθώρια υπευθυνότητας και ενοχής όλων των επιστημόνων και διανοουμένων, είτε στη θεωρητική είτε στη πρακτική τους δραστηριότητα. Το πρόταγμα της βιο-ιατρικής ηθικής έχει γίνει πλέον εξίσου σημαντικό στην επιστημονική και κλινική δραστηριότητα, με την γνώση του επιστημονικού αντικειμένου ή τον έλεγχο της μεθοδολογίας.
Για δε τους εργαζόμενους στο πεδίο της ψυχικής υγείας και νόσου, μπορούμε να ορίσουμε ότι η κλινική μας δραστηριότητα είναι κυρίως μια ηθική δραστηριότητα. Έτσι η ψυχολογία, η ψυχιατρική και η ψυχανάλυση πέραν από την υπευθυνότητα που έχουν απέναντι στο υγιές και άρρωστο υποκείμενο, φέρουν και μια επιπλέον ευθύνη:μπορούν να παίξουν το ρόλο της συνείδησης όλων των βιο-ιατρικών δραστηριοτήτων.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(α) Ιδιαιτέρα μνεία πάντως χρειάζεται για τη πλειάδα των γιατρών, που αγωνίστηκαν στα διάφορα στρατόπεδα συγκεντρώσεως εξίσου για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και τα ιδεώδη του επαγγέλματος τους. Χαρακτηριστική μαρτυρία είναι της Γαλλίδας ιατρού: Dr. Adelaide Hautval: «Médecine et crimes contre 1′ humanité», Actes Sud, 1991. Πιο κοντά στο χώρο της ψυχικής υγείας, είναι ο ογκώδης φάκελος σχετικά με την άσκηση ψυχιατρικής και ψυχοθεραπείας, υπό το κράτος φασιστικών καθεστώτων, όπως π.χ. η άσκηση ψυχαναλυτικών θεραπειών στις χώρες του τέως «υπαρκτού σοσιαλισμού» της Ανατολικής Ευρώπης. Πλουσιότατη είναι και η βιβλιογραφία σχετικά με την άσκηση της ψυχανάλυσης στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, σε περιόδους δικτατοριών. Δες σχετικά: Heitor O’ Dwyer De Macedo (responsable): «Le psychanalyste sous la terreur», Rocinante, Matrice, 1988.
(β) Ειδικότερα με το κοινωνικό δαρβινισμό αλλά και γενικότερα με τη δαρβινική θεωρία και τις μετεξελίξεις της έχει ασχοληθεί και στα Ελληνικά ο Καθηγητής Κώστας Κριμπάς: «Δαρβινικά», Ερμής, 1986 και «Θραύσματα Κατόπτρου», Θεμέλιο, 1993. Επίσης, «Βιολογία και Ρατσισμός», Καθημερινή, 30-11-1993.
(γ) Ποικιλία στοιχείων για τις ευγονικές πρακτικές στις δυτικές χώρες, όχι κατ’ ανάγκην υπό φασιστικά καθεστώτα, βρίσκουμε στο: Claire Ambroselli: «L’éthique médicale» Que sais-je? PUF. 1988, απ’ όπου και πολλά στοιχεία αυτού του άρθρου. Ιδιαίτερη μνεία χρειάζεται η χρησιμοποίηση ευγονικής λογικής με μέσο τη ψυχοτεχνολογία, έτσι όπως τη καταγράφει ο Stephan L. Chorover. «From Genesis to Genocide», MIT Press, 1979. Σχετικά με το καημό για καλύτερο αύριο μέσα από τη μετανάστευση και τη συνάντηση του μετανάστη με τη «βελτιωτική» ιατρική φτάνει να διαβάσει κάποιος το «Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη» (Κέδρος 1972) του Θανάση Βαλτινού.
(δ) Σχετικά με τον «όρκο του Ιπποκράτη» λίαν διαφωτιστικό είναι το: Δ. Δ. Λυπουρλής: «Δύο διαλέξεις και μία εισήγηση για τον Ιπποκράτη», Παρατηρητής, 1991. Να θυμίσουμε και το γνωστό γαλλικό «Serment d’ Hippocrate-sermentd’ hypocrite» -Όρκος του Ιπποκρά¬τη – όρκος του υποκριτή». Σχετικά με τη πρόσφατη εξέλιξη περί τη βιο-ιατρική ηθική, μεταξύ των πολλών δημοσιευμάτων δες: «Ethique Médicale et Droits de 1′ Homme», Actes Sud – Inserm, 1988.
(ε) Μιλώντας για άλλα πολιτικά συστήματα και ιστορικές στιγμές, υπογραμμίζω κυρίως την ανάγκη εγρήγορσης σχετικά με τα «φασιστικά» μέρη ή τις καταπιεστικές πρακτικές που ενυπάρχουν σε κάθε πολιτικό σύστημα. Σχετικά με το «επεισόδιο» των 40.000 νεκρών τρελών στη Γαλλία του Vichy δες: Max La font. Déterminisme sacrificiel et victimisation des malades mentaux, Thèse de Médecine, Université C. Bernard, Lyon I, Octobre 1981 (Editions Adefppi, 1987). Είναι αξιοσημείωτο, όπως το υπογραμμίζει η Claire Ambroselli (ο.π.) πως την ίδια εποχή με το θάνατο από πείνα των τρελών, η ίδια κυβέρνηση οργάνωνε μια καινούργια πολιτική για την οικογένεια, με κύριο φορέα την Fondation Française Pour 1′ Etude des Problèmes Humains υπό τον Alexis Carrel, στον οποίον αναφερόμαστε πιο πάνω.
(ζ) Για τη σκοτεινή ιστορία της σοβιετικής ψυχιατρικής και τη συμπόρευσή της με τους σταλινικούς, πολλά ακόμη δεν είναι γνωστά και όπως λέει ο Γιούρι Σαβένκο, πρόεδρος της Ανεξάρτητης Ένωσης Ρώσων Ψυχιάτρων: «Μόνο η πρώην KGB γνωρίζει τον πραγματικό αριθμό των υγιών ατόμων που τιμωρήθηκαν με ψυχιατρικό εγκλεισμό» (Καθημερινή, 30-5-1993). Πρόσφατη συζήτηση προβάλλει τη περίπτωση χαρακτηρισμού κάποιων αντιφρονούντων ως τρελλών με σκοπό τη σωτηρία τους (!). Αυτό πάντως που ενδιαφέρει είναι το γεγονός ότι «κανονικοί» ψυχίατροι έκαναν τη θεωρητική σύλληψη των πολιτικά χρήσιμων νόσων και τη πρακτική εφαρμογή τους. Βλέπε σχετικά: Malcom Lader. Psychiatry on Trial, Penguin Books, 1977 και Guy Maruani (sous le direction de): Psychiatrie et Ethique, Privat, 1979.
(η) Έχω και άλλοτε ασχοληθεί με το θέμα της ψυχο- χειρουργικής (Θ. Τζαβάρα): Έργα χειρών επί της ψυχής ή η ψυχοχειρουργική ως σύμπτωμα, Ψυχολογικά θέματα 1988, 1, 4, 287-292) και μένει πάντοτε ανοικτή η ανάγκη διερεύνησης της εφαρμογής της και με ποιους όρους στα Ελληνικά Ψυχιατρεία. Ένα άλλο ζήτημα που δεν το θίγω καθόλου σε αυτό το κείμενο, που και αυτό στοιχειοθετεί μια παρά φύσιν συνάντηση του επιστημονικού με το πολιτικό, είναι τα «ψυχολογικά» βασανιστήρια που κατά συγκλίνουσες πληροφορίες είναι λίαν διαδεδομένα στους απανταχού φασισμούς. Βλέπε: Θ. Τζαβάρας: Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου «Βασανιστήρια και εξουσία» ή η Βάσανος των Ψυχολόγων, Ψυχολογικά Θέματα, 1988,1,1,66-68.
(θ) Το χρονικό αυτής της πορείας της Γερμανικής Ψυχανάλυσης καταγράφεται στο: «Ici, la vie continue d’ une manière fort surprenante … » Contribution à 1′ histoire de la Psychanalyse en Allemagne. Association Internationale d’histoire de la Psychanalyse, Ed. Paris, 1987.
(ι) Ένα αποκαλυπτικό βιβλίο για τα φαινόμενα ιδεολογικής τύφλωσης μπροστά σε πολιτικές βαρβαρότητες, δημοσιεύτηκε το 1937 από τον Γιουγκοσλάβο, μέλος της Komintern, Anton Ciliga: Au pays du mensonge déconcertant, Gallimard, 1938 (επανέκδοση 10/18, 1977). Το παρόν κείμενο θα μπορούσε να συνταχθεί διαφορετικά εάν χρησιμοποιούσαμε τα γνωστά μας γεγονότα υποκρισίας της διεθνούς κοινότητας ή των διεθνών οργανισμών μπροστά σε φαινόμενα κατάχρησης (ψυχ)-ιατρικών μεθόδων σε καθεστώτα όπως τη Λαϊκή Κίνα, το Βιετνάμ, το Λάος, και πλήθος άλλες Ασιατικές, Αφρικανικές και Λατινοαμερικανικές χώρες.
(κ) Ο ψυχίατρος Κ. Κατσαράς, πανεπιστημιακά αποτυχών υιός του Μ. Κατσαρά, έχει δημοσιεύσει διάφορα ηθικοπλαστικά δοκίμια μέσα στο πνεύμα που αναφέρουμε εδώ. Τυπικές δημοσιεύσεις είναι: Τρίτον Συνέδριον της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Αθηνών, 7 N0εμβρίου 1940: Εισηγήσεις: Μ. Χρυσάφη: Η σωματική υγιεινή της νεολαίας (σ. 19) και Γ. Βλαβιανού: Η ψυχική υγιεινή της Νεολαίας (σ. 24). Αθήναι, 1940. Να τονιστεί ότι σε διάφορα συγγράμματα της Μεταξικής εποχής από «φιλοσόφους», «παιδαγωγούς» και «ψυχολόγους» υπάρχουν εγκωμιαστικές αναφορές στα φασιστικά και ναζιστικά καθεστώτα. Αλλά τούτο είναι αντικείμενο άλλης μελέτης.
(λ) Οι εκδόσεις Κ. Κακουλίδη στην Αθήνα εξέδιδαν τις δεκαετίες 1940, 1950 και 1960, «καλά» βιβλία που συμβάδιζαν με τις «αρχές» του Ελληνο-Χριστιανικού πολιτισμού. Στις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησαν και τα βιβλία του Alexis Carrel: Σκέψεις για τον άνθρωπο και την ζωή, Επιστήμη και θαύμα, Η προσευχή. Μια μελέτη πιο προσεκτική της εκδοτικής δραστηριότητας, που κατά τη γνώση μας, δεν έχει γίνει, μπορεί να αναδείξει τις γενικές γραμμές στις δημοσιεύσεις θρησκευτικών και παρα-θρησκευτικών εκδοτικών οίκων, σχετικά με τη ψυχική υγεία. Εδώ πάντως θα πρέπει να καταγραφούν οι δημοσιεύσεις του «Ινστιτούτου Ιατρικής Ψυχολογίας και ψυχικής υγιεινής» υπό την διεύθυνση του θρησκευόμενου Ψυχιάτρου (κλίμα της Ενώσεως Θεολόγων η «Ζωή»), AP. Α. Ασπιώτη, με χρονολογία έναρξης 1951.
(μ) Διάφοροι ανάλογοι απόηχοι βρίσκονται ακόμη και σήμερα σε διάφορα νεο-ορθόδοξα κείμενα. Πάντως, από περιέργεια, ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει δειγματοληπτικά μερικές σελίδες του Carrel (στη δεύτερη έκδοση του Κακουλίδη, 1953): περί τρελλών κλπ. σελ. 30- 32, περί φεμινισμού, σελ. 85-88, περί προλεταρίων, Μουσολίνι κλπ. σελ. 192-194, περί ικανών-ανικάνων σελ. 231-234, βιολογικές και κοινωνικές τάξεις σελ. 253-255.
Θανάσης Τζαβάρας