A. Συσσοβίτης: Οι σκέψεις αυτοκτονίας

Ο Αλέκος Συσσοβίτης αναφέρθηκε σε μια δύσκολη ψυχολογικά περίοδο όταν πάθαινε κρίσεις πανικού αλλά και όταν ήθελε να βάλει τέρμα στη ζωή του.

"Είχα τάσεις αυτοκαταστροφής και κρίσεις πανικού σε κάποιο μέτριο βαθμό. Ήθελα να τα καταστρέψω όλα και να εξαφανισθώ. Είχα τάσεις φυγής. Δεν με χωρούσε το σύστημα, η χώρα, μου έφταιγαν τα πάντα. Νομίζω σε όλους μας συνέβη κάποιες φορές να θέλουμε να στρίψουμε το τιμόνι, ενώ οδηγούμε και να φουντάρουμε. Είναι στη φύση του ανθρώπου. Ναι, μου έχει συμβεί. Το σκέφτηκα μια στιγμή. Δεν το έκανα, αλλά ήρθαν στιγμές που πραγματικά ήταν τόσο μεγάλο το αδιέξοδο που πέρασε από το μυαλό μου. Ευτυχώς δεν το έκανα", ανέφερε στο περιοδικό "Εγώ Weekly".

ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΙΣΜΟΣ σε σχεση με τις ιστορικες και θεωρητικες ριζες της τεταρτης διεθνους

Η Αντίδραση Ενάντια στο Μαρξισμό και τον Μπολσεβικισμό

Ο πρώην αυστριακός κομμουνιστής, Βίλι Σλαμ, έχει αφιερώσει ένα μικρό βιβλίο στις Δίκες της Μόσχας με τον εκφραστικό τίτλο, Η Δικτατορία της Ψευτιάς. Ο Σλαμ είναι ένας ταλαντούχος δημοσιογράφος, με κύριο ενδιαφέρον την επικαιρότητα. Η κριτική του για τη σκηνοθεσία της Μόσχας και το ξεσκέπασμα του ψυχολογικού μηχανισμού των «αυθόρμητων ομολογιών» είναι εξαιρετικά. Όμως, δεν περιορίζεται σ’ αυτά: θέλει να δημιουργήσει μια νέα θεωρία του σοσιαλισμού που θα μας εξασφαλίζει από τις ήττες και τις σκηνοθεσίες στο μέλλον. Επειδή, όμως, ο Σλαμ δεν είναι καθόλου ένας θεωρητικός και προφανώς όχι πολύ εξοικειωμένος με την ιστορία της ανάπτυξης του σοσιαλισμού, ξαναγυρίζει εξολοκλήρου στον προμαρξιστικό σοσιαλισμό και κυρίως στο γερμανικό, δηλαδή στην πιο οπισθοδρομική, αισθηματική και απλοϊκή ποικιλία του. Ο Σλαμ αποκηρύσσει τη διαλεκτική και την ταξική πάλη, για να μην αναφέρουμε τη δικτατορία του προλεταριάτου. Το πρόβλημα της μεταμόρφωσης της κοινωνίας ανάγεται γι’ αυτόν στην πραγματοποίηση μερικών «αιώνιων» ηθικών αληθειών με τις οποίες θα διαπότιζε την ανθρωπότητα, ακόμα και κάτω από τον καπιταλισμό. Η προσπάθεια του Βίλι Σλαμ να σώσει το σοσιαλισμό με την μεταμόσχευση του ηθικού αδένα, χαιρετίζεται με χαρά και περηφάνια από την επιθεώρηση του Κερένσκι, «Νόβαγια Ρόσια»(«Νέα Ρωσία» –μια παλιά επαρχιακή ρωσική επιθεώρηση που τώρα εκδίδεται στο Παρίσι). Όπως δικαιολογημένα συμπεραίνουν οι συντάκτες της, ο Σλαμ κατάληξε στις αρχές του αληθινού ρωσικού σοσιαλισμού, που πολύ πριν αντέταξε τις ιερές εντολές της πίστης, της ελπίδας και της φιλανθρωπίας στην αυστηρότητα και την σκληρότητα της ταξικής πάλης. Η «καινοφανής» θεωρία των ρώσων «Σοσιαλ-Επαναστατών» δεν αντιπροσωπεύει, στις «θεωρητικές» αρχές της, παρά μια επιστροφή στη Γερμανία της εποχής πριν από τον Μάρτη (1848!). Ωστόσο, θα ήταν άδικο να απαιτήσει κανείς από τον Κερένσκι μια πιο βαθιά γνώση της ιστορίας των ιδεών απ’ ό τι από τον Σλαμ. Πολύ πιο σπουδαίο είναι το γεγονός, ότι ο Κερένσκι, που είναι αλληλέγγυος με τον Σλαμ, όταν ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης, υπήρξε ο υποκινητής των διώξεων των Μπολσεβίκων σαν πρακτόρων του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου: οργάνωσε, δηλαδή, τις ίδιες σκηνοθεσίες ενάντια στις οποίες ο Σλαμ κινητοποιεί τώρα τα σαρακοφαγωμένα μεταφυσικά απόλυτά του.

Ο ψυχολογικός μηχανισμός της ιδεολογικής αντίδρασης του Σλαμ και των ομοίων του, δεν είναι καθόλου πολύπλοκος. Για ένα διάστημα οι άνθρωποι αυτοί συμμετείχαν σε ένα πολιτικό κίνημα που ορκιζόταν στην ταξική πάλη και επικαλούνταν, στα λόγια αν όχι στην σκέψη, τον διαλεκτικό υλισμό. Και στην Αυστρία και στη Γερμανία, η υπόθεση κατάληξε σε καταστροφή. Ο Σλαμ βγάζει ένα συνολικό συμπέρασμα: αυτά είναι τα αποτελέσματα της διαλεκτικής και της ταξικής πάλης! Και επειδή η εκλογή των αποκαλύψεων περιορίζεται από την ιστορική εμπειρία και... από την προσωπική γνώση, ο μεταρρυθμιστής μας, στην αναζήτηση του λόγου, πέφτει πάνω σ’ ένα δεμάτι κουρέλια που με γενναιότητα τα αντιτάσσει όχι μόνο στον Μπολσεβικισμό, αλλά και στον Μαρξισμό.

Με την πρώτη ματιά, η μάρκα της ιδεολογικής αντίδρασης του Σλαμ φαίνεται πολύ πρωτόγονη (από τον Μαρξ... στον Κερένσκι!) για να σταματήσει κανείς σ’ αυτήν. Αλλά πραγματικά είναι πολύ διδακτική: ακριβώς στον πρωτογονισμό της αντιπροσωπεύει τον κοινό παρονομαστή όλων των άλλων μορφών αντίδρασης, ιδιαίτερα εκείνων που εκφράζονται με την αποκήρυξη ολόκληρου του Μπολσεβικισμού.

«Πίσω στο Μαρξισμό»;

Ο Μαρξισμός βρήκε την υψηλότερη ιστορική του έκφραση στον Μπολσεβικισμό. Κάτω από το λάβαρο του Μπολσεβικισμού κατορθώθηκε η πρώτη νίκη του προλεταριάτου και εγκαθιδρύθηκε το πρώτο εργατικό κράτος. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να σβήσει αυτά τα γεγονότα από την Ιστορία. Αλλά μια και η Οχτωβριανή Επανάσταση οδήγησε στην τωρινή φάση στο θρίαμβο της γραφειοκρατίας, με το σύστημα της καταπίεσης, της λεηλασίας, και της διαστρέβλωσης –στη «δικτατορία της ψευτιάς», για να χρησιμοποιήσουμε την πετυχημένη έκφραση του Σλαμ– πολλά φορμαλιστικά και επιπόλαια μυαλά καταλήγουν σε ένα συνοπτικό συμπέρασμα: δεν μπορεί κανείς να παλέψει ενάντια στο σταλινισμό χωρίς να απαρνηθεί τον Μπολσεβικισμό. Ο Σλαμ, όπως ήδη γνωρίζουμε, πηγαίνει πιο μακριά: ο Μπολσεβικισμός, που εκφυλίστηκε σε σταλινισμό, βγήκε ο ίδιος από το Μαρξισμό. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί κανείς να παλέψει το σταλινισμό όσο παραμένει στις βάσεις του Μαρξισμού.

Υπάρχουν άλλοι, λιγότερο συνεπείς, αλλά πιο πολλοί, που, αντίθετα, λένε: «πρέπει να επιστρέψουμε από τον Μπολσεβικισμό στο Μαρξισμό». Πώς; Σε ποιόν Μαρξισμό; Πριν ο Μαρξισμός «χρεοκοπήσει» με τη μορφή του Μπολσεβικισμού, είχε ήδη καταρρεύσει με τη μορφή της Σοσιαλδημοκρατίας. Τότε το σύνθημα «Πίσω στο Μαρξισμό» σημαίνει ένα πήδημα πάνω από τις περίοδες της Δεύτερης και της Τρίτης Διεθνούς... στην Πρώτη Διεθνή; Αλλά και αυτή χρεοκόπησε στον καιρό της. Έτσι, σε τελευταία ανάλυση, μπαίνει ζήτημα επιστροφής... στα «Άπαντα»των Μαρξ και Έγκελς.

Μπορεί κανείς να κάνει το ηρωικό αυτό πήδημα χωρίς να αφήσει το γραφείο του και ακόμα δίχως να βγάλει τις παντούφλες του. Αλλά πώς μπορούμε να πάμε από τους κλασικούς μας (ο Μαρξ πέθανε το 1883, ο Έγκελς το 1895) στα καθήκοντα της νέας εποχής, παραλείποντας αρκετές δεκαετίες θεωρητικών και πολιτικών αγώνων, και ανάμεσά τους τον Μπολσεβικισμό και την Οχτωβριανή Επανάσταση; Κανείς απ’ αυτούς που προτείνουν να απαρνηθούμε τον Μπολσεβικισμό, σαν μια ιστορικά «χρεοκοπημένη» τάση, δεν μας υπόδειξε κάποιον άλλο δρόμο. Έτσι, το ζήτημα περιορίζεται σε μια απλή σύσταση για μελέτη του Κεφαλαίου. Δεν έχουμε καμιά αντίρρηση γι’ αυτό. Αλλά και οι Μπολσεβίκοι μελέτησαν το Κεφάλαιο και μάλιστα όχι πρόχειρα. Όμως, αυτό δεν εμπόδισε τον εκφυλισμό του σοβιετικού κράτους και το στήσιμο των Δικών της Μόσχας. Τότε τι πρέπει να κάνουμε;

Ο Μπολσεβικισμός είναι Υπεύθυνος για το Σταλινισμό;

Είναι αλήθεια πως ο σταλινισμός είναι το νόμιμο προϊόν του Μπολσεβικισμού, όπως υποστηρίζουν όλοι οι αντιδραστικοί, όπως δηλώνει ο ίδιος ο Στάλιν, όπως πιστεύουν οι Μενσεβίκοι, οι αναρχικοί, και ορισμένοι αριστεροί θεωρητικοί που θεωρούν τους εαυτούς τους μαρξιστές; «Το είχαμε πάντα προβλέψει αυτό, λένε. Αρχίζοντας με την απαγόρευση των άλλων σοσιαλιστικών κομμάτων, την καταστολή των αναρχικών, και την εγκαθίδρυση της μπολσεβίκικης δικτατορίας στα Σοβιέτ, η Οχτωβριανή Επανάσταση δεν μπορούσε παρά να καταλήξει στη δικτατορία της γραφειοκρατίας. Ο Στάλιν είναι η συνέχεια και μαζί η χρεοκοπία του Λενινισμού».

Το λάθος σ’ αυτόν το συλλογισμό αρχίζει με την σιωπηρή ταύτιση του Μπολσεβικισμού, της Οχτωβριανής Επανάστασης και της Σοβιετικής Ένωσης. Το ιστορικό προτσές της πάλης των εχθρικών δυνάμεων έχει αντικατασταθεί από την εξέλιξη του Μπολσεβικισμού στο κενό. Ο Μπολσεβικισμός, όμως, δεν είναι παρά μια πολιτική τάση στενά συνδεδεμένη με την εργατική τάξη, αλλά όχι ταυτόσημη μ’ αυτήν. Και πέρα από την εργατική τάξη, υπάρχουν στη Σοβιετική Ένωση, εκατό εκατομμύρια χωρικοί, διάφορες εθνότητες, και μια κληρονομιά καταπίεσης, αθλιότητας και αμάθειας. Το κράτος που χτίστηκε από τους Μπολσεβίκους αντανακλά όχι μόνο τη σκέψη και τη θέληση του Μπολσεβικισμού, αλλά και το πολιτιστικό επίπεδο της χώρας, την κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού, την πίεση ενός βάρβαρου παρελθόντος και ενός όχι λιγότερο βάρβαρου παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Το να παρουσιάζει κανείς το προτσές του εκφυλισμού του σοβιετικού κράτους σαν την εξέλιξη του καθαρού Μπολσεβικισμού, είναι σαν να αγνοεί την κοινωνική πραγματικότητα, στο όνομα ενός από τα στοιχεία της, απομονωμένου με την καθαρή λογική. Αρκεί να αποκαλέσει κανείς με το πραγματικό του όνομα το στοιχειώδες αυτό λάθος, για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος του.

Όπως και νά ’χει, ο Μπολσεβικισμός δεν ταυτίστηκε ποτέ με την Οχτωβριανή Επανάσταση ή με το σοβιετικό κράτος που προέκυψε απ’ αυτήν. Ο Μπολσεβικισμός θεωρούσε τον εαυτό του σαν έναν από τους παράγοντες της Ιστορίας, τον «συνειδητό της» παράγοντα –έναν πολύ σπουδαίο, αλλά όχι τον αποφασιστικό παράγοντα. Ποτέ δεν πέσαμε στο αμάρτημα του ιστορικού υποκειμενισμού. Είδαμε τον αποφασιστικό παράγοντα –πάνω στην υπάρχουσα βάση των παραγωγικών δυνάμεων– στην ταξική πάλη, όχι μόνο σε εθνική, αλλά σε διεθνή κλίμακα.

Όταν οι Μπολσεβίκοι έκαναν παραχωρήσεις στην τάση των χωρικών για ατομική ιδιοκτησία, έβαλαν αυστηρούς κανόνες για την είσοδο μελών στο Κόμμα, ξεκαθάρισαν το Κόμμα από τα ξένα στοιχεία, απαγόρεψαν τα άλλα κόμματα, εισήγαγαν τη ΝΕΠ, κάνανε εκχωρήσεις σ’ ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις ή κλείσανε διπλωματικές συμφωνίες με ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις, έβγαλαν μερικά συμπεράσματα από το βασικό γεγονός που τους ήταν θεωρητικά καθαρό από την αρχή: ότι η κατάκτηση της εξουσίας, όσο σπουδαία και αν είναι από μόνη της, με κανέναν τρόπο δεν μεταμορφώνει το Κόμμα σε έναν κυρίαρχο ρυθμιστή του ιστορικού προτσές. Έχοντας πάρει στα χέρια του το κράτος, το Κόμμα είναι ικανό, βέβαια, να επηρεάσει την ανάπτυξη της κοινωνίας με μια δύναμη που προηγούμενα του ήταν απρόσιτη. Αλλά, με τη σειρά του, εκθέτει τον εαυτό του κάτω από την επίδραση όλων των άλλων στοιχείων της κοινωνίας –μια επίδραση δέκα φορές μεγαλύτερη. Μπορεί το Κόμμα, με μια άμεση επίθεση των εχθρικών δυνάμεων, να απομακρυνθεί από την εξουσία. Με έναν πιο βραδύ ρυθμό ανάπτυξης, μπορεί να εκφυλιστεί εσωτερικά, ενώ θα κρατιέται στην εξουσία. Είναι ακριβώς αυτή η διαλεκτική του ιστορικού προτσές που δεν κατανοείται από εκείνους τους σεχταριστές γνωσιολόγους που προσπαθούν να ανακαλύψουν στην παρακμή της σταλινικής γραφειοκρατίας ένα συντριπτικό επιχείρημα ενάντια στον Μπολσεβικισμό.

Στην ουσία αυτοί οι κύριοι λένε: το επαναστατικό κόμμα που δεν εμπεριέχει μέσα του καμιά εγγύηση ενάντια στον εκφυλισμό του είναι κακό. Με ένα τέτοιο κριτήριο, ο Μπολσεβικισμός είναι φυσικά καταδικασμένος: δεν έχει κανένα φυλαχτό. Αλλά το ίδιο το κριτήριο είναι λαθεμένο. Η επιστημονική σκέψη απαιτεί μια συγκεκριμένη ανάλυση: πώς και γιατί εκφυλίστηκε το Κόμμα; Μέχρι τώρα, κανείς άλλος, πέρα από τους ίδιους τους Μπολσεβίκους, δεν έδωσε μια τέτοια ανάλυση. Για να το κάνουν αυτό δεν χρειάστηκε να σπάσουν από τον Μπολσεβικισμό. Αντίθετα, βρήκαν στο οπλοστάσιό του όλα όσα χρειάζονταν για να εξηγήσουν την μοίρα του. Κι έβγαλαν τούτο δω το συμπέρασμα: είναι βέβαιο ότι ο σταλινισμός «βγήκε» από τον Μπολσεβικισμό, ωστόσο, όχι λογικά, αλλά διαλεκτικά, όχι σαν μια επαναστατική θέση, αλλά σαν μια θερμιδοριανή άρνηση. Κι αυτό δεν είναι καθόλου το ίδιο.

Η Βασική Πρόγνωση του Μπολσεβικισμού

Οι μπολσεβίκοι δεν χρειάστηκε, παρ’ όλα αυτά, να περιμένουν τις Δίκες της Μόσχας για να εξηγήσουν τους λόγους της αποσύνθεσης του κυβερνητικού Κόμματος της ΕΣΣΔ. Πολύ πριν προείδαν και μίλησαν για τη θεωρητική δυνατότητα αυτής της ανάπτυξης. Ας θυμηθούμε την πρόγνωση των Μπολσεβίκων, όχι μόνο στις παραμονές της Οχτωβριανής Επανάστασης, αλλά χρόνια πριν. Η ειδική διάταξη των δυνάμεων στο εθνικό και στο διεθνές πεδίο μπορεί να επιτρέψει στο προλεταριάτο να αρπάξει την εξουσία πρώτα σε μια καθυστερημένη χώρα όπως η Ρωσία. Αλλά η ίδια αυτή διάταξη των δυνάμεων αποδείχνει από τα πριν ότι δίχως μια λίγο πολύ γρήγορη νίκη του προλεταριάτου στις αναπτυγμένες χώρες, η εργατική κυβέρνηση στη Ρωσία δεν θα επιζήσει. Αφημένο μόνο του, το σοβιετικό καθεστώς πρέπει είτε να πέσει είτε να εκφυλιστεί. Ακριβέστερα, πρώτα θα εκφυλιστεί κι ύστερα θα πέσει. Εγώ ο ίδιος έγραψα γύρω από αυτό περισσότερο από μια φορά, αρχίζοντας από το 1905. Στην Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης, (βλ. «Παράρτημα» στον τελευταίο τόμο: «Σοσιαλισμός σε μια Μόνη Χώρα») είναι συγκεντρωμένες όλες οι δηλώσεις των Μπολσεβίκων ηγετών πάνω στο ζήτημα, από το 1917 μέχρι το 1923. Όλες σημαίνουν το εξής: δίχως μια επανάσταση στη Δύση, ο Μπολσεβικισμός θα λικβινταριστεί, είτε από εσωτερική αντεπανάσταση, είτε από εξωτερική επέμβαση, είτε από έναν συνδυασμό και των δύο. Ο Λένιν τόνιζε ξανά και ξανά ότι η γραφειοκρατικοποίηση του σοβιετικού καθεστώτος δεν είναι ένα τεχνικό ή οργανωτικό ζήτημα, αλλά η δυνητική αρχή του εκφυλισμού του εργατικού κράτους.

Στο Ενδέκατο Συνέδριο του Κόμματος, το Μάρτη του 1922, ο Λένιν μίλησε για την υποστήριξη που πρόσφεραν στη Σοβιετική Ρωσία, στην περίοδο της ΝΕΠ, ορισμένοι αστοί πολιτικοί, ιδιαίτερα ο φιλελεύθερος καθηγητής Ουστριάλοφ: «Υποστηρίζω τη Σοβιετική εξουσία στη Ρωσία», έλεγε ο Ουστριάλοφ –αν και ήταν ένας Καντέ, ένας αστός, ένας υποστηρικτής της επέμβασης– « γιατί έχει πάρει το δρόμο που οδηγεί πίσω σε ένα κανονικό αστικό καθεστώς». Ο Λένιν προτιμά την κυνική φωνή του εχθρού από «τις γλυκανάλατες κομμουνιστικές ανοησίες». Σοβαρά και σκληρά προειδοποιεί το Κόμμα για τον κίνδυνο:

«Πρέπει να πούμε ειλικρινά ότι αυτά που λέει ο Ουστριάλοφ είναι δυνατά. Η Ιστορία γνωρίζει όλων των ειδών τις μεταμορφώσεις. Το να βασίζεσαι καθαρά σε πεποιθήσεις, στην πίστη και σε άλλες θαυμάσιες ηθικές ιδιότητες μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από μια σταθερή στάση στην πολιτική. Μια χούφτα άνθρωποι μπορεί να είναι προικισμένοι με εξαίρετες ηθικές ιδιότητες, αλλά τα ιστορικά ζητήματα αποφασίζονται από γιγάντιες μάζες, που, αν οι λίγοι δεν τους κάνουν, ενδέχεται κάποια στιγμή να μην τους μεταχειριστούν και τόσο ευγενικά».

Με μια λέξη, το Κόμμα δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας της εξέλιξης και σε μια μεγαλύτερη ιστορική κλίμακα δεν είναι ο αποφασιστικός παράγοντας.

«Ένα έθνος κατακτά ένα άλλο, συνέχισε ο Λένιν στο ίδιο συνέδριο, το τελευταίο στο οποίο πήρε μέρος... Αυτό είναι απλό και κατανοητό από όλους. Αλλά τι συμβαίνει με την κουλτούρα αυτών των εθνών; Εδώ τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Αν το έθνος-κατακτητής είναι πιο πολιτισμένο από το έθνος που κατακτήθηκε, το πρώτο επιβάλλει την κουλτούρα του πάνω στο δεύτερο. Αν συμβαίνει, όμως, το αντίθετο, το έθνος που έχει κατακτηθεί επιβάλλει την κυριαρχία του πάνω στο έθνος-κατακτητή. Κάπως έτσι δεν συνέβη με την πρωτεύουσα της ΣΟΣΔΡ; 4.700 κομμουνιστές (μια ολόκληρη σχεδόν μεραρχία, και όλοι τους άριστοι) δεν επηρεάστηκαν από την ξένη κουλτούρα;», (βλ. «Άπαντα», τόμ. 45, σελ. 95-96).

Αυτά ειπώθηκαν στις αρχές του 1922, και όχι για πρώτη φορά. Η Ιστορία δεν γίνεται από τους λίγους, έστω και τους «καλύτερους». Κι όχι μόνο αυτό: αυτοί οι «άριστοι» μπορούν να εκφυλιστούν στο πνεύμα μιας ξένης, δηλαδή, μιας αστικής κουλτούρας. Όχι μόνο το σοβιετικό κράτος μπορεί να εγκαταλείψει το δρόμο προς το σοσιαλισμό, αλλά και το Μπολσεβίκικο Κόμμα μπορεί, κάτω από δυσμενείς ιστορικές συνθήκες, να χάσει το Μπολσεβικισμό του.

Από την καθαρή κατανόηση αυτού του κινδύνου προήλθε η Αριστερή Αντιπολίτευση, που σχηματίστηκε οριστικά το 1923. Καταγράφοντας μέρα με τη μέρα τα συμπτώματα του εκφυλισμού, προσπάθησε να αντιτάξει στο αναπτυσσόμενο θερμιδόρ τη συνειδητή θέληση της προλεταριακής πρωτοπορίας. Ωστόσο, αυτός ο υποκειμενικός παράγοντας αποδείχτηκε ότι ήταν ανεπαρκής. Οι «γιγάντιες μάζες» που, σύμφωνα με τον Λένιν, αποφασίζουν για το αποτέλεσμα της πάλης, απηύδησαν από τις εσωτερικές στερήσεις και την αναμονή, για πάρα πολύ, της παγκόσμιας επανάστασης. Η διάθεση των μαζών έπεσε. Η γραφειοκρατία πήρε την πάνω βόλτα. Κυνήγησε την επαναστατική πρωτοπορία, ποδοπάτησε το Μαρξισμό, εκπόρνευσε το Μπολσεβίκικο Κόμμα. Ο σταλινισμός νίκησε. Με τη μορφή της Αριστερής Αντιπολίτευσης, ο Μπολσεβικισμός έσπασε από τη σοβιετική γραφειοκρατία και την Κομμουνιστική Διεθνή της. Αυτή ήταν η πραγματική πορεία της εξέλιξης.

Είναι βέβαιο ότι, με μια τυπική έννοια, ο σταλινισμός προήλθε από τον Μπολσεβικισμό. Ακόμα και σήμερα, η μοσχοβίτικη γραφειοκρατία συνεχίζει να αποκαλεί τον εαυτό της Μπολσεβίκικο Κόμμα. Απλά χρησιμοποιεί την παλιά ταμπέλα του Μπολσεβικισμού για να εξαπατά καλύτερα τις μάζες. Έτσι γίνονται πιο αξιολύπητοι εκείνοι οι θεωρητικοί που περνάνε τη φλούδα για κουκούτσι και την εμφάνιση για πραγματικότητα. Με την ταύτιση του Μπολσεβικισμού με το σταλινισμό, προσφέρουν την καλύτερη δυνατή υπηρεσία στους θερμιδοριανούς και ακριβώς έτσι παίζουν ένα καθαρά αντιδραστικό ρόλο.

Λαμβανομένου υπόψη του αποκλεισμού των άλλων κομμάτων από το πολιτικό προσκήνιο, τα ανταγωνιστικά συμφέροντα και οι τάσεις ποικίλων στρωμάτων του πληθυσμού, σε έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, έπρεπε να βρουν την έκφρασή τους στο κυβερνητικό κόμμα. Στο βαθμό που το πολιτικό κέντρο βάρους μετατοπίστηκε από την προλεταριακή πρωτοπορία στη γραφειοκρατία, το Κόμμα άλλαξε την κοινωνική δομή του, όπως και την ιδεολογία του. Εξαιτίας της θυελλώδους πορείας ανάπτυξης, το Κόμμα υπέστη, τα τελευταία δέκα πέντε χρόνια, έναν πολύ πιο ριζικό εκφυλισμό απ’ ό,τι η σοσιαλδημοκρατία σε μισό αιώνα. Οι σημερινές εκκαθαρίσεις δεν χαράσσουν απλά μια αιμάτινη γραμμή ανάμεσα στον Μπολσεβικισμό και το σταλινισμό, αλλά παρεμβάλλουν ένα ολόκληρο ποτάμι αίμα μεταξύ τους.

Η εξόντωση όλης της παλιάς γενιάς των Μπολσεβίκων, ενός σημαντικού τμήματος της μεσαίας γενιάς που συμμετείχε στον εμφύλιο πόλεμο, και του τμήματος εκείνου της νεολαίας που κράτησε στα σοβαρά τις παραδόσεις των Μπολσεβίκων, σημαδεύει όχι απλά μια πολιτική, αλλά μια βαθιά φυσική άβυσσο ανάμεσα στον Μπολσεβικισμό και το σταλινισμό. Πώς μπορεί να το αγνοήσει κανείς αυτό;

Σταλινισμός και «Κρατικός Σοσιαλισμός»

Οι αναρχικοί από τη μεριά τους, προσπαθούν να δουν στο σταλινισμό το οργανικό προϊόν όχι μόνο του Μπολσεβικισμού και του Μαρξισμού, αλλά γενικά του «κρατικού σοσιαλισμού». Αυτοί θέλουν να αντικαταστήσουν την πατριαρχική «ομοσπονδία των ελεύθερων κοινοτήτων» του Μπακούνιν, με την πιο σύγχρονη ομοσπονδία των ελεύθερων Σοβιέτ. Αλλά, όπως άλλοτε, είναι ενάντια στην κεντρική κρατική εξουσία. Πραγματικά, ένας κλάδος του «κρατικού» Μαρξισμού, η σοσιαλδημοκρατία, αφού ήρθε στην εξουσία έγινε το ανοιχτό πρακτορείο του ιμπεριαλισμού. Ο άλλος κλάδος γέννησε μια νέα προνομιούχα κάστα. Είναι φανερό ότι η πηγή του κακού βρίσκεται στο κράτος. Από μια πλατιά ιστορική άποψη, υπάρχει ένας κόκκος αλήθειας σ’ αυτόν το συλλογισμό. Το κράτος, σαν καταπιεστικός μηχανισμός είναι αναμφίβολα μια πηγή πολιτικής και ηθικής μόλυνσης. Αυτό ισχύει, επίσης, όπως μας έδειξε η πείρα και για το εργατικό κράτος. Κατά συνέπεια, μπορεί να πει κανείς ότι ο σταλινισμός είναι ένα προϊόν μιας κοινωνικής κατάστασης, στην οποία η κοινωνία δεν είναι ακόμα ικανή να απαλλαγεί από τον ζουρλομανδύα του κράτους. Αλλά αυτή η θέση, που δεν συνεισφέρει τίποτε στην αξιολόγηση του Μπολσεβικισμού ή του Μαρξισμού, χαρακτηρίζει μόνο το γενικό επίπεδο πολιτισμού της ανθρωπότητας, και, πάνω απ’ όλα, το συσχετισμό των δυνάμεων ανάμεσα στο προλεταριάτο και την μπουρζουαζία. Συμφωνώντας με τους αναρχικούς ότι το κράτος, ακόμα και το εργατικό κράτος, είναι το τέκνο της ταξικής βαρβαρότητας και ότι η πραγματική ανθρώπινη ιστορία θα αρχίσει με την κατάργηση του κράτους, έχουμε ακόμα μπροστά μας ζωντανό το πρόβλημα: ποιός τρόπος και ποιές μέθοδες θα οδηγήσουν, τελικά, στην κατάργηση του κράτους; Η τελευταία εμπειρία αποδείχνει πάντως ότι δεν είναι οι μέθοδες του αναρχισμού.

Οι ηγέτες της Ισπανικής Εργατικής Ομοσπονδίας (CNT), της μόνης σημαντικής αναρχικής οργάνωσης στον κόσμο, έγιναν, στην πιο κρίσιμη στιγμή, αστοί υπουργοί. Δικαιολόγησαν την ανοιχτή προδοσία τους της θεωρίας του αναρχισμού με την πίεση «των εξαιρετικών περιστάσεων». Αλλά και οι ηγέτες της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας δεν επικαλέσθηκαν, στον καιρό τους, την ίδια δικαιολογία; Φυσικά, ο εμφύλιος πόλεμος δεν είναι μια ειρηνική και συνηθισμένη, αλλά μια «εξαιρετική περίσταση». Ωστόσο, κάθε σοβαρή επαναστατική οργάνωση, προετοιμάζεται ακριβώς για τις «εξαιρετικές περιστάσεις». Η πείρα της Ισπανίας μας έδειξε για μια ακόμα φορά ότι μπορεί κανείς να «αποκηρύσσει» το κράτος σε φυλλάδια που εκδίδονται σε «κανονικές καταστάσεις» με την άδεια του αστικού κράτους, αλλά οι συνθήκες της επανάστασης δεν αφήνουν χώρο για «αποκήρυξη» του κράτους: αντίθετα, απαιτούν την κατάκτηση του κράτους. Δεν έχουμε την παραμικρή πρόθεση να μεμφθούμε τους αναρχικούς γιατί δεν κατέστρεψαν το κράτος με ένα απλό χτύπημα της πένας. Ένα επαναστατικό Κόμμα, ακόμα και μετά την κατάληψη της εξουσίας (για την οποία οι αναρχικοί ηγέτες ήταν ανίκανοι, παρόλο τον ηρωισμό των αναρχικών εργατών), δεν παίζει καθόλου έναν κυριαρχικό ρόλο στην κοινωνία. Αλλά μεμφόμαστε πολύ αυστηρά την αναρχική θεωρία, που, σε καιρό ειρήνης, φαινόταν πολύ κατάλληλη, αλλά που πρέπει να εγκαταλειφθεί αμέσως μόλις έρθουν οι «εξαιρετικές περιστάσεις» της... επανάστασης. Στα παλιά τα χρόνια υπήρχαν ορισμένοι στρατηγοί –και πιθανόν και τώρα– που θεωρούσαν ότι το πιο βλαβερό πράγμα για έναν στρατό ήταν ο πόλεμος. Δεν είναι καλύτεροι οι επαναστάτες εκείνοι που διαμαρτύρονται γιατί η επανάσταση καταστρέφει τη θεωρία τους.

Οι μαρξιστές βρίσκονται σε πλήρη συμφωνία με τους αναρχικούς όσον αφορά τον τελικό σκοπό: τη διάλυση του κράτους. Οι μαρξιστές είναι «κρατιστές» μόνο στο βαθμό που κανείς δεν μπορεί να πετύχει τη διάλυση του κράτους απλά με το να το αγνοήσει. Η πείρα του σταλινισμού δεν αναιρεί τη διδασκαλία του Μαρξισμού, αλλά την επιβεβαιώνει από την ανάποδη. Η επαναστατική θεωρία που διδάσκει το προλεταριάτο να προσανατολίζεται σωστά στις καταστάσεις και να επωφελείται δραστήρια απ’ αυτές, δεν αποτελεί φυσικά μια αυτόματη εγγύηση της νίκης. Αλλά η νίκη είναι δυνατή μόνο με την εφαρμογή αυτής της θεωρίας. Επιπλέον, η νίκη δεν πρέπει να νοηθεί σαν ένα απλό γεγονός. Πρέπει να ειδωθεί στην προοπτική μιας ιστορικής εποχής. Το εργατικό κράτος –σε μια χαμηλότερη οικονομική βάση και περικυκλωμένο από τον ιμπεριαλισμό– μεταμορφώθηκε σε χωροφύλακα του σταλινισμού. Αλλά ο γνήσιος Μπολσεβικισμός ανάλαβε έναν αγώνα ζωής και θανάτου ενάντια στο χωροφύλακα. Για να διατηρηθεί ο σταλινισμός τώρα αναγκάζεται να διεξάγει έναν άμεσο εμφύλιο πόλεμο ενάντια στον Μπολσεβικισμό, κάτω από το όνομα του «τροτσκισμού», όχι μόνο μέσα στην ΕΣΣΔ, αλλά και στην Ισπανία. Το παλιό Μπολσεβίκικο Κόμμα πέθανε, αλλά ο Μπολσεβικισμός σηκώνει το κεφάλι του παντού.

Το να συμπεράνει κανείς ότι ο σταλινισμός βγαίνει από τον Μπολσεβικισμό ή από τον Μαρξισμό είναι, με ευρύτερη έννοια, το ίδιο σαν να συμπεραίνει ότι η αντεπανάσταση βγαίνει από την επανάσταση. Πάντοτε η φιλελεύθερη-συντηρητική και τελευταία η ρεφορμιστική σκέψη χαρακτηριζόταν από αυτό το κλισέ.

Λόγω της ταξικής δομής της κοινωνίας, οι επαναστάσεις πάντοτε προκαλούσαν αντεπαναστάσεις. Αυτό δεν δείχνει, ρωτά ο γνωσιολόγος, ότι υπάρχει κάποια εσωτερική ατέλεια στην επαναστατική μέθοδο; Ωστόσο, ούτε οι φιλελεύθεροι ούτε οι ρεφορμιστές έχουν πετύχει μέχρι τώρα, να ανακαλύψουν μια πιο «οικονομική» μέθοδο. Αλλά αν δεν είναι εύκολο να ορθολογικοποιήσει κανείς το ζωντανό ιστορικό προτσές, δεν είναι καθόλου δύσκολο να δώσει μια ορθολογική ερμηνεία στην εναλλαγή των κυμάτων του και, έτσι, με την καθαρή λογική, να συμπεράνει ότι ο σταλινισμός προέρχεται από τον «κρατικό Σοσιαλισμό», ο Φασισμός από τον Μαρξισμό, η αντίδραση από την επανάσταση –με μια λέξη, η αντίθεση από την θέση. Σ’ αυτόν τον τομέα, όπως και σε πολλούς άλλους, η αναρχική σκέψη είναι αιχμάλωτη του φιλελεύθερου ορθολογισμού. Η πραγματική επαναστατική σκέψη δεν είναι δυνατή χωρίς τη διαλεκτική.

Οι Πολιτικές «Αμαρτίες»του Μπολσεβικισμού σαν Πηγή του Σταλινισμού

Τα επιχειρήματα των ορθολογιστών παίρνουν καμιά φορά, τουλάχιστο στην εξωτερική τους μορφή, έναν πιο συγκεκριμένο χαρακτήρα. Δεν εξάγουν το σταλινισμό από τον Μπολσεβικισμό συνολικά, αλλά από τα πολιτικά του σφάλματα[1].

Οι Μπολσεβίκοι –σύμφωνα με τον Γκόρτερ, τον Πάνεκεκ, ορισμένους γερμανούς «Σπαρτακιστές» και άλλους– αντικατάστησαν τη δικτατορία του προλεταριάτου με τη δικτατορία του Κόμματος. Ο Στάλιν αντικατέστησε τη δικτατορία του Κόμματος με τη δικτατορία της γραφειοκρατίας. Οι Μπολσεβίκοι κατάστρεψαν όλα τα κόμματα εκτός από το δικό τους. Ο Στάλιν στραγγάλισε το Μπολσεβίκικο Κόμμα για τα συμφέροντα μιας βοναπαρτιστικής κλίκας. Οι Μπολσεβίκοι έκαναν συμβιβασμούς με την μπουρζουαζία. Ο Στάλιν έγινε σύμμαχος και υποστηρικτής της. Οι Μπολσεβίκοι αναγνώρισαν την αναγκαιότητα της συμμετοχής στα παλιά συνδικάτα και στο αστικό κοινοβούλιο. Ο Στάλιν έγινε φίλος με τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία και την αστική δημοκρατία. Μπορεί κανείς να κάνει τέτοιες συγκρίσεις κατά βούληση. Αλλά, παρά τη φαινομενική αποτελεσματικότητά τους, αυτές είναι ολότελα κενές.

Το προλεταριάτο μπορεί να πάρει την εξουσία μόνο διαμέσου της πρωτοπορίας του. Η ίδια η ανάγκη για κρατική εξουσία απορρέει από το ανεπαρκές πολιτιστικό επίπεδο των μαζών και την ανομοιογένειά τους. Στην επαναστατική πρωτοπορία, την οργανωμένη σε ένα κόμμα, αποκρυσταλλώνεται η επιθυμία των μαζών να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Χωρίς την εμπιστοσύνη της τάξης στην πρωτοπορία, χωρίς την υποστήριξη της πρωτοπορίας από την τάξη, δεν μπορείς να συζητάς για την κατάκτηση της εξουσίας. Μ’ αυτή την έννοια, η προλεταριακή επανάσταση και η δικτατορία είναι έργο ολόκληρης της τάξης, αλλά μόνο κάτω από την ηγεσία της πρωτοπορίας. Τα Σοβιέτ δεν είναι παρά η οργανωμένη μορφή του δεσμού ανάμεσα στην πρωτοπορία και την τάξη. Ένα επαναστατικό περιεχόμενο μπορεί να δοθεί σε αυτή τη μορφή μόνο από το Κόμμα. Αυτό αποδείχνεται τόσο από τη θετική εμπειρία της Οχτωβριανής Επανάστασης, όσο και από την αρνητική εμπειρία των άλλων χωρών (Γερμανία, Αυστρία και τελικά Ισπανία). Κανείς δεν έχει δείξει στην πράξη ούτε προσπάθησε να εξηγήσει με σαφήνεια στο χαρτί το πώς το προλεταριάτο μπορεί να πάρει την εξουσία δίχως την πολιτική ηγεσία του Κόμματος που ξέρει τι θέλει. Το γεγονός ότι το Κόμμα αυτό έχει υποτάξει πολιτικά τα Σοβιέτ στην ηγεσία του, έχει, αυτό καθεαυτό, καταργήσει το σοβιετικό σύστημα τόσο, όσο η κυριαρχία της συντηρητικής πλειοψηφίας έχει καταργήσει το βρετανικό κοινοβουλευτικό σύστημα.

Όσο για την απαγόρευση των άλλων σοβιετικών κομμάτων, αυτό δεν βγήκε από κάποια «θεωρία» του Μπολσεβικισμού, αλλά ήταν ένα μέτρο άμυνας της δικτατορίας του προλεταριάτου σε μια καθυστερημένη και ερειπωμένη χώρα, περικυκλωμένη γύρω γύρω από εχθρούς. Για τους Μπολσεβίκους ήταν από την αρχή καθαρό ότι αυτό το μέτρο, που συμπληρώθηκε αργότερα με την απαγόρευση των φραξιών μέσα στο ίδιο το κυβερνητικό Κόμμα, σήμαινε έναν τεράστιο κίνδυνο. Ωστόσο, η ρίζα του κινδύνου δεν βρισκόταν στη θεωρία ή στην τακτική, αλλά στην υλική αδυναμία της δικτατορίας, στις δυσκολίες της εσωτερικής και διεθνούς της θέσης. Αν η επανάσταση θριάμβευε, έστω και μόνο στην Γερμανία, η ανάγκη της απαγόρευσης των άλλων σοβιετικών κομμάτων αμέσως θα εξαφανιζόταν. Είναι εντελώς αναμφισβήτητο ότι η κυριαρχία ενός και μόνο κόμματος χρησίμεψε σαν η νομική αφετηρία για το σταλινικό ολοκληρωτικό σύστημα. Αλλά η αιτία γι’ αυτήν την εξέλιξη δεν βρίσκεται ούτε στον Μπολσεβικισμό ούτε στην απαγόρευση των άλλων κομμάτων, σαν ένα προσωρινό πολεμικό μέτρο, αλλά στον αριθμό των ηττών του προλεταριάτου στην Ευρώπη και την Ασία.

Το ίδιο ισχύει και για την πάλη με τον αναρχισμό. Στην ηρωική εποχή της επανάστασης, οι Μπολσεβίκοι πήγαιναν χέρι χέρι με τους γνήσιους επαναστάτες αναρχικούς. Πολλοί απ’ αυτούς τραβήχτηκαν μέσα στις γραμμές του Κόμματος. Ο συγγραφέας αυτών των γραμμών συζήτησε με τον Λένιν περισσότερο από μια φορά τη δυνατότητα παραχώρησης στους αναρχικούς ορισμένων περιοχών, όπου, με τη συγκατάθεση του τοπικού πληθυσμού, θα μπορούσαν να κάνουν το ακρατικό πείραμά τους. Αλλά ο εμφύλιος πόλεμος, ο αποκλεισμός και η πείνα δεν άφησαν περιθώρια για τέτοια σχέδια. Και η εξέγερση της Κρονστάνδης; Μα η επαναστατική κυβέρνηση δεν μπορούσε φυσικά να «προσφέρει» στους επαναστατημένους ναύτες το φρούριο που προστάτευε την πρωτεύουσα μόνο και μόνο γιατί στην αντιδραστική ανταρσία των χωρικών-στρατιωτών πήραν μέρος λίγοι αμφίβολοι αναρχικοί. Μια συγκεκριμένη ιστορική ανάλυση των γεγονότων δεν αφήνει τον ελάχιστο χώρο για τους θρύλους, που βασίστηκαν πάνω στην άγνοια και το συναισθηματισμό, σ’ ότι αφορά την Κρονστάνδη, τον Μάχνο και άλλα επεισόδια της επανάστασης.

Εδώ δεν μένει παρά το γεγονός ότι οι Μπολσεβίκοι από την αρχή χρησιμοποίησαν όχι μόνο την πειθώ, αλλά και τον εξαναγκασμό, και συχνά σε πολύ οξύ βαθμό. Είναι επίσης αναμφισβήτητο ότι αργότερα η γραφειοκρατία που αναπτύχθηκε από την επανάσταση μονοπώλησε το σύστημα των εξαναγκασμών στα δικά της τα χέρια.

Κάθε στάδιο της εξέλιξης, ακόμα και ένα τέτοιο καταστροφικό στάδιο όπως η επανάσταση και η αντεπανάσταση, πηγάζει από το προηγούμενο στάδιο, είναι ριζωμένο σ’ αυτό και φέρνει μερικά από τα χαρακτηριστικά του. Οι Φιλελεύθεροι, κι εδώ περιλαβαίνονται και οι Γουέμπς, υποστήριζαν πάντα ότι η μπολσεβίκικη δικτατορία δεν αντιπροσώπευε παρά μια νέα έκδοση του Τσαρισμού. Κλείνουν τα μάτια τους μπροστά σε τέτοιες «λεπτομέρειες» όπως είναι η κατάργηση της μοναρχίας και των ευγενών, η παράδοση της γης στους αγρότες, η απαλλοτρίωση του κεφαλαίου, η εισαγωγή της σχεδιασμένης οικονομίας, η αθεϊστική εκπαίδευση, κλπ. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, η αναρχο-φιλελεύθερη σκέψη κλείνει τα μάτια της στο γεγονός ότι η Μπολσεβίκικη Επανάσταση, με όλες τις καταπιέσεις της, σήμαινε μια άνοδο των κοινωνικών σχέσεων προς το συμφέρον των μαζών, ενώ η άνοδος του σταλινικού θερμιδόρ συνοδεύει την αναμόρφωση της σοβιετικής κοινωνίας για το συμφέρον μιας προνομιούχας μειοψηφίας. Είναι καθαρό ότι στην ταύτιση του σταλινισμού με τον Μπολσεβικισμό δεν υπάρχει ίχνος σοσιαλιστικού κριτηρίου.

Ζητήματα Θεωρίας

Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του Μπολσεβικισμού υπήρξε η αυστηρή, η ακριβής και ακόμα οριστική στάση του μπροστά στα ζητήματα της θεωρίας. Οι πενήντα τέσσερεις τόμοι των έργων του Λένιν θα μείνουν για πάντα το πρότυπο μιας υπέρτατης θεωρητικής ευσυνειδησίας. Χωρίς τη θεμελιακή αυτή ποιότητα, ο Μπολσεβικισμός δεν θα εκπλήρωνε ποτέ τον ιστορικό του ρόλο. Από αυτή την άποψη, ο σταλινισμός, χοντροκομμένος, αμαθής και πέρα για πέρα εμπειρικός, είναι το διαμετρικά αντίθετό του.

Η Αντιπολίτευση, πάνω από δέκα χρόνια πριν, δήλωνε στο πρόγραμμά της:
«Από το θάνατο του Λένιν ένα σύνολο από νέες θεωρίες έχουν δημιουργηθεί, που ο μόνος σκοπός τους είναι να δικαιώσουν το γλίστρημα της ομάδας του Στάλιν από το δρόμο της διεθνούς προλεταριακής επανάστασης».

Πριν λίγες μόνο μέρες ένας αμερικανός συγγραφέας, ο Λίστον Μ. Όουκ, που είχε πάρει μέρος στην Ισπανική Επανάσταση, έγραφε:

«Οι σταλινικοί στην πραγματικότητα αποτελούν σήμερα την πρωτοπορία των αναθεωρητών του Μαρξ και του Λένιν –ο Μπέρνσταϊν δεν τόλμησε να φθάσει ούτε στα μισά του δρόμου που διάνυσε ο Στάλιν αναθεωρώντας τον Μαρξ».

Αυτό είναι απόλυτα αληθινό. Μόνο που πρέπει να προσθέσει κανείς ότι ο Μπέρνσταϊν πραγματικά αισθάνθηκε ορισμένες θεωρητικές ανάγκες: προσπάθησε ευσυνείδητα να εγκαθιδρύσει μια αντιστοιχία ανάμεσα στις ρεφορμιστικές πράξεις της σοσιαλδημοκρατίας και στο πρόγραμμά της.

Η σταλινική γραφειοκρατία, όμως, όχι μόνο δεν έχει τίποτε το κοινό με το Μαρξισμό, αλλά και είναι γενικά ξένη σε οποιαδήποτε θεωρία ή σύστημα. Η «ιδεολογία» της είναι βαθιά διαποτισμένη από έναν αστυνομικό υποκειμενισμό, η πράξη της είναι ο εμπειρισμός της ωμής βίας. Πιστή στα ουσιώδη συμφέροντά της, η κάστα των σφετεριστών είναι εχθρική σε κάθε θεωρία: δεν μπορεί να δώσει μια εξήγηση του κοινωνικού της ρόλου ούτε στον εαυτό της ούτε σε κανέναν άλλο. Ο Στάλιν αναθεωρεί τον Μαρξ και τον Λένιν όχι με τη θεωρητική πένα, αλλά με το τακούνι της Γκε Πε Ου.

Ζητήματα Ηθικής

Τα παράπονα για την «ανηθικότητα» του Μπολσεβικισμού ακούγονται ιδιαίτερα από τις καυχησιάρικες εκείνες μηδαμινότητες που οι φτηνές τους μάσκες ξεσκίστηκαν από τον Μπολσεβικισμό. Στους μικροαστικούς, διανοουμενίστικους, δημοκρατικούς, «σοσιαλιστικούς», φιλολογικούς, κοινοβουλευτικούς και άλλους κύκλους, υπερισχύουν οι συμβατικές αξίες ή μια συμβατική γλώσσα για να καλύψει την έλλειψη αξιών. Αυτή η μεγάλη και παρδαλή κοινωνία της αμοιβαίας προστασίας –«ζήσε και άφησε να ζήσουν»– δεν μπορεί να υποφέρει την επαφή του μαρξιστικού νυστεριού στο ευαίσθητο δέρμα της. Οι θεωρητικολόγοι, οι συγγραφείς και οι ηθικολόγοι, ταλαντευόμενοι ανάμεσα σε διαφορετικά στρατόπεδα, σκέπτονταν και συνεχίζουν να σκέπτονται ότι οι Μπολσεβίκοι κακόβουλα διογκώνουν τις διαφορές, είναι ανίκανοι για «πιστή» συνεργασία και, με τις «μηχανορραφίες» τους, διασπούν την ενότητα του εργατικού κινήματος. Επιπλέον, ο ευαίσθητος και ευερέθιστος κεντριστής, πάντοτε σκέπτεται ότι οι μπολσεβίκοι τον «συκοφαντούν»–απλά επειδή του φέρνουν μέχρι το τέλος τις μισοαναπτυγμένες σκέψεις του: ο ίδιος δεν είναι ποτέ ικανός γι’ αυτό. Αλλά το γεγονός παραμένει ότι μόνο με κείνη την πολύτιμη ποιότητα, με μια ασυμβίβαστη στάση μπροστά σε όλα τα τρεναρίσματα και τις υπεκφυγές, μπορεί να εκπαιδευτεί ένα επαναστατικό κόμμα που δεν θα αιφνιδιαστεί από τις «εξαιρετικές περιστάσεις».

Οι ηθικές ιδιότητες κάθε κόμματος πηγάζουν, σε τελευταία ανάλυση, από τα ιστορικά συμφέροντα που αντιπροσωπεύει. Οι ηθικές ιδιότητες του Μπολσεβικισμού, η αυταπάρνηση, η ανιδιοτέλεια, η τόλμη και η περιφρόνηση για κάθε είδους φτιασίδωμα και εξαπάτηση –οι υπέρτατες ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης!– απορρέουν από την επαναστατική αδιαλλαξία στην υπηρεσία των καταπιεσμένων. Η σταλινική γραφειοκρατία, και σ’ αυτό τον τομέα, αντιγράφει τις λέξεις και επαναλαμβάνει τις χειρονομίες του Μπολσεβικισμού. Αλλά όταν η «αδιαλλαξία» και η «ακαμψία» εφαρμόζονται από την αστυνομική μηχανή στην υπηρεσία μιας προνομιούχας μειοψηφίας, γίνονται μια πηγή εξαχρείωσης και γκαγκστερισμού. Μόνο περιφρόνηση μπορεί να αισθανθεί κανείς για όλους αυτούς τους κυρίους που ταυτίζουν τον επαναστατικό ηρωισμό των Μπολσεβίκων με το γραφειοκρατικό κυνισμό των θερμιδοριανών.

Ακόμα και τώρα, παρ’ όλα τα δραματικά γεγονότα της τελευταίας περιόδου, ο μέσος φιλισταίος προτιμά να πιστεύει ότι η πάλη ανάμεσα στον Μπολσεβικισμό («Τροτσκισμό») και το σταλινισμό αφορά μια σύγκρουση προσωπικών φιλοδοξιών, ή, στην καλύτερη περίπτωση, μια διαμάχη ανάμεσα σε δυο «αποχρώσεις» του Μπολσεβικισμού. Η πιο ωμή έκφραση αυτής της άποψης δόθηκε από τον Νόρμαν Τόμας, ηγέτη του Αμερικανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος: «Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε, έγραφε («Σοσιαλιστική Επιθεώρηση», Σεπτέμβρης 1937, σελ. 6), ότι αν είχε κερδίσει (!) ο Τρότσκι αντί του Στάλιν, θα έμπαινε ένα τέλος στη ραδιουργία, στις δολοπλοκίες και στη βασιλεία του φόβου στην Ρωσία».

Και αυτός ο άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του... Μαρξιστή. Θα είχε κανείς εξίσου δίκιο να πει: «Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι αν αντί του Πάπα Πίου του 11ου, την Αγία Έδρα την κατείχε ο Νόρμαν ο 1ος, η καθολική εκκλησία θα μετατρεπόταν σε ένα προπύργιο του σοσιαλισμού». Ο Τόμας δεν καταλαβαίνει ότι δεν είναι ζήτημα διαμάχης ανάμεσα στον Στάλιν και τον Τρότσκι, αλλά ζήτημα ανταγωνισμού ανάμεσα στη γραφειοκρατία και το προλεταριάτο. Σίγουρα, το κυβερνητικό στρώμα της ΕΣΣΔ αναγκάζεται ακόμα και τώρα να προσαρμόζεται στην κληρονομιά της επανάστασης που δεν έχει ακόμη εξολοκλήρου λικβινταριστεί, ενώ την ίδια στιγμή ετοιμάζει με τον άμεσο εμφύλιο πόλεμο (αιματηρές «εκκαθαρίσεις» –μαζική εξόντωση των δυσαρεστημένων) μια αλλαγή στο κοινωνικό καθεστώς. Αλλά στην Ισπανία, η σταλινική κλίκα ήδη ενεργεί ανοιχτά σαν το προπύργιο της μπουρζουαζίας ενάντια στο σοσιαλισμό.

Η πάλη ενάντια στη βοναπαρτιστική γραφειοκρατία μετατρέπεται μπροστά στα μάτια μας σε ταξική πάλη: δυο κόσμοι, δυο προγράμματα, δυο ηθικές. Αν ο Τόμας νομίζει πως η νίκη του σοσιαλιστικού προλεταριάτου πάνω στην ανήθικη κάστα των καταπιεστών δεν θα αναγεννήσει το σοβιετικό καθεστώς πολιτικά και ηθικά, μ’ αυτό αποδείχνει μονάχα ότι παρ’ όλες τις επιφυλάξεις, τις υπεκφυγές και τους ευσεβείς στεναγμούς του, είναι πολύ πιο κοντά στη σταλινική γραφειοκρατία παρά στους εργάτες. Όπως όλοι οι άλλοι που ξεσκεπάζουν την μπολσεβίκικη «ανηθικότητα», ο Τόμας απλά δεν έχει φτάσει στο επίπεδο της επαναστατικής ηθικής.

28 του Αυγούστου 1937
ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ

Έρευνα: Οι Έλληνες ως μετανάστες…

Ολόκληρο το κείμενο

Κατά καιρούς έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες σχετικά με τους Έλληνες που κατά περιόδους έφυγαν από τη χώρα μας πηγαίνοντας να βρουν την τύχη τους σε άλλα εδάφη. Εδάφη που έμελλαν να γίνουν οι νέες γλυκές πατρίδες τους. Ο απόηχος σε κάποιες απ’ τις έρευνες αυτές πήρε μορφή μένους εναντίων των συντελεστών τους από κορυφαίες τόσο «προοδευτικές» όσο και «συντηρητικές» πένες.

Ο λόγος που ερέθισε τις παραπάνω πένες είναι ότι η αλήθεια συγκρούεται με την κατεστημένη αντίληψη. Μια αντίληψη που θέλει τους Έλληνες μετανάστες να είναι οικογενειάρχες δουλευταράδες, που παρά τις δυσκολίες «τα κατάφεραν». Μια αντίληψη που σε αντιδιαστολή με τους «εγχώριους» μετανάστες από Αλβανία, Πακιστάν κ.ο.κ., οι Έλληνες «δεν ήταν το ίδιο». Ήταν άλλη η «ποιότητα» της «ράτσας».

Οι έρευνες αυτές συγκλίνουν ως προς τα ευρήματά τους και διεξήχθησαν από την ομάδα του «Ιού της Ελευθεροτυπίας» και του «Ρεπορτάζ χωρίς Σύνορα», του Στ. Κούλογλου, εν έτη 1998. Αξίζει να τις διαβάσετε και να τις δείτε αντίστοιχα.

Η έρευνα του GMT εξαντλήθηκε στην εξακρίβωση των στοιχείων που παρατίθενται στα παραπάνω πονήματα, μέσα από το κυνήγι των πηγών που χρησιμοποίησαν, την αξιοπιστία τους και το ειδικό βάρος που αυτές φέρουν. Το αποτέλεσμα της έρευνας του GMT δικαιώνει τις εργασίες τους και επιβεβαιώνει τα ευρήματά τους, τα οποία και αναπαράγει και διανθίζει στο παρόν κείμενο.

Το κείμενο διαιρείται σε δύο μέρη που αποτελούν τις απαντήσεις σε δύο ερωτήματα:

A.      Πώς φέρονταν οι Έλληνες μετανάστες;

B.      Πώς φέρονταν οι ντόπιοι στους Έλληνες μετανάστες;

Μέρος Α: Πώς φέρονταν οι Έλληνες μετανάστες;

Πολλοί δικαιολογημένα «αγανακτισμένοι» με την υπερσυσσώρευση παράτυπων μεταναστών, αδικαιολόγητα προβαίνουν από γενικούς αφορισμούς, όπως «σκαταλβανοί» και «βρωμοπακιστανοί», μέχρι και σε αυτοδικία (βλ. μαχαιρώματα, ξυλοκόπημα κ.α.). Γενικεύουν, δηλαδή, με αφορμή τις παράνομες συμπεριφορές ορισμών μελών μιας εθνικότητας, προς όλα τα μέλη της εθνικότητας αυτής. Προσδίδονται, μ’ άλλα λόγια, χαρακτηριστικά περιπτώσεων, σε όλον τον πληθυσμό μιας εθνικότητας. Αυτό, βέβαια, δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Είναι φαινόμενο που συναντάται σε κάθε κοινωνία και, όπως θα δούμε, ακόμη και εις βάρος των Ελλήνων.

Τουλάχιστον, λένε, εμείς οι Έλληνες δεν σφάζαμε όταν πηγαίναμε έξω! Μια ματιά, όμως, στα ντοκουμέντα που αφορούν τις περιόδους όπου σημειώθηκαν τα κύρια μεταναστευτικά κύματα Ελλήνων προς το εξωτερικό (κυρίως ΗΠΑ), δεν δείχνουν ακριβώς αυτό.

Ένα κλασικό ανάγνωσμα στις εγχώριες σχολές εγκληματολογίας είναι εκείνο του  Κ. Γαρδίκα (Εγκληματολογία, 1947) στο οποίο παραθέτει πίνακα για την εγκληματικότητα σε ευρωπαϊκές χώρες το 1902. Μεταξύ άλλων αναφέρει «...Ει και η σύγκρισις στατιστικών είναι επισφαλής, όμως αι υπάρχουσαι διαφοραί είναι τόσω μεγάλαι, ώστε είναι ενδεικτικαί...Χαρακτήρ της τότε εγκληματικότητος της Ελλάδος είναι η μεγίστη συχνότης των φονικών…».

Η πρώτη αναφορά για Έλληνες που είχαν «μπλεξίματα» με τον Νόμο ήταν το 1890 όταν 3 ομοεθνείς που συνελήφθησαν με παραχαραγμένα νομίσματα. Η τελευταία «διάσημη» περίπτωση είναι εκείνη της Ελληνικής «Συμμορίας» (Greek Mob) που δραστηριοποιήθηκε στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ από το ’60 μέχρι τη δεκαετία του ’90. Μέσα σε αυτούς συγκαταλέγονται φίρμες όπως ο Pete the Greek, Prokos the Greek, Steve Bouras, Satto the Greek και ο Anton the Greek, οι οποίοι πρωταγωνίστησαν σε υποθέσεις με ναρκωτικά, τοκογλυφία, τζόγο αλλά και άλλες μορφές οργανωμένου εγκλήματος.

Δείχνουν, όμως, ορισμένοι συμμορίτες και 3 παραχαράκτες την αξία εκείνων που έχουν ελληνική καταγωγή; Σε καμία περίπτωση! Εκείνο που ευνόησε τέτοιες αντιλήψεις ήταν οι επιδόσεις Ελλήνων μεταναστών στα λεγόμενα εγκλήματα του «δρόμου». Το 1929 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ,Herbert Hoover, διέταξε μια εκτενή έρευνα της εγκληματικότητας στις ΗΠΑ. Η Επιτροπή Wickersham, όπως ονομάστηκε, συνέταξε μια τεραστίων διαστάσεων Έκθεση της οποίας ο 10^ος τόμος αφορά τη μετανάστευση & το έγκλημα (Crime & The Foreign Born).

Στην έκθεση αυτή, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ιός και στη σελίδα 107 αναφέρεται ότι «…σε 20 από τις 30 πόλεις οι Έλληνες είχαν δείκτη εγκληματικότητας μεγαλύτερο από των ντόπιων. Το ίδιο ισχύει για τους Ιταλούς και τους Πολωνούς για τις 13 από τις 30 υπό εξέταση πόλεις…».

Δηλαδή, αυξήθηκε η εγκληματικότητα επειδή πήγαν οι Έλληνες; Η απάντηση στα Συμπεράσματα του κειμένου. Έτσι, όπως τα λες, μου ακούγονται λες και άδειασε η Ελλάδα από εγκληματίες, όπως άδειασε η Αλβανία μετά τη Μπερίσα εποχή. Δεν ξέρω. Πάντως ο Henry PrattFairchild, το 1911, στο έργο του «Ελληνική Μετανάστευση στις Ηνωμένες Πολιτείες» (εκδόσεις του Yale University, σ.226- όπως τη παραθέτει & ο Ιός) αναφέρει "Μια μάλλον διασκεδαστική επίπτωση της μετανάστευσης, ευεργετική τουλάχιστον για την Ελλάδα, μου επισημάνθηκε από τον κ. Νάθαν. Σε ένα πρόσφατο ταξίδι του στη Σπάρτη, είχε μια συνομιλία με τον επικεφαλής της χωροφυλακής της περιοχής, και ο αξιωματικός παρατήρησε ότι επειδή η μετανάστευση είναι τόσο μαζική, η Σπάρτη έχει αλλάξει, από τόπος πολύ ταραχώδης που ήταν στο παρελθόν, σε ένα από τα πιο ήσυχα μέρη που μπορεί κανείς να φανταστεί. Στην πραγματικότητα, είπε, όχι μόνο η δική του περιφέρεια αλλά όλη εν γένει η Ελλάδα μοιάζει να έχει απαλλαγεί από τους πιο ακόλαστους εγκληματίες της".

Η εγκληματικότητα και η γενικότερη παραβατική συμπεριφορά των Ελλήνων μεταναστών έκανε την ελληνόφωνη εφημερίδα «Ελληνικός Αστήρ» αρθρογραφώντας με αφορμή τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Νότια Ομάχα (South Omaha) της πολιτείας Νεμπράσκα (για τα οποία θα αναφερθούμε στη συνέχεια), να προσπαθήσει να «συμμορφώσει» τους Έλληνες παροτρύνοντάς τους να προσπαθήσουν να υπακούν τους Νόμους της χώρας υποδοχής. Των ΗΠΑ.

Είναι γεγονός ότι τα πρώτα «καραβάνια» μεταναστών που έπιασαν τη στεριά των ΗΠΑ αποτελούνταν από άντρες (κατά 95%), ανύπαρκτης μόρφωσης και ηλικίας από 15 έως 35. Αναγκάστηκαν να ζουν σε αγελαία κατάσταση εντός καταλυμάτων σε ομάδες των 20 ατόμων ανά δωμάτιο. Το γεγονός αυτό προκαλούσε καταπιέσεις οι οποίες «εξωτερικευόντουσαν» σε «λευκές» κοπελιές και κατά συνέπεια διοχετεύονταν αρνητικές αντιλήψεις για τους μετανάστες με καταγωγή απ’ τη χώρα μας.

Σε όλο το φάσμα των αναλύσεων, εκθέσεων, ερευνητικών και συγγραφικών πονημάτων που αναφερθήκαμε, αποτελεί κοινό τόπο η πραγματικότητα ότι οι Έλληνες (και οι περισσότεροι μετανάστες τις εποχής) εμπλέκονταν σε εγκλήματα του δρόμου» και όχι στο οργανωμένο έγκλημα, στο οποίο όπως είδαμε οι Έλληνες ενεπλάκησαν μεταγενέστερα με… αξιώσεις.

Οι Έλληνες, μ’ άλλα λόγια, είχαν καλό «πλασάρισμα» στα στατιστικά των εγκληματιών. Πολλές φορές πρώτοι, άλλες δεύτεροι, άλλες τρίτοι. Στις παραπάνω βέβαια αναλύσεις θα παρατηρήσατε ότι συντριπτική συμμετοχή στο έγκλημα είχαν οι μαύρου δέρματος μετανάστες και οι Μεξικανοί. Γιατί; Απλούστατα γιατί είχαν τη μερίδα του λέοντος στη ρατσιστική καταπίεση και, κυρίως, γιατί αποτελούσαν το κύριο σώμα των μεταναστών σε όρους απόλυτων αριθμών. Άρα, εξαιρώντας τους μαύρου δέρματος και τους Μεξικανούς ισχύουν οι κατατάξεις που αναφέρουμε παραπάνω.

Για τα στατιστικά στοιχεία που αναπαρίστανται σε έναν σωρό πίνακες της σχετικής βιβλιογραφίας, οι ερευνητές πάντα επισημαίνουν ότι αποτελούν μια ένδειξη και όχι απόδειξη, διότι απλούστατα υπάρχουν και κοινωνικά ζητήματα που υπεισέρχονται και τα επιβαρύνουν πολλές φορές άδικα.

Για παράδειγμα, αν δείτε έναν Πακιστανό και έναν Έλληνα να πλακώνονται στον δρόμο ποιόν θα συνδράμει η ΕΛ.ΑΣ.; Μάλλον τον Έλληνα (στις περισσότερες των φορών). Έτσι, ο Πακιστανός θα κρατηθεί, θα κατηγορηθεί για πλημμέλημα ή για ό,τι άλλο και έτσι χτίσαμε ένα επιπλέον στατιστικό. Με αυτού του είδους την προκατάληψη «φουσκώνονται» και τα στατιστικά που αφορούν τους Έλληνες ως μετανάστες αυτή την φορά.

Επίσης, το ίδιο παράπτωμα επισύρει, σύμφωνα με τις παραπάνω έρευνες, μεγαλύτερες ποινές προς τον ένοχο μετανάστη παρά στον ντόπιο. Έτσι, στο διάβα του χρόνου, οι μετανάστες πλειοψηφούν πίσω απ’ τα σίδερα και δημιουργείται έτσι ένα ακόμη στατιστικό.

Στο επόμενο μέρος, πως μας αντιλαμβάνονταν οι Αμερικάνοι, οι Καναδοί και οι Αυστραλοί (της έρευνας εξαιρούνται οι Γερμανοί λόγω χρόνου) ως μετανάστες και πως εν τέλει μας αντιμετώπιζαν. Ένα έθνος «νόμιμο κληρονόμο» μιας πολύτομης περιουσίας και ενός αξιακού συνόλου που απλώς μας φουσκώνει το στήθος αντί τον νου.

Μέρος Β: Πώς φέρονταν οι ντόπιοι στους Έλληνες μετανάστες;

Διάχυτη στη συντηρητική κοινωνία των ΗΠΑ ήταν η άποψη ότι οι Έλληνες είναι ανάξιοι των προγόνων τους. Φτωχοί συγγενείς της δοξασμένης κληρονομιάς. Ανατολίτες, όχι ευρωπαίοι, άξεστοι και αδύναμοι να σηκώσουν το βάρος του κλέους του αρχαίου πολιτισμού.

Αν πάρουμε, όμως, τα πράγματα απ’ την αρχή θα δούμε ότι οι άνθρωποι που πήραν τον δρόμο της ξενιτιάς άφηναν πίσω μια πατρίδα που η γη της είχε «ζήσει» την εξευτελιστική ήττα από τους Τούρκους (1897), τον Εθνικό Διχασμό, τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την αποτυχία της εκστρατείας κατάληψης της Άγκυρας (με συνέπεια τη Μικρασσιατική Καταστροφή) και δύο Χρεοκοπίες (1893 & 1932)…

Την πείνα της περιόδου και την ανάγκη για εργασία εκμεταλλεύτηκαν οι «ευαγγελιστές» της Γης της Επαγγελίας. Άνθρωποι περιέγραφαν με λαμπρούς και γεμάτους μέλι χαρακτηρισμούς τη ζωή στις ΗΠΑ και τον Καναδά (όπως οι δουλέμποροι δείχνουν βίντεο με πισίνες στους «δικούς μας» μετανάστες). «Στο ψωμί τους βάζουν βούτυρο!» έλεγαν στο ξυπόλητο 15χρονο και η οικογένεια αποχωρίζονταν τους άντρες της. Τα ναύλα είτε τα πλήρωναν κανονικά, είτε τα χρωστούσαν στον μεταφορέα με υποθήκη περιουσία τους (σπίτια ή κτήματα). Αν δεν είχαν περιουσία, τότε υπέγραφαν «σύμβαση εκμετάλλευσης» γινόμενοι πια δούλοι υπό ενοικίαση ή πώληση.

Στο ταξίδι τους  κοιμόντουσαν στο κατάστρωμα, είτε στο κουφάρι του πλοίου. Συνωστισμένοι, άπλυτοι επί 30 σχεδόν μέρες ταξίδευαν στη θάλασσα που πολλοί από αυτούς πρώτη φορά έβλεπαν (με αποτέλεσμα πολλούς εμέτους και αρρώστιες).

Φθάνοντας στον κόλπο που στέκει το «νεανικό» τότε Άγαλμα της Ελευθερίας, κοίταζαν και χαιρετούσαν ενεοί τους πελώριους ουρανοξύστες. Η Α’ και Β’ Θέση αποβιβάζονταν για έλεγχο χαρτιών ενώ η Θέση Deck έμπαινε σε πλοιάριο για το… Έλλις Άιλαντ.

Το Έλλις Άιλαντ ήταν το νησί στο οποίο στεγαζόταν οι εγκαταστάσεις υποδοχής των μεταναστών. Ιατρικός έλεγχος. Έλεγχος πολιτικών φρονημάτων. Οι άρρωστοι επέστρεφαν «με το ίδιο εισιτήριο», ενώ το ίδιο γινόταν και σε εκείνους για τους οποίους αντιλαμβάνονταν ότι ήταν θύματα δουλεμπόρου. Οδυρμοί, αυτοκτονίες αλλά και δάκρυα χαράς στα μάτια των Ελλήνων, Ιταλών, Πολωνών κ.ο.κ. μεταναστών.

«Λευκή Γυναίκα εθεάθη με Έλληνα!»

Σοκαριστικός ο τίτλος του άρθρου εφημερίδας της εποχής, όπως μας μεταφέρει ο Έλληνας ομογενής από το Ντιτρόιτ κος Dan Georgakas. Προκαλεί η άποψη ότι στα τέλη του 19^ου και στα πρώτα χρόνια του 20^ουαιώνα, οι Έλληνες δεν κατατάσσονταν στους «λευκούς»! Θεωρούνταν, όπως προκύπτει απ’ τα δημοσιεύματα και τις μαρτυρίες της περιόδου, Ανατολίτες και μη Ευρωπαίοι. Αυτό μη σας λυπεί διότι την ίδια αντιμετώπιση επιφύλασσαν οι Αμερικάνοι για όλους τους νοτιοευρωπαίους.

Σε πολλές περιοχές επιβάλλονταν οι «κανόνες» που εφήρμοζαν στους αφροαμερικάνους ή αλλιώς τους «νέγρους», όπως επιτιμητικά τους αποκαλούσαν. Στους κινηματογράφους η πλατεία ανήκε στους λευκούς, ενώ ο «γυναικωνίτης» (το πατάρι) στους νέγρους και στους μη λευκούς (Έλληνες, Ιταλούς κ.ο.κ.).

Μα πώς γίνεται; Το δέρμα μας δεν το έβλεπαν; Ο χαρακτηρισμός «λευκός» δεν απευθυνόταν στο δέρμα και το χρώμα του, αλλά στηνκοινωνική τάξη- αντίληψη. Οι βορειοευρωπαίοι, για παράδειγμα, θεωρούνταν λευκοί. Το αστείο είναι φορείς της εν λόγω προκατάληψης ήταν οι εξαμερικανισμένοι Ιρλανδοί που είχαν προηγηθεί ως μεταναστευτικό κύμα και είχαν αφομοιωθεί απ’ την Βορειοαμερικανική κοινωνία των ευγενών προτεσταντών. Οι Ιρλανδοί οι οποίοι υπέστησαν την ίδια διάκριση θεωρούμενοι απ’ τους ντόπιους ως «μη λευκοί»! Είναι ακριβώς, όπως στο ρεπορτάζ που ένας Σύριος μιλά για ληστεία που του έκαναν στο μαγαζί του στο κέντρο της Αθήνας και ζητά εδώ και τώρα να φύγουν οι Μπαγκλαντεσιανοί και οι Πακιστανοί!;! Όπως μια φίλη Ρωσίδα που έχει απηυδήσει με τους Αλβανούς κ.ο.κ..

Την απέχθεια αυτή την σημάδεψε το μένος της Κου-Κλουξ-Κλαν (ΚΚΚ), της περίφημης ρατσιστικής οργάνωσης, που έδειξε ιδιαίτερη συμπάθεια πέραν από τους ανθρώπους μαύρου δέρματος και… στους Έλληνες. Πυροβολισμοί, εμπρησμοί και άλλες κορυφώσεις έγραψε η ιστορία αυτής της «σχέσης».

Ο τρόπος διαβίωσης των Ελλήνων ήταν όπως σχεδόν βλέπουμε σήμερα τους μετανάστες στη χώρα μας. Αλλά ακριβώς, όπως και σήμερα, οι μετανάστες θεωρούνταν πηγή μόλυνσης. Κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Εκεί μας κόλλησαν το «filthy Greeks», δηλαδή «βρωμοέλληνες». Η επαίσχυντη συμπεριφορά θωρούνταν σε μαρκίζες εστιατορίων, όταν οι Έλληνες έκαναν τα πρώτα βήματα στην εστίαση, αναγράφοντας «All American. No rats. No Greeks» (εδώ, σελ. 22). Μετάφραση; «Αμιγές Αμερικάνικο. Όχι ποντίκια. Όχι Έλληνες». Ακριβώς σαν το πιο πρόσφατο «Απαγορεύονται οι Έλληνες και τα σκυλιά!» που λέγεται για τη Γερμανία και το δικό της ρατσισμό.

Σε αυτά προσθέστε και μια έλλειψη διάθεσης από τους Έλληνες να μάθουν Αγγλικά και να ενταχθούν στην κοινωνία «υποδοχής», πράγμα που στηλιτεύονταν από τους Αμερικάνους. Μαζεύονταν μαζί στα καφενεία τους και μιλούσαν πολιτικά μεταξύ τους πίνοντας και τζογάροντας. Πράγματα ασυνήθιστα για τον συντηρητικό Βορειοαμερικάνο.

Στα εργασιακά; Όπως λέει ο καθηγητής κος D. Georgakas, όταν πρωτοσυστάθηκαν εργατικά συνδικάτα στους μύλους της Ουάσινγκτον, οι Έλληνες αποκλείστηκαν απ’ τις κεντρικές οργανώσεις ως μη λευκοί. Έτσι, για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους σχημάτισαν εργατικό συνδικάτο με τους Τούρκους και τους Αλβανούς μετανάστες.

Οι πόλεμοι του πρώτου μισού του αιώνα σφυρηλάτησαν «σκληρές» καρδιές στους Έλληνες δίνοντας μέσα από το πρίσμα των εχθροπραξιών και απ’ τα στατιστικά που αναφέραμε παραπάνω, την εντύπωση ενός έθνους μιλιταριστών και αμοραλιστών. Όπως οι σύγχρονοι Έλληνες θεωρούν φυλές που έρχονται από περιοχές που οι Αμερικανοί φρόντισαν να εκδημοκρατίσουν, όπως το Αφγανιστάν.

Επιστέφοντας στην εργασιακή συμπεριφορά και οργάνωση οι Έλληνες έδειξαν ένα μεικτό πρόσωπο. Από τη μία πρωτοστάτησαν ή συμμετείχαν σε συνδικάτα και αγώνες, όπως αναπτύσσονται στο βιβλίο  ενός άλλου Dan Georgakas (και εδώ), Έλληνα αναρχικού αυτήν τη φορά.

Από την άλλη, όμως, χρησιμοποιήθηκαν ως απεργοσπάστες όπου η εργοδοσία εύρισκε ανθρώπους που θα ρίσκαραν ώστε να κερδίσουν τα ως προς το ζην. Χαρακτηριστικό ήταν το πογκρόμ που υπέστη η Ελληνική κοινότητα της Νότιας Ομάχα (South Omaha- 1909), πληθυσμού γύρω στους 2.000. Δεν ήταν τα μόνα κρούσματα διωγμών που συνέβησαν εις βάρος των ομοεθνών μας τη δύσκολη εκείνη εποχή. Νιου Χαμσάιρ- 1906, Σικάγο 1907, Γουάιτ Πάιν-1908 κ.α.. Μάλιστα σε ένα συμβάν στην Ουάσινγκτον, Αμερικάνοι έβαλαν Έλληνες σε πλοιάριο και τους είπαν να μην επιστρέψουν γιατί θα πυροβοληθούν…

Τα φθηνά χέρια των Ελλήνων τους έφερναν στις δουλειές και ελέω Μεγάλης Ύφεσης (1929) οι Αμερικάνοι «στενεύονταν» στο καρεκλάκι του σοφρά της ανεργίας. Αλλά κατηγορούσαν τους Έλληνες ότι τους έπαιρναν τις δουλειές στις οποίες την ίδια ώρα οι Αμερικάνοι δεν ήθελαν να εργάζονται θεωρώντας τες κατώτερες και ευτελείς. Όπως δηλαδή, τώρα κατηγορούμε τους μετανάστες για το ότι δεν βρίσκεις δουλειά σε οικοδομή, αλλά ο φραπέ πήγαινε σύννεφο.

Βέβαια, για την εικόνα του μιλιταριστή απεργοσπάστη ευθύνη κυρίαρχη έχουν και τα ΜΜΕ που αναπαρήγαγαν το στερεότυπο την ίδια ώρα που το «μεικτό» πρόσωπο των Ελλήνων συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες εναντίων εργοδοτών που χρησιμοποιούσαν απεργοσπάστες (βλ. εδώ - σελ. 209 και  εδώ). Καθίσταται σαφές ότι κάθε γενίκευση είναι εξ ορισμού λανθασμένη.

Επιστρέφοντας στην South Omaha, η χρήση Ελλήνων ως απεργοσπάστες σε κινητοποίηση των κατοίκων της περιοχής εξόργισε τον κόσμο. Σε μια ένταση που δημιουργήθηκε συνέπεια αντίδρασης των εργαζομένων, ένας αστυνόμος (Εντ Λόουρι) )δολοφονείται από Έλληνα απεργοσπάστη (Γιάννης Μουσουρίδης). Τότε ξεσπά λυντσάρισμα σε όποιον Έλληνα κινούνταν στην πόλη και εμπρησμοί των ιδιοκτησιών (κατοικιών και καταστημάτων) των ομοεθνών μας. Λεπτομέρειες μας παρέχει ο Ελληνοαμερικανός καθηγητής John G. Bitzes εδώ για το πως προστατεύτηκαν οι συμμετέχοντες, για την καλή τύχη του Ι. Μουσουρίδη και την… κακή του Νικόλα Τζιμίκα που δολοφονήθηκε μάλλον ως οφθαλμός αντί του οφθαλμού του αστυνόμου.

Τα γεγονότα της South Omaha αναπαρήγαγαν τα μέσα της εποχής με τρόπο που ερέθιζε το ρατσιστικό ένστικτο, τον φόβο και το μίσος (σας θυμίζει τίποτα;) κατά των Ελλήνων. Αποτέλεσμα ήταν πολύ σύντομα να έχουμε προβλήματα πογκρόμ σε άλλες πόλεις των ΗΠΑ, όπως το Κάνσας Σίτυ (Κάνσας) και το Ντέιτον (Οχάιο).

Τι έλεγε ο Τύπος της εποχής; (παράθεση από τον Ιό):

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ. Ξεφυλλίζοντας τις ομογενειακές εφημερίδες της εποχής, διαπιστώνει κανείς ότι τα ρατσιστικά στερεότυπα σε βάρος των ελλήνων μεταναστών αφθονούσαν στις στήλες του αμερικανικού τύπου, με θεματολογία που παρουσιάζει εκπληκτικές αναλογίες με όσα γράφονται κι ακούγονται σήμερα στην Ελλάδα για τους Αλβανούς συμπολίτες μας. Πρώτο και κύριο χαρακτηριστικό που αποδίδεται στους Ελληνες, έτσι γενικά, είναι η υψηλή εγκληματικότητα. Καθρέφτης της σχετικής αρθρογραφίας μπορεί να θεωρηθεί η τακτική στήλη "Ελληνες εν Αμερική" του "Ελληνικού Αστέρος" του Σικάγου, που περιείχε ως επί το πλείστον αναδημοσιεύσεις από τον τοπικό τύπο διάφορων περιοχών: σε σύνολο 149 ειδήσεων που δημοσιεύθηκαν στις 12 πρώτες εβδομάδες του 1909, οι 78 (ποσοστό 52,3%) αφορούσαν πραγματικά εγκληματικά περιστατικά με δράστες Ελληνες μετανάστες ενώ άλλες 16 (10,7 %) ασχολούνταν με παρεμφερείς κατηγορίες που -λανθασμένα ή `φουσκωμένα'- τους απευθύνθηκαν. Ακολουθεί επιλογή από χαρακτηριστικά δημοσιεύματα της εν λόγω στήλης.

ΤΣΑΝΤΑΚΗΔΕΣ. "Η εν Φιλαδελφεία της Πενσυλβανίας συνάδελφος `Ημερολόγιον' γράφει ότι συνελήφθη ο Ελλην Βουζάνης, κατηγορούμενος ότι κατέριψε χαμαί μίαν Αμερικανίδα με τον σκοπόν να της αφαιρέσει τα διαμαντικά και τα πολύτιμα αυτής ενώτια" (15/1/1909).

ΒΙΑΣΤΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. "Επίθεσις Ελληνος κατά μικράς αμερικανίδος. Εν Πουέβλω της πολιτείας Κολοράδου κατά την εκεί συνάδελφον `Chieftain' συνελήφθη ο Ελλην Ιωάννης Σωτηρίου, διότι νύκτα τινά μεθυσμένος ών κατεδίωξε μικράν τίνα Αμερικανίδα. Εις τας φωνάς της παιδίσκης προσέτρεξαν κλητήρες, οίτινες συνέλαβον τον μεθυσμένον ομογενή, όν οδήγησαν εις το κρατητήριον, όπου την επομένην κατεδικάσθη εις πρόστιμον 100.000 δολλαρίων και τα έξοδα παρ' όλας τας διαμαρτυρίας του ότι ουδέν κακόν διεννοείτο και ότι η μικρά Αμερικανίς ωμοίαζε τα μέγιστα προς την εν τη γενετείρα διαμένουσαν αδελφήν του" (5/2/1909).

ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΟΙ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. "Κατά την εν Μέμφιδι της πολιτείας Τεννεσή συνάδελφον `Scimiter' συνελήφθησαν οι Ελληνες Ηλίας και Νικόλαος Καλαμούζος, κατηγορούμενοι επί παραβάσει του περί μεταναστεύσεως νόμου δια της εισαγωγής ενταύθα Ελληνοπαίδων ανηλίκων, ούς ετοποθέτουν ως υπαλλήλους εις στιλβωτήρια υποδημάτων, λεγόντες και διαβεβαιούντες ενόρκως προ των μεταναστευτικών αρχών ότι οι εισαγόμενοι Ελληνόπαιδες ήσαν συγγενείς των" (19/2/1909).

ΒΡΩΜΙΑΡΗΔΕΣ."Την φρικώδη κατάστασιν των Ελλήνων αναγιγνώσκομεν εν τη Δέμβερ του Κολοράδου συναδέλφω `Νέα'. Κατά την συνάδελφον ταύτην, ήτις δημοσιεύει εν πλάτει την έκθεσιν του εκεί αστυϊάτρου, 800 Ελληνες ζώσιν υπό τους χειρίστους της υγιεινής και ανθρωπότητος κανόνας. Η αστυνομία εύρε περί τους 25 Ελληνας κοιμωμένους και διαιτωμένους εις έν στενότατον δωμάτιον. Αμέσως η αστυνομία εξεδίωξε τούτους εκείθεν και απελύμανε καταλλήλως το δωμάτιον τούτο, εξ ού ηπειλείτο η υγεία και του περιοίκου πληθυσμού. Ενεκα τούτου η συνάδελφος επιτίθεται δριμύτατα κατά των Ελλήνων, λέγει δ' ότι εκ της ελεεινής τούτων υγιεινής καταστάσεως απειλείται η υγεία όλης της πόλεως" (5/3/1909).

ΑΠΕΡΓΟΣΠΑΣΤΕΣ. "Δεν είνε ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά, καθ' ήν συμβαίνει ομογενείς να εργάζωνται ως ανταπεργοί. Τούτο είνε κάκιστον, διότι όχι μόνον μισητοί μεταξύ των άλλων ανθρώπων γενόμεθα, αλλά ενεργούμεν και καθ' ημών αυτών, ενώ εκ του άλλου άι διάφοροι Αμερικανικαί εταιρείαι μας μεταχειρίζονται ως όργανα, η δε ζωή μας διατρέχει τον έσχατον των κινδύνων" (29/1/1909).

ΣΩΜΑΤΕΜΠΟΡΟΙ. "Ετερον κρούσμα σωματεμπορίας μας έρχεται από την πόλιν Κάνσας της πολιτείας Μιζούρι, κατά την εκεί συνάδελφον `Αστήρ'. Ενεκα τούτων οι επί της μεταναστεύσεως επόπται ήρξαντο σταυροφορίαν κατά των Ελλήνων, ενώ άι Αμερικανικαί εφημερίδες πλάσσουσι διαφόρους φανταστικάς ιστορίας, αίτινες γράφονται επί το τραγικώτερον προς εξερέθισιν των Αμερικανών κατά των Ελλήνων. Το βέβαιον είναι ότι τοιαύτα κρούσματα συμβαίνουσιν, αλλ' είναι όντως πολύ άδικον να μέμφεται ολόκληρος ο Ελληνικός πληθυσμός δια την παρανομίαν δύο ή τριών Ελλήνων ιδιοκτητών στιλβωτηρίων" (1/1/1909).

(τέλος παράθεσης)

Φεστιβάλ Τορόντο- Καναδάς

Θέλετε σουβλάκι και πίτες ωραία ψημένες από Καναδούς;Καλωσορίσατε στο Τορόντο του Καναδά. Εδώ κάθε χρόνο και προς τιμήν των Ελλήνων που εκδιώχθηκαν βάναυσα από την πόλη, με εμπρησμούς και απείρου… μίσους σκηνές, πραγματοποιείται κάτι σαν φεστιβάλ με παραδοσιακές Ελληνικές λιχουδιές, όχι τόσο για τον εξευγενισμό των Καναδών αλλά κυρίως ως αντιρατσιστική πρωτοβουλία συμφιλίωσης και ανθρωπισμού.

Τότε, γύρω απ’ το 1918 (λίγο νωρίτερα για την ακρίβεια) ο Εθνικός Διχασμός επηρέασε την εικόνα των Ελλήνων στο εξωτερικό (;!;). Η μη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε εκληφθεί από τους Καναδούς, εν προκειμένω, ως υπεκφυγή. Την ώρα που Καναδοί στρατιώτες άφηναν τις οικογένειές τους για να πολεμήσουν στο πλευρό της Ανάντ.

Η επιστροφή των στρατιωτών βρήκε τους Έλληνες να έχουν κυριαρχήσει στο εμπόριο και να έχουν διεισδύσει στα οικονομικά του Τορόντο με καταστήματα, εστιατόρια κ.λπ.. Αυτό δεν άρεσε στους βετεράνους που με τα χούγια του πολέμου στο σώμα τους αναζητούσαν ελπίδα στη χώρα τους. Το ποτήρι έσταξε τον Αύγουστο του 1918 όταν βετεράνοι και απλοί πολίτες (γύρω στους 20.000) επιτέθηκαν σε ό,τι υπήρχε ελληνικό και δεν άφησαν εστιατόριο για εστιατόριο. Σχεδόν τέσσερεις μέρες οδομαχίες έλαβαν μέρος με τελικό αποτέλεσμα σωματικές βλάβες Ελλήνων (μεταξύ αυτών γυναίκες και παιδιά) και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές.

Αυτά τα γεγονότα είναι, λοιπόν, η αφορμή που το Τορόντο κάθε χρόνο μυρίζει γύρο. Αυτόν τον βίαιο Αύγουστο (Violent August).

Συμπεράσματα:

Σε αυτήν τη μακροσκελή αναφορά προσπαθήσαμε να δώσουμε ένα περίγραμμα τόσο των συμπεριφορών των Ελλήνων μεταναστών όσο και των διακρίσεων τις οποίες υπέστησαν στις αρχές κυρίως του προηγούμενου αιώνα μας.

Ειλικρινή επιθυμία μας ήταν να αντιληφθούμε ότι την εγκληματικότητα δεν πρέπει να την εντοπίζουμε στα Έθνη αλλά στα άτομα. Σε κάθε χρονική στιγμή, όπως είδατε, την εγκληματικότητα την «παράγουν» άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Όπως εύστοχα αναφέρει η ΈκθεσηWickersham (Τόμος 13, σελ. 69), η συγκέντρωση πολλών αντρών, νέων και χαμηλής καλλιέργειας σε γκετοποιημένες συνθήκες είναι κάποιοι από τους λόγους.

Το αντίδοτο στην αύξηση των πιθανοτήτων παραβατικότητας φέρνει η ισορροπία στη σύνθεση αντρών-γυναικών, η μόρφωση, η εκμάθηση της γλώσσας υποδοχής και άλλες ενέργειες που ωθούν σταδιακά σε αφομοίωση των «ξένων» στη νέα τους πατρίδα.

Η ισορροπία αυτή επέρχεται σταδιακά μετά την Μικρασιατική Καταστροφή όταν άρχισαν περισσότερες Ελληνίδες να περνούν τον Ατλαντικό. Χαρακτηριστική είναι η μείωση της εγκληματικότητας των παιδιών των μεταναστών. Ακόμη πιο μικρή (πάντα σε σχέση με εκείνη των ντόπιων) εκείνη των παιδιών των παιδιών των πρωτο-μεταναστών. Η αφομοίωση εξομαλύνει σχέσεις και συμπεριφορές. Σε σημείο μάλιστα που πολλοί από τους τωρινούς ομογενείς Έλληνες των ΗΠΑ να δυσανασχετούν με την αύξηση της μετανάστευσης στη χώρα του Θείου Σαμ…

Η διάκριση μεταξύ Βορρά-Νότου για τους κατοίκους της Ευρώπης δεν συναντιόταν μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες Αγγλοσαξονικές χώρες. Η Αυστραλία, λόγου χάρη, έστειλε απεσταλμένο στην Ευρώπη για να ανακοινώσει τη μείωση των μεταναστών που θα δέχεται από Ελλάδα (και άλλες χώρες του Νότου) και την προτίμηση προς χώρες όπως η Γερμανία (και άλλες χώρες του Βορρά). Στις εφημερίδες της Εθνικής Βιβλιοθήκης θα βρείτε τα σχετικά δημοσιεύματα. Τα έχασα και δεν τα ξαναψάχνω.

Η αντίληψη του κόσμου για τον «Έλληνα» άλλαξε όταν ειπώθηκε το ΟΧΙ από τον Ελληνικό Λαό ο οποίος χίμηξε στον άνισο αγώνα κατά της Ιταλικής και μετά της Γερμανικής πολεμικής μηχανής. Στον αγώνα της αξιοπρέπειας (και όχι του ρεαλισμού). Τότε και μόνον τότε το να αποκαλείσαι Έλληνας αποτέλεσε στοιχείο αυτοσεβασμού (εδώ 7^ηπαράγραφος πριν το τέλος).

Απαραίτητη φαίνεται, επίσης, να είναι η ύπαρξη μεταναστευτικής πολιτικής (τί είπα τώρα;). Πολιτική που θα κινείται μακριά από τη "χρήση" των μεταναστών για λόγους εντυπωσιασμού και ψηφοθηρίας από πατριδοκάπηλους και Κάλαχαν. "Χρήση" που επιδεινώνει τη ροπή προς το έγκλημα μιας και ο μηδενισμός οδηγεί σε συμπλέγματα που κάποια φορά μπορεί να εκδηλωθούν παραβατικά. Αλλά μια Πολιτική σύμφωνη με τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και αποφασιστική (με την καλή την έννοια).

Το συμπέρασμα, λοιπόν, από αυτό το κείμενο είναι ότι το «άθλημα» της καλλιέργειας και της αξιοπρέπειας είναι αυτό που δίνει αυθυπαρξία στη γη τούτη και καμιά εθνοτική ταμπέλα. Δεν είσαι «ψηλός» επειδή είσαι Έλληνας ή Λιθουανός, αλλά επειδή στέκεσαι στη γη ως προσωπικότητα. Δύσκολο αλλά αληθές.

Κλείνοντας το κείμενο μια απόκοσμη θέληση με κάνει να σας σφυρίξω λίγο ετούτο: 

(…δεν είναι εδώ Βαλκάνια σου το ‘πα. Εδώ είναι παίξε, γέλασε & σώπα…)

Οι Έλληνες σπέρνουν τον τρόμο στη Νέα Υόρκη

"Ομολόγησαν το διπλό φονικό οι Αλβανοί. Ο Λάμπρος Παπάς κρατούσε ένα μεγάλο μαχαίρι στο χέρι."
                            (ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 17/3/98)

Για μια ακόμα φορά οι στατιστικές της αστυνομίας έρχονται να επιβεβαιώσουν τα τρομοκρατικά πρωτοσέλιδα. Ναι, οι ξένοι είναι υπεύθυνοι για την αύξηση της εγκληματικότητας στη χώρα μας. Το επιβεβαιώνουν οι αμείλικτοι αριθμοί. Μήπως, λοιπόν, έχουν δίκιο αυτοί που φωνάζουν τόσο καιρό και διαμαρτύρονται για την "ασυδοσία των λαθρομεταναστών"; Μήπως έχουν δίκιο οι εφημερίδες που ζητούν την απέλασή τους και το σταμάτημα της διαδικασίας νομιμοποίησής τους; Μήπως πρέπει κι εμείς όλοι να προμηθευθούμε μια καραμπίνα για να υπερασπίσουμε την περιουσία και τη ζωή μας, που κινδυνεύουν από τους εγκληματίες Αλβανούς;
Πριν ζωστούμε όλοι με τα φυσεκλίκια του πανικού, ας σκύψουμε λίγο προσεκτικότερα σ' αυτές τις περίφημες στατιστικές. Όσο κι αν τα σκέτα νούμερα εμφανίζονται ως απόλυτες αποδείξεις, μας οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα, αν δεν συνοδεύονται από μια ολοκληρωμένη ανάλυση του φαινομένου, το οποίο υποτίθεται ότι περιγράφουν.
* Δεν μπορεί, π.χ., να λησμονείται το γεγονός ότι το ίδιο το ελληνικό κράτος (και πολύ συχνά οι ίδιοι οι εργοδότες των μεταναστών) τους οδηγούν σε αλλεπάλληλα αδικήματα, ακριβώς εξαιτίας της εξώθησής τους στην παράνομη εργασία.
* Οι συλλήψεις μεταναστών είναι πάντοτε περισσότερες, εφόσον γίνονται στο πλαίσιο επιχειρήσεων "σκούπας" και αφορούν, σε συντριπτική πλειοψηφία, τη λεγόμενη "ορατή εγκληματικότητα".
* Η προφυλάκιση και η καταδίκη ενός μετανάστη είναι κατά κανόνα πιο "εύκολη" για ένα δικαστήριο.
* Η υπερεγκληματικότητα των ξένων ποικίλλει, ανάλογα με το βαθμό ενσωμάτωσής τους στην ελληνική κοινωνία. Όμως αυτή την ενσωμάτωση τους την αρνούμαστε εμείς οι ίδιοι.
* Η "εγκληματική φύση" που αποδίδεται σε ορισμένες κατηγορίες μεταναστών
-ιδιαίτερα τους Αλβανούς- απλώς αναπαράγει το πρόβλημα, εφόσον χρησιμοποιείται ως επιχείρημα για την απομόνωσή τους.
* Η σύγκριση της εγκληματικότητας των ξένων με την αντίστοιχη του ελληνικού πληθυσμού την ίδια περίοδο είναι ούτως ή άλλως πλασματική, διότι πρόκειται για δυο ομάδες πολιτών με εντελώς διαφορετικά δημογραφικά χαρακτηριστικά. Η παραδοσιακή εγκληματικότητα, η εγκληματικότητα "του δρόμου", είναι κυρίως έργο ενός πληθυσμού νέου, ανδρικού, που βρίσκεται εκτός εκπαίδευσης. Τα χαρακτηριστικά αυτά αντιστοιχούν στα δημογραφικά στοιχεία των μεταναστών, ενώ αποτελούν μικρό μόνο μέρος του συνολικού ελληνικού πληθυσμού.
* Όσο για τα "ειδεχθή" εγκλήματα, αυτά δεν αφορούν σχεδόν ποτέ τους μετανάστες. Αλλά αρκεί μια σπάνια περίπτωση, για να χαρακτηρίσει όλους τους συμπατριώτες του δράστη ως "τέρατα" ή "μαφιόζους". Τα πολύ αγριότερα εγκλήματα Ελλήνων πολιτών περιγράφονται ως εγκλήματα "πάθους" και προκαλούν τη συρροή ψυχολόγων στα παράθυρα της τηλεόρασης. Μ' άλλα λόγια, τα εγκλήματα των μεταναστών θεωρούνται εγκλήματα "ομάδας", ενώ των Ελλήνων πολιτών είναι εγκλήματα "ατόμων".

Έξω οι Έλληνες!

Γνωρίζουμε ότι τα επιχειρήματα αυτά δεν μπορούν να πείσουν κάποιον που έχει έρθει σε άμεση επαφή με την εγκληματική δραστηριότητα ενός ξένου. Για το θύμα μιας κλοπής είναι πολύ πιο εύκολο να δαιμονοποιήσει μια μερίδα του πληθυσμού, παρά να ξεχωρίσει ένα συγκεκριμένο άλλο πολίτη, το δράστη. Το χειρότερο είναι ότι από αυτές τις στατιστικές διαπιστώσεις εξάγονται πολιτικά συμπεράσματα από επίσημους κομματικούς φορείς ή επώνυμους διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Κοινό συμπέρασμα: "Έξω οι ξένοι, για να μειωθεί η εγκληματικότητα!"
Ίσως είναι διδακτικός για όλους μας ο πίνακας που δημοσιεύουμε. Περιλαμβάνει τον αριθμό των ατόμων που κατηγορήθηκαν ανά 100.000 άτομα της ίδιας ομάδας πληθυσμού άνω των 18 ετών, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης κατά το έτος 1929. Τα αποτελέσματα του πίνακα αυτού είναι συνταρακτικά: ανάμεσα σε όλους τους Ευρωπαίους μετανάστες, οι Έλληνες κατέχουν τα σκήπτρα της εγκληματικότητας, και μάλιστα με μεγάλη διαφορά!
* Στο σύνολο των αδικημάτων οι Έλληνες προηγούνται σαφώς, με 779,5 έναντι μόλις 344 των Ιταλών και 189 των Ρώσων.
* Ειδικά στις ανθρωποκτονίες, οι Έλληνες είναι πραγματικοί πρωταθλητές. Έχουν υπερδεκαπλάσιες επιδόσεις από τους, δεύτερους, Ιταλούς.
* Σαφή υπεροχή επιδεικνύουν οι Έλληνες και στους βιασμούς, τις επιθέσεις, τις κλοπές και τις ληστείες.
* Στα ναρκωτικά οι Έλληνες μετανάστες έχουν περίπου το μονοπώλιο.
* Στο μόνο αδίκημα που υστερούσαν κάπως οι συμπατριώτες μας στη Νέα Υόρκη του 1929 ήταν η οπλοκατοχή. Εκεί προηγούνται σαφώς οι Ιταλοί, με 63,3 έναντι 28,2 των δικών μας.
Είτε το θέλουμε, λοιπόν, είτε όχι, οι Έλληνες ήταν ο μεγάλος πονοκέφαλος της αστυνομίας της Νέας Υόρκης το μεσοπόλεμο. Η εγκληματική τους δράση σκορπούσε πανικό στους φιλήσυχους Αμερικάνους πολίτες, που ζητούσαν απεγνωσμένα τη βοήθεια της αστυνομίας και κατηγορούσαν για ανικανότητα τις διωκτικές αρχές της χώρας.
Τα στοιχεία του πίνακα δεν επιδέχονται καμιά αμφισβήτηση. Προέρχονται από την "Εκθεση Ουίκερσαμ" και δημοσιεύονται στο έργο του Thorsten Sellin "Culture Conflict and Delinquency" (New York, Social Science Research Council, 1938). Πρόκειται για ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας εγκληματολογικής βιβλιογραφίας, γραμμένο από έναν διαπρεπή επιστήμονα.

Τεχνητή αύξηση

Με τη σοβαρότητα και την ευαισθησία που τον διέκρινε, ο Sellin περιγράφει τα όρια αυτών των στατιστικών: "Ακόμα κι αν διαθέταμε ακριβή στατιστικά στοιχεία του πληθυσμού, θα έπρεπε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της αξιολόγησης και της χρησιμότητας των εγκληματολογικών στατιστικών."
Ο Sellin προχωρούσε παραπέρα: "Υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι ο μετανάστης είναι αντικείμενο μιας διαφορετικής μεταχείρισης από τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην προέλευσή του και εν μέρει στην οικονομική και κοινωνική του κατάσταση. Ο,τι και να συμβαίνει, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να συλληφθεί και να καταδικαστεί ένας μετανάστης, παρά ένας γηγενής αυτής της χώρας. Και όταν συλλαμβάνεται, είναι πιθανότερο να καταδικαστεί σε μεγαλύτερη ποινή ο μετανάστης παρά ο γηγενής. Όταν ανήκει κάποιος σε μια ομάδα μεταναστών - ειδικά όταν η κοινωνική απόσταση ανάμεσα σ' αυτή την ομάδα και την ομάδα που κυριαρχεί στην κοινωνία είναι σημαντική - τα ποσοστά εγκληματικότητας είναι τεχνητά αυξημένα, και ο ερευνητής οφείλει να το λαμβάνει αυτό υπόψη."
Γνωρίζουμε ότι σήμερα η ελληνική παρουσία στη Νέα Υόρκη δεν έχει τίποτα να κάνει με τη σκοτεινή εικόνα του 1929. Το ελληνικό λόμπι θεωρείται απολύτως προσαρμοσμένο στα ήθη της αμερικανικής πατρίδας και οι εγκληματολογικές στατιστικές δεν παρουσιάζουν καμιά απόκλιση από τον εθνικό μέσο όρο. Την εξέλιξη αυτή την είχε προβλέψει ο ίδιος ο Sellin, ο οποίος έγραφε ότι οι μετανάστες δεύτερης γενιάς, οι οποίοι τείνουν να ενσωματωθούν στη χώρα υποδοχής, εμφανίζουν πολύ μικρές αποκλίσεις στην κοινωνική συμπεριφορά. Όσοι, λοιπόν, βρίσκουν αφορμή από τις στατιστικές του αστυνομικού δελτίου, για να ζητήσουν την εκδίωξη των μεταναστών από την Ελλάδα, ας αναρωτηθούν λίγο για τον τρόπο υποδοχής και τις δυνατότητες ενσωμάτωσης που τους προσφέρουμε. Και την επομένη φορά που θα νιώσουν την ανάγκη να λιντσάρουν κάποιον ξένο πορτοφολά στο λεωφορείο, ας στρέψουν λίγο τη σκέψη τους στους εξαθλιωμένους Έλληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη δεκαετία του '20 και του '30.

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΙΣ ΗΠΑ 1929-30

Ελληνες κι Αμερικάνοι ή κλέφτες κι αστυνόμοι

 
Ενα αδιάσειστο ντοκουμέντο επιβεβαιώνει αυτό που δεν ήθελαν να πιστέψουν οι κατ' επάγγελμα αλβανοφάγοι της ελληνικής δημόσιας ζωής: ότι οι συμπατριώτες μας κατείχαν τα σκήπτρα της εγκληματικότητας μεταξύ όλων των Ευρωπαίων μεταναστών στις ΗΠΑ του μεσοπολέμου. Το ίδιο ντοκουμέντο μάς διδάσκει πολλά για τον τρόπο στιγματισμού πληθυσμιακών ομάδων μέσω "στατιστικών ευρημάτων".

Τον Μάρτιο του 1998, με μια σειρά δημοσιευμάτων στην «Ελευθεροτυπία», είχαμε αποκαλύψει ότι την περίοδο του 1929-1930 οι Ελληνες μετανάστες στη Νέα Υόρκη παρουσίαζαν τα μεγαλύτερα ποσοστά εγκληματικότητας μεταξύ όλων των ευρωπαίων μεταναστών. Είχε τότε ξεσηκωθεί πραγματικός σάλος, από αντιδράσεις δημοσιογράφων, αναλυτών και πολιτικών, οι οποίοι δεν μπορούσαν να πιστέψουν αυτό που έλεγαν οι αριθμοί: ότι δηλαδή οι συμπατριώτες μας αντιμετώπισαν στις πόλεις των ΗΠΑ καταστάσεις κοινωνικής εξαθλίωσης, ανάλογες μ' αυτές που αντιμετωπίζουν σήμερα οι Αλβανοί μετανάστες στη χώρα μας. Και ότι αντέδρασαν επίσης ανάλογα, διεκδικώντας την πρωτοκαθεδρία στα ποσοστά της εγκληματικότητας μεταξύ άλλων κατηγοριών μεταναστών: των Ιταλών, των Ιρλανδών ή των Μεξικανών.
Ακούστηκαν και γράφτηκαν τότε διάφορα επιχειρήματα για να αντικρούσουν αυτά τα δεδομένα:
- Πώς είναι δυνατόν - υποστήριξαν- να αληθεύει ο ισχυρισμός σας, εφόσον όλοι γνωρίζουμε το ποιόν και το κοινωνικό στάτους των σημερινών Ελληνοαμερικανών; Λες και η σημερινή ευμάρεια των ομογενών μας δεν οικοδομήθηκε μέσα από δεκαετίες ανέχειας και εξαθλίωσης. Λες και όσοι πήραν τα καράβια της μετανάστευσης, το έκαναν με την αβίαστη θέλησή τους ή για τη χαρά της περιπέτειας.
- Πώς είναι δυνατόν - πρόσθεσαν- να συγκρίνουμε τους Ελληνες με τους Αλβανούς; Πώς είναι δυνατόν, εμείς οι πολιτισμένοι Ευρωπαίοι να συγκριθούμε με τους ημιάγριους γείτονές μας; Λες και αυτό που σπρώχνει τους μετανάστες στην παραβατική συμπεριφορά και στο έγκλημα είναι η αγριότητα της «ράτσας» τους και όχι οι κοινωνικές συνθήκες στη χώρα προέλευσης ή η υπερεκμετέλλευση στη χώρα υποδοχής.
Ομως η κύρια μέθοδος που χρησιμοποίησαν οι επικριτές του «Ιού», το έσχατο επιχείρημά τους, ήταν να αμφισβητήσουν την επιστημονική υπόσταση της πηγής μας, δηλαδή της μελέτης του Thorsten Sellin "Culture Conflict and Delinquency" (Νέα Υόρκη, 1938). Φυσικά, αν το μέλημά τους ήταν η εξακρίβωση της αλήθειας, θα ήταν πολύ εύκολο να διαπιστώσουν ότι ο Sellin υπήρξε ένα από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της σύγχρονης εγκληματολογίας. Αλλά εκείνοι επέμειναν να μιλούν για «κάποιον» Sellin και να υπονοούν ότι πρόκειται για άτομο εντελώς άγνωστο. Θεωρούσαν, έτσι, ότι καταρρίπτουν και τους στατιστικούς πίνακες που περιλαμβάνει η μελέτη του διάσημου επιστήμονα.

Το αδιάσειστο ντοκουμέντο

Επανερχόμαστε, λοιπόν, με τις πηγές της πηγής μας. Εχουμε, επιτέλους, στα χέρια μας ολόκληρο το πρωτότυπο κείμενο της Wickersham Commission, της πηγής δηλαδή του Sellin. Πρόκειται για 14 τόμους, οι οποίοι περιλαμβάνουν ισάριθμες εκθέσεις για την εγκληματικότητα στις ΗΠΑ τη δεκαετία του '20. Δεν ήταν εύκολο να βρεθεί το έργο αυτό. Στις βιβλιοθήκες της Ελλάδας (αλλά και της Ευρώπης) είναι σχεδόν άγνωστο. Υπάρχει μόνο σε μορφή μικροφίλμ σε ορισμένες βιβλιοθήκες των ΗΠΑ. Για καλή μας τύχη, όμως, έχει εκδοθεί σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων μια φωτογραφική ανατύπωση όλων των εκθέσεων, το 1968, στη σειρά «Reprint Series in Criminology, Law Enforcement and Social Problems» των ειδικευμένων εκδόσεων Petterson Smith. Μετά από αλληλογραφία με τον εκδότη, καταφέραμε να εξασφαλίσουμε την πολύτιμη σειρά των 14 τόμων. Βρίσκεται στη διάθεση όλων όσοι αποπειράθηκαν να αμφισβητήσουν τις διαπιστώσεις του Sellin.
Το έργο της Wickersham Commission θεωρείται μέχρι και σήμερα θεμελιώδες. Πρόκειται για την Επιτροπή που συγκρότησε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Χέρμπερτ Χούβερ το 1929, συγκεντρώνοντας τα λαμπρότερα μυαλά θεωρητικών της εγκληματολογίας εκείνης της εποχής και παρέχοντας τεράστια μέσα για την ανάλυση του τρόπου εφαρμογής των νόμων σε όλη τη χώρα, από αστυνομικές και δικαστικές αρχές. Ο λόγος που υποχρέωσε τον Χούβερ να προχωρήσει σ' αυτή την κίνηση ήταν ότι η πολιτική της ποτοαπαγόρευσης είχε προκαλέσει τη ραγδαία αύξηση της εγκληματικότητας και τη βαθιά διαφθορά της αστυνομίας. Ο πρόεδρος της επιτροπής Τζορτζ Ουίκερσαμ παρέδωσε τα πορίσματά της σε 14 τόμους το 1931. Το μεγαλύτερο μέρος των διαπιστώσεων και των προτάσεων έμεινε ανεκμετάλλευτο. Ηδη η συγκυρία είχε αλλάξει. Η χώρα βρισκόταν στο δεύτερο χρόνο της μεγάλης οικονομικής ύφεσης και δεν υπήρχε διάθεση και χρήμα για μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Οσο για την πολιτική της ποτοαπαγόρευσης, αυτή εγκαταλείφθηκε λίγους μήνες αργότερα, το 1933.
Ολη η έκθεση διαπνέεται από ένα μεταρρυθμιστικό πνεύμα, το οποίο σε πολλά σημεία δεν διστάζει να κονιορτοποιήσει τα στερεότυπα της εποχής, τα οποία δεν μας είναι και τόσο ξένα. Στον 13ο τόμο («Οι αιτίες του εγκλήματος»), για παράδειγμα, οι συντάκτες αποφαίνονται: «Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής ικανοποιητική απόδειξη που να δείχνει ότι η μετανάστευση οδήγησε σε αύξηση της εγκληματικότητας δυσανάλογη προς την αύξηση του αριθμού των ενηλίκων.» (σελ. 69)
Το τμήμα της Εκθεσης που προκάλεσε τη μεγαλύτερη αίσθηση περιλαμβάνεται στον 11ο τόμο, με τον τίτλο «Εκθεση για την ανομία κατά την εφαρμογή του νόμου». Χωρίς να μασά τα λόγια της, η Εκθεση κατήγγελλε -αναφέροντας δεκάδες παραδείγματα από όλες τις πολιτείες- την ανάκριση τρίτου βαθμού που εφάρμοζε σε μαζική βάση η αστυνομία, «διότι πρόκειται για την άσκηση φυσικής βίας και άλλων μορφών απάνθρωπης συμπεριφοράς με το σκοπό να εκβιάσουν ομολογίες.» Η Εκθεση κατέληγε ότι «ο τρίτος βαθμός είναι μια κρυφή και παράνομη πρακτική." Αμέσως ξεσηκώθηκαν οι αξιωματούχοι της αστυνομίας και κατήγγειλαν την έκθεση, επιχειρώντας να διαψεύσουν τις διαπιστώσεις της. Ομως η αποκάλυψη της πραγματικότητας ήταν ένα ισχυρό σοκ για τους κρατούντες. Χρειάστηκε, βέβαια, να περάσουν 30 χρόνια, έως ότου -στα μέσα της δεκαετίας του '60- αναλάβει το Ανώτατο Δικαστήριο να αρχίσει να ελέγχει την αστυνομική αυθαιρεσία και να αναπτύσσει τη σχετική νομολογία.
Μέχρι σήμερα δεν έχει εκλείψει το ενδιαφέρον για μια νέα συνολική αποτίμηση του τρόπου αντιμετώπισης του εγκλήματος στις ΗΠΑ, και κάθε τόσο επανέρχονται ιδέες να συγκροτηθεί μια παρόμοια σύγχρονη επιτροπή. Ομως το εγχείρημα είναι τόσο φιλόδοξο που δεν το αποτολμούν οι σύγχρονοι Πρόεδροι, ακόμα κι εκείνοι που συνδέουν τη θητεία τους με την πάταξη του εγκλήματος, πραγματικού ή κατασκευασμένου: ο Ρίγκαν ή ο Μπους με τον «πόλεμο στα ναρκωτικά» και ο Κλίντον με τον «πόλεμο στην τρομοκρατία».

Οταν οι Ελληνες ήταν οι Αλβανοί των ΗΠΑ

Ο 10ος τόμος των πορισμάτων της Επιτροπής Ουίκερσαμ επιγράφεται «Το έγκλημα και οι ξένοι». Σ' αυτόν τον τόμο περιλαμβάνονται και επιβεβαιώνονται όλα τα στοιχεία που είχε χρησιμοποιήσει στη μελέτη του ο Σέλιν και μεταφέραμε εμείς στις στήλες της «Ελευθεροτυπίας» το 1998. Δεν υπάρχει κανενός είδους ρατσιστική προκατάληψη απέναντι στους ξένους και τους μετανάστες. Το αντίθετο μάλιστα. Εξαρχής επισημαίνεται η δυσκολία της καταγραφής των μεταναστών στους φακέλους της αστυνομίας και η προχειρότητα των οργάνων της κατά τον εντοπισμό της εθνικότητας των υπόπτων για κάποια παραβίαση του νόμου.
Η πρώτη παράγραφος της έκθεσης σπεύδει να σχετικοποιήσει τη θεωρία ότι για την εγκληματικότητα φταίνε οι μετανάστες: «Η θεωρία ότι η μετανάστευση ευθύνεται για το έγκλημα, ότι το πιο πρόσφατο κύμα μετανάστευσης, ανεξάρτητα από την εθνικότητα προέλευσης, είναι λιγότερο επιθυμητό από τα παλιότερα, ότι δηλαδή οι νεοεισερχόμενοι πρέπει να αντιμετωπίζονται με καχυποψία, αυτή η θεωρία είναι τόσο παλιά όσο και οι αποικίες που ίδρυσαν οι Αγγλοι στις ακτές της Νέας Αγγλίας.» (σελ. 23) Σ' αυτές τις εισαγωγικές παρατηρήσεις περιλαμβάνεται και ένα απόσπασμα από άρθρο των Νιου Γιορκ Τάιμς, το οποίο είναι πολύ οικείο στον σημερινό Ελληνα αναγνώστη, αν και γράφτηκε μόλις το φθινόπωρο του 1841: «Κάθε καράβι από την Ευρώπη φέρνει στην πόλη μας πολλούς ξένους, οι οποίοι εξαναγκάστηκαν σε φυγή από τις χώρες τους, επειδή είχαν διαπράξει εγκλήματα. Αυτοί οι εγκληματίες αναμιγνύονται με τους τίμιους και εργατικούς μετανάστες και είναι δύσκολο να τους ξεχωρίσουμε.» Εκείνη την περίοδο είχαν αρχίσει να φτάνουν στην Αμερική μετανάστες από την Ευρώπη. Τότε θεωρούσαν χειρότερους εγκληματίες τους Ιρλανδούς και τους Γερμανούς: «Πρόκειται για τους πλέον εκφυλισμένους από όλο τον ευρωπαϊκό πληθυσμό.» (Από μπροσούρα των αντιπροσώπων της Συνέλευσης των Γνησίων Αμερικανών, Ιούλιος 1845 -σελ. 33)
Αυτά μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Στη συνέχεια, η Επιτροπή διαπιστώνει: «Η αύξηση ορισμένων αδικημάτων μπορεί να αποδοθεί στη μετανάστευση από την Ιρλανδία, τη Σκοτία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Ρωσία.» (σελ. 72)
Το κεφάλαιο με τις στατιστικές των εγκλημάτων που πραγματοποίησε η ίδια η Επιτροπή Ουίκερσαμ το υπογράφει η Αλίντα Μπόουλερ, η οποία διέθετε και πρακτική εμπειρία, εφόσον υπηρέτησε στη θέση της γραμματέως του αρχηγού της αστυνομίας στο Λος Αντζελες. Σε όλα τα συγκριτικά στοιχεία που αναφέρονται στον τόμο, το ποσοστό των Ελλήνων δραστών βρίσκεται πάντα σε υψηλό επίπεδο. Κι αυτό, παρά το γεγονός, ότι σύμφωνα με την Εκθεση «λέγεται πως οι Ιταλοί, οι Πολωνοί, οι Ελληνες και οι Σύροι δράστες δεν οδηγούνται τόσο συχνά στη δικαιοσύνη, όσο οι Αμερικάνοι και οι αγγλόφωνοι μετανάστες.» (σελ. 55).
Ο πιο εντυπωσιακός πίνακας είναι εκείνος που καταγράφει κατά είδος εγκλήματος την ποσοστιαία συμμετοχή των διαφόρων εθνοτήτων, με αναγωγή στον πληθυσμό της ίδιας εθνότητας στην πολιτεία της Νέας Υόρκης (Πίνακας Ι). Οπως παρατηρεί ο σχολιαστής των στοιχείων: «Η εξέταση των στοιχείων αποκαλύπτει ότι οι περισσότεροι δράστες κατάγονται από την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Λιθουανία και το Μεξικό.» (σελ. 110) Και πιο αναλυτικά σημειώνεται το γεγονός ότι «οι Ελληνες δράστες ξεπερνούν το ποσοστό των ντόπιων Αμερικάνων σε 7 εγκλήματα και οι Ιταλοί σε 6.» (σελ. 111)
Παρόμοια ποσοστά επιβεβαιώνονται στον Πίνακα ΙΙ (σελ. 100), ο οποίος καταγράφει το ποσοστό των συλληφθέντων σε 9 πόλεις με πληθυσμό άνω των 500.000 κατοίκων. Και εδώ τα σκήπτρα κατέχουν οι συμπατριώτες μας. Το ίδιο συμβαίνει και στους πίνακες των πόλεων με πληθυσμό 200.000-500.000 κατοίκων (σελ. 101) και στους πίνακες των πόλεων με 100.000-200.000 κατοίκους (σελ. 102). Αναλύοντας τους πίνακες αυτούς, ο συντάκτης της Εκθεσης παρατηρεί: «Σε 20 από τις 30 πόλεις οι Ελληνες ξεπερνούν τα ποσοστά των ντόπιων Αμερικάνων. Το ίδιο συμβαίνει με τους Ιταλούς και τους Πολωνούς σε 13 πόλεις.» (σελ. 107).
Ανάλογα συμπεράσματα εξάγονται και από τη μελέτη των στατιστικών στοιχείων από τις ομοσπονδιακές φυλακές (Πίνακας ΙΙΙ). «Στις στήλες που δείχνουν το ποσοστό εγκλεισμού σε έξι πολιτείες, παρατηρούμε ότι μόνο οι Ελληνες ξεπερνούν το συνολικό ποσοστό των Αμερικάνων. (...) Στη Νέα Υόρκη μόνο οι Ελληνες ξεπερνούν το ποσοστό των Αμερικανών.» (σελ. 150) Από το σύνολο των πολιτειών των ΗΠΑ παρατηρείται ότι σε πέντε πολιτείες το ποσοστό των Ελλήνων φυλακισμένων (πάντα σε αναγωγή προς τον πληθυσμό των μεταναστών) είναι υψηλότερο από το ποσοστό των Αμερικάνων. Στο ίδιο κεφάλαιο, το συμπέρασμα είναι ότι «μεταξύ των εθνικών ομάδων που παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά φυλακισμένων είναι οι Μεξικάνοι, οι Κινέζοι, οι Ελληνες, οι Γιαπωνέζοι, και οι Ιταλοί.» (σελ. 152)
Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται σε όλους τους άλλους στατιστικούς πίνακες (σελ. 97-156). Ακόμα και στην πρωτεύουσα του οργανωμένου εγκλήματος κατά το μεσοπόλεμο, το Σικάγο, τα στοιχεία είναι συντριπτικά (σελ. 113). Στον πίνακα με τα απλά παραπτώματα, οι ενήλικες (άνω των 21) Ελληνες προηγούνται με 2.235 (ανά 10.000 της ίδιας κατηγορίας πληθυσμού την πενταετία 1915-1919, με 2.274 το 1920-1924, και με 1.772 το 1925-1929. Τα αντίστοιχα ποσοστά των Ιταλών είναι μόλις 852 (1915-1919), 1.174 (1920-1924) και 1.269 (1925-1929). Το εντυπωσιακό είναι ότι οι Ελληνες στο Σικάγο συναγωνίζονται επί ίσοις όροις τους Ιταλούς, ακόμα και στην κατηγορία των κακουργημάτων. Την πενταετία 1915-1919 Ελληνες και Ιταλοί της αμερικανικής μεγαλούπολης έχουν ακριβώς τις ίδιες επιδόσεις σε κακουργήματα: 191 σε αναγωγή πληθυσμού 10.000. Την πενταετία 1920-1924 οι Ελληνες προηγούνται σαφώς, με 204 έναντι 146 των Ιταλών. Η ισορροπία αποκαθίσταται την επόμενη πενταετία (1925-1929), με 155 για τους Ελληνες και 168 για τους Ιταλούς.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι τα ποσοστά εγκληματικότητας των Ελλήνων μεταναστών ξεπερνούν κατά πολύ τα ποσοστά όλων των άλλων Ευρωπαίων. Υπολείπονται μόνο των Μεξικανών, οι οποίοι -αν θέλαμε να είμαστε απολύτως ακριβείς- θυμίζουν πολύ περισσότερο τους Αλβανούς μετανάστες στη χώρα μας: ο αριθμός τους είναι πολύ μεγαλύτερος από τις άλλες ομάδες, προέρχονται από γειτονική χώρα, και σε υψηλό ποσοστό έχουν εισέλθει παράνομα στις ΗΠΑ. Ο 10ος τόμος τους αφιερώνει σχεδόν τις μισές σελίδες του. Τους ξαναβρίσκουμε να προηγούνται συντριπτικά στις «επαναπροωθήσεις» του 1929, στον 5ο τόμο του έργου, με 41% του συνόλου των απελάσεων (σελ. 30). Ελπίζουμε με τα στοιχεία αυτά να έχουν πειστεί οι αλβανοφάγοι επικριτές μας ότι είχαν όλο το άδικο με το μέρος τους. Φυσικά το δικό μας συμπέρασμα δεν είναι ότι πρέπει να στιγματιστούν οι γενιές των μεταναστών των αρχών του αιώνα. Προτείνουμε το ακριβώς αντίθετο. Να πάψουμε, δηλαδή, να στιγματίζουμε ολόκληρες εθνικές ομάδες μεταναστών, από το γεγονός και μόνο ότι κάποιες στατιστικές των εγκληματολογικών υπηρεσιών τους αποδίδουν μεγάλο ποσοστό ευθύνης για την αύξηση της εγκληματικότητας. Στο κάτω κάτω της γραφής, μετά από 50 χρόνια, όσοι Αλβανοί μετανάστες αποφασίσουν να μείνουν και να ζήσουν εδώ, μπορεί να διαπρέψουν στην ελληνική κοινωνία, όσο τουλάχιστον και οι δικοί μας συμπατριώτες σήμερα στην Αμερική.

Στο Σικάγο του 1893 


Η εικόνα του έλληνα μετανάστη στην Αμερική ως στοιχείου απροσάρμοστου και συχνά παραβατικού χρονολογείται από τα τέλη του περασμένου αιώνα, συγκροτήθηκε επομένως σταδιακά κατά τη διάρκεια του πρώτου υπερατλαντικού μεταναστευτικού κύματος. Την πληροφορία αντλούμε από το ταξιδιωτικό ημερολόγιο της Καλλιρρόης Παρρέν που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό της Εφημερίς των Κυριών από τον Δεκέμβριο του 1893 ως τον Δεκέμβριο του 1894 με τίτλο "Απ' Αθηνών εις Σικάγον. Εντυπώσεις Ελληνίδος ταξιδιώτιδος". Στο Σικάγο, όπου ταξίδεψε στα 1893 για να συμμετάσχει σε ένα διεθνές συνέδριο γυναικών, η ιδρύτρια της Εφημερίδος των Κυριών και σημαντικών γυναικείων οργανώσεων της εποχής βρίσκεται κάποια στιγμή αντιμέτωπη με την εχθρική στάση των Αμερικανών προς τους συμπατριώτες της που αναγκάστηκαν να ζητήσουν μια καλύτερη τύχη πέρα από τον Ατλαντικό. Οι δύο σχετικές αναφορές του κειμένου της προδίδουν ότι οι έλληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες ταλαιπωρούνταν ήδη από την αυτόματη υπαγωγή τους σε μια ενιαία κατηγορία, υπόλογη -υποτίθεται- για αντικοινωνική στάση και εγκληματική συμπεριφορά σε βάρος της χώρας υποδοχής.
Στο πρώτο παράθεμα, η Καλλιρρόη Παρρέν αφηγείται τις εντυπώσεις της από την ξενάγησή της στα φιλανθρωπικά ιδρύματα του Σικάγου: "Μόνον οι ξένοι εργάται, οι ως επί το πλείστον οκνηροί και ακατάστατοι, οι εις ουδεμίαν υποβαλλόμενοι πειθαρχίαν πάσχουσιν εν Αμερική. Υπάρχει εις παν διαμέρισμα της πόλεως ο χάρτης των πτωχών υπό επιτήρησιν τμημάτων, εν οις διαιτώνται οι ξένοι, οι ζητούντες τύχην εν Αμερική. Εις τοιούτον χάρτην είχον την ατυχίαν και την εντροπήν να ίδω αναγεγραμμένον το ελληνικό όνομα. Εξακόσιοι όλοι Ελληνες εργατικοί σημειούνται εις τον χάρτην, ον μοι επέδειξεν η προϊσταμένη του φιλανθρωπικού τούτου διαμερίσματος. Είναι μικροπωληταί καρπών και γλυκισμάτων ανά τους δρόμους οι συμπολίται σας, μοι είπεν η κυρία. Κάμνουν έργον μικρών παιδιών και διά τούτο δεν τους αγαπά πολύ η αστυνομία μας".
Υπαίθριοι λοιπόν μικροπωλητές οι Ελληνες, σε συνεχείς τριβές με την αστυνομία, δύσκολα ταίριαζαν με τη μυθολογία περί του πάντοτε θαυματουργού ελληνικού δαιμόνιου που είχε στο μυαλό της η Παρρέν, απρόθυμη ούτως ή άλλως να υποπτευθεί -ακόμη περισσότερο να καταγγείλει- για διακρίσεις την αμερικανική κοινωνία. Ακόμη πιο ρητή, η επόμενη αναφορά της στο πρόβλημα την οδηγεί να σκεφθεί μέτρα που θα εμπόδιζαν την περαιτέρω μετανάστευση των Ελλήνων στην Αμερική. Στη δεύτερη αυτή σκηνή, η Παρρέν συνομιλεί με έναν έλληνα εφημέριο στο Σικάγο: "Τω εξεφράσαμεν την οδύνην, την λύπην ην είχομεν αισθανθή ιδούσαι κατά τας ημέρας εκείνας εις τας εν Σικάγω εκδιδομένας εφημερίδας, ότι είχον κυκλοφορήσει κίβδηλα νομίσματα και οι συλληφθέντες κιβδηλοποιοί ήσαν τρεις Ελληνες και δύο Ιταλοί. Μας εβεβαίωσεν ότι και αυτός επόνει διά την μεγάλην αυτήν εντροπήν και ελυπείτο ιδία, διότι εδόθη αφορμή εις τον αμερικανικόν Τύπον να εξερεθίζη πάλιν τα πνεύματα κατά των εκεί μεταναστών Ελλήνων, εις ους απενέμοντο τίτλοι αληθώς ήκιστα τιμητικοί. Οταν δε τω παρετηρήσαμεν ότι και αυτός ώφειλε να ενεργή, όπως αποτρέπηται η μετανάστευσις των Ελλήνων, τεχνηέντως απέφυγε να απαντήση εις τούτο, ηρκέσθη δε να μας βεβαιώση ότι το εκεί ποίμνιόν του ήσαν άνθρωποι κατά το πλείστον εργατικοί και τίμιοι και ότι ουδένα ηνόχλουν, αγωνιζόμενοι να κερδίσουν τον άρτον των οικογενειών των".

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

Την άνοιξη του 1998 η αντιαλβανική υστερία είχε ξεπεράσει κάθε προηγούμενο στη "φιλόξενη πατρίδα μας". Μητροπολίτες, νομάρχες, κοινοτάρχες και ομάδες τραμπούκων συναγωνίζονταν σε ρατσιστικές προτροπές και πράξεις. Ο κ. Τράγκας εκήρυττε τον πόλεμο κατά των Αλβανών και οι "σύλλογοι ληστευθέντων" έπιαναν από νωρίς θέση στα τηλεπαράθυρα της ξενοφοβίας. Τότε θυμίσαμε ότι κάποτε και οι Ελληνες ήταν ...Αλβανοί, όταν -φτωχοί, "απολίτιστοι" και "εγκληματίες"- έφτασαν στη "Γή της Επαγγελίας".
Ιδού μερικές απαντήσεις που μας έδωσαν ορισμένοι από τους πιο παθιασμένους διαμορφωτές της εθνικής μας τύφλωσης:

"ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ". "Σε δισέλιδο ...αποκαλυπτικό δημοσίευμα που υπογράφουν οι 'Ιοί', η 'Ελευθεροτυπία' εξηγεί γιατί η εικόνα από τη 'χρέωση' εγκλημάτων σε Αλβανούς είναι πλασματική και φέρνει ως παράδειγμα κοινωνιολογική έρευνα των πρώτων δεκαετιών του αιώνα, σύμφωνα με την οποία και οι ...Ελληνες μετανάστες είχαν τα σκήπτρα της εγκληματικότητας στη Νέα Υόρκη του 1929! (...) Ας φροντίσουν αυτά τα αντικοινωνικά, αντιπατριωτικά στοιχεία να ανεβάσουν κάπως το επίπεδο της επιχειρηματολογίας τους" (23.3.1998)

ΧΡ. ΠΑΣΑΛΑΡΗΣ. "Δυστυχώς η κυβέρνηση επηρεασμένη από τις παραλυτικές παπαρδέλες περί ρατσισμού των δήθεν 'προοδευτικών' καλαμαράδων (αυτών που έφτασαν να συνηγορούν υπέρ των Αλβανών, λέγοντες ότι και οι Ελληνες μετανάστες στην Αμερική ήσαν οι πρώτοι σε εγκληματικότητα), δεν τολμά να λάβει δραστικά μέτρα" (23.3.1998)

ΜΑΚΗΣ ΚΟΥΡΗΣ. "Οσον αφορά κάποιες απόψεις που εκφράσθηκαν από επώνυμα χείλη, ότι οι πρώτοι Ελληνες που πήγαν στην Αμερική ήταν από τους πιο σκληρούς κακοποιούς, αποτελεί ύβριν. Αποδεικνύεται δε ότι έχουν μεσάνυχτα από την πραγματικότητα" ("Παρόν", 29.3.1998).

"ΒΡΑΔΥΝΗ". "Το πιο τραγικό στην όλη υπόθεση είναι ότι μερικοί από τους 'ειδήμονες' έφθασαν στο σημείο να παραλληλίσουν τη λαθρομετανάστευση ακόμη κι αυτών που αφέθηκαν σκόπιμα ελεύθεροι από φυλακές γειτονικών μας χωρών, με τη μετανάστευση συμπατριωτών μας στην Αμερική..." (6.4.1998).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΑΣΚΑΣ. "Επιχειρούν να μπερδέψουν την κοινή γνώμη με τις αλβανικές συμμορίες της εποχής της Μάικροσοφτ, με Ελληνες μετανάστες και λαθρομετανάστες της εποχής του αραμπά και πιο παλιά. Να παραπληροφορήσουν αμαθείς και ημιμαθείς με τις δήθεν πληροφορίες ότι οι Ελληνες σάρωναν εγκληματικά τις χώρες όπου μετανάστευαν" ("Αδέσμευτος"-Ρίζος, 13.4.1998).

ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ. "Οσο για το λεγόμενο ότι οι Ελληνες είχαν τα πρωτεία στην εγκληματικότητα στις ΗΠΑ κατά και μετά το 1929, αυτό δεν είναι κακοηθέστατη ύβρις, οπωσδήποτε είναι αβδηρητισμός των Αβδηριτών ισχυρότερος (...) Αρκετά οι προοδευτικές δυνάμεις του Κολωνακίου έχουν σπιλώσει τον Ελληνισμό της Ελλάδος. Ας μη σπιλώσουν και τον Ελληνισμό της Αμερικής" ("Ελ. Τύπος", 29.3. 1998).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΥΛΤΕΨΗΣ. "Πολύ θα ήθελα να πληροφορηθώ πώς ακριβώς ανεκάλυψαν οι 'Ιοί' το περί Ελλήνων λαθρομεταναστών θέμα τους, δηλαδή ποιός ακριβώς τους το διοχέτευσε. Ο εν λόγω αναζητούμενος πρέπει να είναι μέγας μελετητής και ιστοριοδίφης, ή να έχει στη διάθεσή του το ανέκδοτο αρχείο κάποιου ... ευκλεούς προγόνου του" ("Πολιτικά Θέματα", 3.4.1998)

ΝΙΚΟΣ ΑΓΓΕΛΗΣ. "Τέλος με εκείνο το άθλιο ψεύδος που εξεσφενδόνισε ο δηλητηριώδης 'Ιός' και το παπαγάλισαν οι απανταχού 'προοδευτικοί'" ("Ελ. Τύπος", 3.4.1998)

"ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ" (Οργανο του λεπενικού "Ελληνικού Μετώπου"). "Αδίστακτη, η ανεκδιήγητη τετράδα (του ΙΟΥ), προσπάθησε να διασκεδάσει τα πράγματα διασύροντας τους ομογενείς της Αμερικής, συγκρίνοντάς τους με τα κλεφτρόνια, τους ληστές και τους μαφιόζους που τα τελευταία χρόνια εγκαταστάθηκαν στη χώρα μας" (Μάιος 1998).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Wickersham Commission Reports (United States Government Printing Office 1931, επανέκδοση Patterson Smith, New Jersey 1968). Οι 14 εκθέσεις της Επιτροπής Ουίκερσαμ με σημαντικά και αναλυτικά στοιχεία για την εγκληματικότητα στις ΗΠΑ την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης και του κραχ. ΟΙ εκθέσεις περιλαμβάνουν κατά σειρά: 1. Προκατακτική έκθεση για την ποτοαπαγόρευση, 2. Εκθεση για την εφαρμογή των απαγορευτικών νόμων στις ΗΠΑ, 3. Εκθεση των στατιστικών του εγκλήματος, 4. Εκθεση για τις διώξεις, 5. Εκθεση για την εφαρμογή των νόμων απέλασης στις ΗΠΑ, 6. Εκθεση για την εγκληματικότητα των ανηλίκων στο Ομοσπονδιακό δικαστικό σύστημα, 7. Μελέτη για τα ομοσπονδιακά διακστήρια, 8. Εκθεση για την ποινική διαδικασία, 9. Εκθεση για τους ποινικούς θεσμούς, την αναστολή και την εγγύηση, 10. Εκθεση για το έγκλημα και τους ξένους, 11. Εκθεση για την ανομία στην εφαρμογή του νόμου, 12. Εκθεση για το κόστος του εγκλήματος, 13. Εκθεση για τα αίτια του εγκλήματος, 14. Εκθεση για την αστυνομία.

Λίνας Βεντούρα "Ελληνες μετανάστες στο Βέλγιο" (εκδόσεις Νεφέλη, ΣΑθήνα 1999). Μια από τις σπάνιες προσπάθειες να αναλυθεί επιστημονικά το ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο της νεοελληνικής μετανάστευσης προς μια βιομηχανική χώρα, πέρα από τα στερεότυπα και τους εξωραϊσμούς περί "δαιμονίου της φυλής".

"Οι Ελληνες σπέρνουν τον τρόμο στη Νέα Υόρκη" ("Ελευθεροτυπία", 21/3, 28/3 και 11/4/1998). Τα ρεπορτάζ του "Ιού" που προκάλεσαν την μήνι των "αλβανοφάγων" στα μέσα ενημέρωσης. 

ΔΕΙΤΕ

Η Φωτογραφία του Νίκου Παπατάκη (1987). Ενας νεαρός έλληνας μετανάστης δολοφονεί φριχτά τον -επίσης Ελληνα- εργοδότη του, όταν κινδυνεύει να αποκαλυφθεί η (αρχικά αθώα) απάτη που του επέτρεψε να εξασφαλίσει τα προς το ζειν. Απομυθοποίηση του στερεότυπου για την ελληνική μετανάστευση και ταυτόχρονα κατάδειξη των συνθηκών που οδηγούν έναν μετανάστη στο έγκλημα.

O έλληνας γείτονας (Katzelmacher) του Ράϊνερ Βέρνερ Φασμπίντερ (1965). Εκπληκτική αποτύπωση των αντιδράσεων του μικρόκοσμου μιας δυτικογερμανικής πολυκατοικίας απέναντι στην έλευση ενός "ακοινώνητου" έλληνα μετανάστη. Λεπτομερειακή καταγραφή του περάσματος των περισσότερων ενοίκων από την αρχική υπεροπτική περιέργεια στη σταδιακή ξενοφοβία και, τελικά, στο ανοιχτά ρατσιστικό ξέσπασμα.

Η πολιτική αισθητική του ρατσισμού


"Γενικά, πάντως, στο έγκλημα, ο Έλληνας ο μετανάστης πρώτος και καλύτερος και με μεγάλη διαφορά."
                    (ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΦΑΣΟΥΛΗΣ, "Τα Νέα", 24/3)

Σύμμαχος του ρατσισμού δεν είναι μόνο το ψέμα. Είναι και η αδυναμία διατύπωσης κάποιου -οποιουδήποτε- επιχειρήματος που να στηρίζεται στην κοινωνική πραγματικότητα και όχι στις κρατούσες ιδεοληψίες και τις φυλετικές προκαταλήψεις. Τελευταίο παράδειγμα, οι σπασμωδικές αντιδράσεις που προκλήθηκαν από το δημοσίευμά μας του περασμένου Σαββάτου για την εγκληματικότητα των Ελλήνων μεταναστών στη μεσοπολεμική Νέα Υόρκη. Ολόκληρη σελίδα αφιέρωσε ο "Ελεύθερος Τύπος" στον "Ιό", παραθέτοντας μάλιστα σε φωτογραφία το δημοσίευμα της στήλης μας, και δεν έκανε τον κόπο να αντικρούσει ούτε ένα στοιχείο, ούτε ένα επιχείρημα.
Το μόνο που μας είπε, είναι ότι ο "Ιός" υποστηρίζει τους "αναξιοπαθούντες", ότι "εξαγνίζουμε τους δολοφόνους", ότι είμαστε "επαγγελματίες του αντιρατσισμού" και ότι η φιλοσοφία μας "αποτελεί πιστοποίηση μιας περίεργης τάσης που προωθείται και τροφοδοτείται από κυβερνητικά κλιμάκια" (sic). Για τον φόνο (στη Νέα Υόρκη) ούτε λέξη.

"Όλοι τους εχθροί!"

Το δημοσίευμα του "Ελεύθερου Τύπου" είναι ανυπόγραφο, εκφράζει δηλαδή τη διεύθυνση της εφημερίδας. Το επιβεβαιώνει και ο κ. Κύρτσος στη δική του στήλη, όπου χαρακτηρίζει τον "Ιό" "ψευτοπεριθωριακούς του Κολωνακίου και των βορείων προαστίων" (είπε δηλαδή ο Κύρτσος τον "Ιό" Κολωνακιώτη!), διαμαρτύρεται ότι του προσβάλλουμε την "πολιτική αισθητική" (είναι άλλωστε πασίγνωστη η "πολιτική αισθητική" της εφημερίδας που διευθύνει) και καλεί τη διεύθυνση της "Ελευθεροτυπίας" να μας βάλει στη θέση μας (αφού η ίδια είναι "καλή και ικανή").
Στο ίδιο φύλλο του "Ελεύθερου Τύπου" ο Χρήστος Πασαλάρης μιλά για "τις παραλυτικές παπαρδέλες περί ρατσισμού και λεπενισμού των δήθεν προοδευτικών καλαμαράδων (αυτών που, αφού επί σειράν ετών είχαν γίνει οι τρομπέτες των τρομοκρατών, έφτασαν να συνηγορούν υπέρ των Αλβανών, λέγοντες ότι οι Έλληνες μετανάστες στην Αμερική ήσαν πρώτοι σε εγκληματικότητα απ' όλους τους ξένους στην περίοδο του μεσοπολέμου)". Και στη συνέχεια καλεί σε "ομαδική και ακαριαία απέλαση όλων των μη νομίμων μεταναστών και αντιμετώπιση των λάθρα εισερχομένων ως εχθρών της χώρας, ό,τι κι αν αυτό σημαίνει."
Αυτή είναι λοιπόν η τετράγωνη "λογική" του ρατσισμού: οι Αλβανοί είναι εγκληματίες επειδή είναι Αλβανοί. Οι Έλληνες δεν είναι εγκληματίες, επειδή είναι Έλληνες. Κι αν κάποτε βρεθήκαμε κι εμείς οι Έλληνες ως μετανάστες στη θέση των σημερινών Αλβανών, θα πρέπει σήμερα να θάψουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που αναφέρονται στις δυσκολίες του μετανάστη, την εξώθησή του στην παρανομία και το έγκλημα. Αυτά μας λένε αυτοί οι "επαγγελματίες του ρατσισμού".
Ευτυχώς, δεν έλειψαν στο χώρο των ΜΜΕ οι φωνές που κατανόησαν τη σημασία της αποκαλυπτικής έρευνας και επισήμαναν τις θλιβερές αλλά διδακτικές αναλογίες. Διαβάσαμε τον Σταμάτη Φασουλή στα "Νέα", ακούσαμε τον Γιώργο Σταματόπουλο στον "Φλας", τον Στέλιο Κούλογλου και τον Μανώλη Καψή στον "Σκάι", είδαμε τον Παύλο Αλέπη στη ΝΕΤ -για να αναφέρουμε λίγα μόνο παραδείγματα- που άντλησαν τα δικά τους θετικά συμπεράσματα από το άρθρο μας.

Μόλις δεύτεροι στο Σικάγο

Δεν θα κάνουμε, λοιπόν, τη χάρη στους κυρίους Κύρτσο και Πασαλάρη. Μπαίνουμε, μάλιστα, στον πειρασμό να δώσουμε συνέχεια στην έρευνα αυτή, που, απ' ό,τι φάνηκε, "πόνεσε" τόσο πολύ τους "επαγγελματίες του ρατσισμού", κι ας μας συμπαθάει ο κ. Κύρτσος που θα του προσβάλουμε και πάλι την "πολιτική αισθητική".
Δημοσιεύουμε ένα δεύτερο πίνακα για την εγκληματικότητα στις ΗΠΑ την ίδια περίοδο. Η πρώτη στήλη κατατάσσει, με βάση τις "επιδόσεις", τους εγκληματίες που συνελήφθησαν από την αστυνομία ή προσάχθηκαν στα δικαστήρια, ανά 10.000 κατοίκους της ίδιας κατηγορίας πληθυσμού, σε 31 πόλεις με πληθυσμό άνω των 100.000 στις ΗΠΑ (1929-30). Η δεύτερη στήλη παρουσιάζει (κατά σειρά εγκληματικότητας) τους άνδρες άνω των 20 ετών, ανά 100.000 άνδρες της ίδιας ηλικίας που κατηγορήθηκαν για έγκλημα στο Σικάγο (1925 -1929). Στο σύνολο των 31 πόλεων η πρωτοκαθεδρία ανήκει και πάλι στους συμπατριώτες μας μετανάστες. Στο Σικάγο δυστυχώς είμαστε δεύτεροι, μετά τους Ιταλούς.
Πηγή του πίνακα είναι η έκθεση της Επιτροπής Ουίκερσαμ, όπως καταγράφεται στο κλασικό έργο του Thorsten Sellin "Culture Conflict and Delinquency" (New York, 1938). Φυσικά, στον κ. Κύρτσο και τον κ. Πασαλάρη το όνομα Sellin δεν λέει τίποτα. Ούτε ενδιαφέρονται που το "ανθελληνικό" αυτό έργο έχει μεταφραστεί σ' όλο τον κόσμο, από τη Λατινική Αμερική ως την Ιαπωνία, και ότι η γαλλική του έκδοση προλογίζεται από τον Μαρκ Ανσέλ, επίτιμο πρόεδρο του γαλλικού Αρείου Πάγου.
Για να μη στενοχωρήσουμε, λοιπόν, τους "επαγγελματίες του ρατσισμού" θα παραθέσουμε την άποψη και ενός "δικού μας", του πατέρα της σύγχρονης ελληνικής εγκληματολογίας, Κωνσταντίνου Γαρδίκα. Αυτόν θα τον έχουν ακουστά ακόμα και οι αλβανοφάγοι του "Ελεύθερου Τύπου" και οπωσδήποτε δεν είναι εύκολο να του προσάψει κανείς την "κατηγορία" του προοδευτικού ή του αντιρατσιστή. Ε, λοιπόν, ο Γαρδίκας, στην κλασική του "Εγκληματολογία" (Εν Αθήναις 1947, τομ. Β', τεύχος Α'), και αφού αντικρούει τις απόψεις της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, η οποία "εθεώρη την Ελλάδα ως εσμόν εγκληματιών", παραθέτει συγκριτικό πίνακα της εγκληματικότητας σε ευρωπαϊκές χώρες το 1902. Περιττό να πούμε ότι οι Έλληνες είναι και πάλι πρώτοι με διαφορά. "Ει και η σύγκρισις στατιστικών είναι επισφαλής, όμως αι υπάρχουσαι διαφοραί είναι τόσω μεγάλαι, ώστε είναι ενδεικτικαί", σχολιάζει μελαγχολικά ο Γαρδίκας και παρατηρεί: "Χαρακτήρ της τότε εγκληματικότητος της Ελλάδος είναι η μεγίστη συχνότης των φονικών." Αυτά, για όσους επιμένουν να προσδίδουν φυλετικά χαρακτηριστικά στην εγκληματικότητα.

Η πραγματική εικόνα

Ας δούμε τις ουσιαστικές πλευρές της σύγχρονης εγκληματικότητας στην Ελλάδα, οι οποίες κρύβονται συστηματικά, πίσω από την κουρτίνα της υπερβολής, του πανικού και της ξενοφοβίας. "Το εγκληματικό φαινόμενο, όσο ανεπιθύμητο είναι, είναι παράλληλα και φυσιολογικό, συνδεδεμένο άμεσα με τη δομή και τις συνθήκες που επικρατούν", υπογραμμίζει η κυρία Σοφία Βιδάλη, εγκληματολόγος, λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, αναφερόμενη στις άγριες συνθήκες απασχόλησης και ζωής που επιφυλάσσει η ελληνική κοινωνία στους μετανάστες. "Υπάρχει σοβαρό θέμα με την ποιότητα των στοιχείων που διοχετεύονται, για να στηρίξουν το κλίμα πολέμου κατά των μεταναστών. Οι αριθμοί χρησιμοποιούνται συνδυαστικά ή μεμονωμένα, κατά το δοκούν".
Τί συμβαίνει στην πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια; "Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν το 1997, σύμφωνα με τα πρόσφατα δημοσιεύματα από αστυνομικές πηγές, είναι λιγότερα από εκείνα του 1996 -για τις ίδιες κατηγορίες εγκλημάτων (Κλοπές, ληστείες, ανθρωποκτονίες, ναρκωτικά, βιασμοί, τυχερά παιχνίδια). Το είδος της εγκληματικότητας που έχει σχέση με τα εγκλήματα κατά της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας, αλλά και της ιδιοκτησίας, είναι αυτό που δίνει τον τόνο για να αισθάνεται ασφαλής ή λεγομένη κοινή γνώμη. Οι παραπάνω κατηγορίες, πράγματι αποτελούν ένα κριτήριο συναγερμού για την πολιτεία. Από τα πρόσφατα δεδομένα προκύπτει ότι, τουλάχιστον οι κλοπές για το 1997 είναι λιγότερες του 1996 και κάτι παραπάνω από εκείνες του 1995. Οι ληστείες είναι αυξημένες το 1997, αλλά όχι επικίνδυνα, σε σχέση με το 1996 και 1995. Το 1997, δηλαδή, είχαμε 1 κλοπή ανά 52.500 κατοίκους πανελλαδικά και 1 κλοπή ανά 2.250 κατοίκους, περίπου, στο λεκανοπέδιο της Αθήνας την ημέρα. Στις δε ληστείες, οι αντιστοιχίες είναι 1 ληστεία ανά 1.750.000 κατοίκους περίπου πανελλαδικά και 1 ληστεία ανά 750.000 Αθηναίους ημερησίως."
Αλλά ακόμα και με τις ανθρωποκτονίες, που είναι ο σοβαρότερος λόγος ανασφάλειας των πολιτών, η αλήθεια είναι σχετική: "Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για το 1995, από το σύνολο των εγκλημάτων κατά της ζωής (2019)"
-συνεχίζει η κ. Βιδάλη- "τα 285 ήταν ανθρωποκτονίες εκ προθέσεως. Από αυτές οι 151 ήταν τετελεσμένες ανθρωποκτονίες και τα 134 απόπειρες. Όμως τα στοιχεία που δόθηκαν από το υπ. Δ. Τάξεως για το 1997 δεν διευκρινίζουν αν οι ανθρωποκτονίες που καταγράφονται ήταν απόπειρες ή όχι, δεδομένου ότι είναι πιθανό ο αριθμός αυτός να αναφέρεται με τον ίδιο τρόπο που αναφέρεται στις στατιστικές της Δικαιοσύνης. Άλλωστε, έχουν την ίδια πηγή στοιχείων. Από τα υπόλοιπα εγκλήματα κατά της ζωής του 1995, τα 22 ήταν εξ αμελείας και τα 1606 ήταν τροχαία, εξ αμελείας. Ο σχολιασμός σχετικά με τους υπεύθυνους, ανεύθυνους δράστες και θύματα στο σημείο αυτό περιττεύει. Παρόλα αυτά το 1995 διαπράττονταν ήδη αρκετές ανθρωποκτονίες εκ προθέσεως, περισσότερες του 1997, ώστε να κινήσουν το ενδιαφέρον παντός εμπλεκομένου".

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ

Η κατασκευή της λευκής φυλής

Η μεγαλύτερη ανακάλυψη του αμερικανικού έθνους που γιορτάζει μεθαύριο είναι η "λευκή φυλή". Αυτό που μοιάζει σήμερα αυτονόητο, δηλαδή η κατάταξη των ανθρώπων σε "λευκούς" και "έγχρωμους" υπήρξε αποτέλεσμα μιας μελετημένης κοινωνικής διεργασίας, με πρώτο στόχο τους νεοφερμένους μετανάστες.

 Όταν πριν από λίγα χρόνια διατυπώθηκε η θεωρία της «Μαύρης Αθηνάς», ότι δηλαδή ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είχε πηγή προέλευσης την Αφρική, ξεσηκώθηκαν όλοι οι «εθνικά ευαίσθητοι» αναλυτές για να καταδικάσουν μετά βδελυγμίας τη βλασφημία: πώς είναι δυνατόν να ήταν μαύρος ο Σωκράτης; 

Ας ετοιμαστούν τώρα οι ίδιοι άνθρωποι να ανατριχιάσουν με τη νέα πρόκληση: τους λέμε με σιγουριά ότι οι Έλληνες μετανάστες που ταξίδεψαν αναζητώντας μια καλύτερη τύχη στις Ηνωμένες Πολιτείες από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ού δεν ήταν λευκοί, αλλά κάποια άλλη φυλή, κάτι μεταξύ μιγάδων και μαύρων. Οι Έλληνες ομογενείς που θα παρελάσουν μεθαύριο για να τιμήσουν την εθνική γιορτή της νέας τους πατρίδας ανήκουν στη λευκή φυλή. Όμως οι πατεράδες κι οι παππούδες τους ήταν κάτι μεταξύ Αφρικανού και Ιάπωνα.

Δεν πρόκειται για παραδοξολογία. Όπως θα διαπιστώσετε στις σελίδες που ακολουθούν, οι Έλληνες μετανάστες θεωρούνταν επί δεκαετίες στην Αμερική ότι δεν ανήκαν στη λευκή φυλή. Δεν αναφερόμαστε σε διεστραμμένες περιθωριακές απόψεις Αμερικανών ρατσιστών, οπαδών της «Λευκής Εξουσίας». Το γεγονός ότι οι Έλληνες (και πολλοί άλλοι Ευρωπαίοι μετανάστες) δεν ανήκουν στη λευκή φυλή έχει επικυρωθεί με τον πιο επίσημο τρόπο από δικαστικές αποφάσεις και χρειάστηκε πολύς χρόνος για να «λευκανθούν» οι συμπατριώτες μας μετανάστες.

Η ίδια ακριβώς διαδικασία ακολουθήθηκε με όλους τους μετανάστες που αναλάμβαναν να φέρουν σε πέρας εργασίες που δεν άρμοζαν σε «λευκό». Ούτε οι Ιταλοί ήταν τότε λευκοί. Τους αποκαλούσαν καταφρονητικά dago. Το ίδιο συνέβαινε και με τους λιγότερο μελαχρινούς, τους Πολωνούς, τους Σέρβους και τους Σκανδιναβούς. Σε όλους τους τόπους δουλειάς στις αρχές του 20ού αιώνα οι απόγονοι των πρώτων εποίκων και οι βορειοευρωπαίοι μετανάστες ονομάζονταν «λευκοί» για να διαχωριστούν από τους νοτιοευρωπαίους που δούλευαν δίπλα τους -στις σκληρότερες κατά κανόνα εργασίες. Η διάκριση αυτή δεν οφείλεται στο πιο σκούρο δέρμα των νοτιοευρωπαίων, αλλά στο είδος της εργασίας που τους είχε ανατεθεί. Απόδειξη είναι ότι ακόμα και σήμερα, όπως αναφέρει ο ιστορικός Νόελ Ιγκνάσιεφ, οι Σουηδοί που εργάζονται στα δάση των βορειοδυτικών περιοχών δεν θεωρούνται «λευκοί».

Πώς έγιναν λευκοί οι Ιρλανδοί

Η περίπτωση των Ιρλανδών είναι επίσης χαρακτηριστική. Οι καθολικοί Ιρλανδοί, όταν άρχισαν να μεταναστεύουν στις ΗΠΑ κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, ήταν το πρώτο μεγάλο μεταναστευτικό κύμα από την Ευρώπη, το οποίο δεν είχε προέλευση την Αγγλία και δεν αποτελούνταν από προτεστάντες. Μετά την εγκατάστασή τους, οι Ιρλανδοί αποτέλεσαν τμήμα του «μη λευκού» εργατικού δυναμικού. Πολύ γρήγορα πήραν το προσωνύμιο «λευκοί νέγροι» και την ίδια περίοδο οι μαύροι ονομάστηκαν χλευαστικά «καπνιστοί Ιρλανδοί». Αυτά τα παρατσούκλια αντικατοπτρίζουν την αποστροφή και την αηδία που έτρεφαν για τους μαύρους και τους Ιρλανδούς οι ανώτερες «λευκές» κοινωνικές τάξεις. Εκείνη την εποχή υποστηριζόταν σοβαρά ότι Ιρλανδοί και μαύροι θα αποτελέσουν ένα φυλετικό αμάλγαμα, θα συγχωνευτούν δηλαδή σε έναν νέο ενιαίο φυλετικό τύπο.

Φυσικά αυτό δεν συνέβη. Συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Οι Ιρλανδοί μεταβλήθηκαν σε «λευκούς». Όπως λέει ο ιστορικός Νόελ Ιγκνάσιεφ σε μια συνέντευξή του, «αντί να συμμαχήσουν με τους μαύρους -ελεύθερους και δούλους- και να ανατρέψουν το σύστημα της δουλείας και της φυλετικής καταπίεσης το οποίο είχε εγκαθιδρυθεί στις ΗΠΑ, επέλεξαν να αναζητήσουν έναν τρόπο για να βρεθούν οι ίδιοι σε μια ευνοϊκή θέση μέσα στο σύστημα» (περιοδικό «Ζ», 1997). Ο ίδιος συγγραφέας έχει αναλυτικά περιγράψει την ιστορική διαδικασία στο βιβλίο του «Πώς έγιναν λευκοί οι Ιρλανδοί». Ο εθνικός ήρωας των Ιρλανδών Ντάνιελ Ο’Κόνελ, κάτι σαν τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ή τον Γκάντι της εποχής του, απηύθυνε το 1841 μια έκκληση προς τους συμπατριώτες του που βρίσκονταν μετανάστες στις ΗΠΑ, ζητώντας τους να συμμαχήσουν με όσους αγωνίζονταν για την κατάργηση της δουλείας. «Να αντιμετωπίζεις τον Νέγρο παντού ως ίσο και ως αδελφό σου», έλεγε στους Ιρλανδούς ο Ο’Κόνελ, «και μ΄ αυτό τον τρόπο θα τιμάς το όνομα της Ιρλανδίας». Ο Ο’Κόνελ ήταν ηγέτης του κινήματος των Καθολικών στην Ιρλανδία που είχε στόχο να καταργήσει τις διακρίσεις εις βάρος των ομοδόξων του. Διακρίσεις, τις οποίες πολλοί σύγχρονοι μελετητές (Ιγκνάσιεφ, Αλεν, Ρέντιγκερ) ταυτίζουν με τις φυλετικές διακρίσεις εις βάρος των μαύρων στην Αμερική. Ο Ο’Κόνελ έφτασε να πει ότι όσοι δεν ταυτίζονται με τον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας δεν είναι Ιρλανδοί. Όμως οι Ιρλανδοί στην Αμερική απέρριψαν την έκκλησή του.

Ήταν ο μόνος τρόπος να γίνουν δεκτοί στη «λέσχη» της λευκής φυλής. Για να το πετύχουν αυτό έπρεπε αφενός να κρατήσουν αποστάσεις από τον μαύρο πληθυσμό της χώρας και αφετέρου να εξευμενίσουν το εχθρικό κατεστημένο των λευκών προτεσταντών. Ο Αλεν και ο Ιγκνάσιεφ περιγράφουν τον τρόπο που αξιοποίησαν οι Ιρλανδοί διάφορους θεσμούς της αμερικανική κοινωνίας για να πετύχουν τον τελικό σκοπό: το Δημοκρατικό Κόμμα, τα εργατικά συνδικάτα, την εκκλησία, ακόμα και ορισμένες μορφές κοινωνικών αναταραχών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των ταραχών στη Νέα Υόρκη τον Ιούλιο του 1863. Πρόκειται για τις πιο βίαιες ταραχές που συνέβησαν ποτέ σε πόλη των ΗΠΑ. Οι ταραχές ξεκίνησαν από τους Ιρλανδούς που διαμαρτύρονταν για το νόμο περί επιστρατεύσεως. Ο νόμος αυτός επέτεινε τις κοινωνικές διακρίσεις, διότι υποχρέωνε τους φτωχούς να πολεμήσουν στον εμφύλιο πόλεμο, ενώ οι πλούσιοι είχαν τη δυνατότητα να εξαγοράσουν τη θητεία τους. Πολύ γρήγορα η εξέγερση μετατράπηκε σε προσπάθεια των Ιρλανδών να αποκλείσουν τους μαύρους εργάτες από τις αποβάθρες και να μονοπωλήσουν ορισμένες δουλειές. Η κοινωνική διαμαρτυρία μετατράπηκε σε φυλετική έκρηξη εις βάρος των μαύρων. Οι Ιρλανδοί σήκωσαν τη σημαία της Συνομοσπονδίας (των Νοτίων) και ο Λίνκολν υποχρεώθηκε να αποσύρει στρατεύματα από το Γκέτισμπεργκ για να τους καταστείλει. Τουλάχιστον 1000 μαύροι υπήρξαν θύματα της εξέγερσης. Οι περισσότεροι λιντσαρίστηκαν στους δρόμους. Η εξέγερση αυτή σημάδεψε τη μετάβαση των Ιρλανδών στη «λευκή φυλή».

Η ίδια διαδικασία σημειώθηκε με όλους τους άλλους Ευρωπαίους μετανάστες που ακολούθησαν. Στην αρχή όλοι οι νεοφερμένοι εξαιρούνταν από τη «λευκή φυλή». Για να περάσουν στην άλλη πλευρά -όσοι κατάφεραν να το κάνουν- υποχρεώθηκαν να υποστούν την ταπεινωτική διπλή πιστοποίηση της «λευκότητάς» τους: έπρεπε να αποδείξουν την εχθρότητά τους προς τον μαύρο πληθυσμό και ταυτόχρονα να επιδείξουν την καλή τους διάθεση προς το κατεστημένο των λευκών προτεσταντών.

Η κατασκευή του λευκού ανθρώπου

Η σύγχρονη αμερικανική ιστορία αποδεικνύει λοιπόν ότι η λεγόμενη «λευκή φυλή» δεν είναι μια βιολογική κατηγορία, αλλά μια κοινωνική κατασκευή. Είναι, δηλαδή, ένα αποτέλεσμα μιας βίαιης επιβολής που δεν ταυτίζεται ούτε με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά ούτε με τον τόπο προέλευσης του μετανάστη.

Η ιστορία της «φυλετικής λευκότητας» στις ΗΠΑ ξεκινά με τον πρώτο νόμο για την πολιτογράφηση ξένων που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο το 1790. Σύμφωνα μ’ αυτό το νόμο «αποδίδεται η ιδιότητα του πολίτη σε όλα τα ελεύθερα λευκά άτομα που έχουν μεταναστεύσει ή πρόκειται να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, εφόσον δώσουν ένορκη βεβαίωση ενώπιον δικαστή ότι προτίθενται να παραμείνουν στη χώρα, με την προϋπόθεση ότι έχουν ήδη συμπληρώσει παραμονή ενός χρόνου στις ΗΠΑ».

Η αναφορά σε «λευκά άτομα» έδωσε τη δυνατότητα και τη δύναμη σε πολλούς Ευρωπαίους να αποφασίσουν το μεγάλο ταξίδι. Όμως πολύ γρήγορα αυτή η αναφορά «συμπληρώθηκε» με νεότερες διατάξεις, εφόσον η κατάταξη κάποιου στη «λευκή φυλή» δεν γινόταν αυτομάτως. Ανέλαβαν, λοιπόν, τα δικαστήρια να κρίνουν. Η υπόθεση κατέληξε σε τραγέλαφο, εφόσον μετανάστες από συγγενικές χώρες κατατάσσονταν σε διαφορετικές φυλές. «Το δικαστήριο ελπίζει ότι μια νομοθετική τροπολογία θα ξεκαθαρίσει την έννοια της λέξης λευκός», παραπονιέται ένας απελπισμένος δικαστής στην απόφασή του τον Ιανουάριο του 1910. Ενας άλλος δικαστής το 1924 επιχείρησε να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα, ερμηνεύοντας με πολιτικά κριτήρια τον φυλετικό νόμο του 1790: «Είναι προφανές ότι η άρνηση του Κογκρέσου (να πολιτογραφήσει μετανάστες από την Ασία) δεν οφείλεται στο χρώμα, ως χρώμα, αλλά μόνο στο χρώμα ως απόδειξη ενός είδους πολιτισμού, τον οποίο χαρακτηρίζει. Το κίτρινο ή το μαύρο φυλετικό χρώμα είναι η σφραγίδα του ανατολικού δεσποτισμού. Κρίθηκε ότι οι υπήκοοι αυτών των δεσποτειών, με εμμονή και βαθιά ριζωμένη παράδοση σ’ αυτόν τον πολιτισμό, δεν ήταν ικανοί και κατάλληλοι για τη δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης».

Η κατάργηση της λευκής φυλής

Στηριγμένοι στις παραπάνω σκέψεις μια ομάδα αμερικανών ερευνητών και ιστορικών έχει συσπειρωθεί τα τελευταία χρόνια γύρω από το αίτημα να καταργηθεί η λευκή φυλή. Εφόσον πρόκειται για κοινωνική κατασκευή, υποστηρίζει η ομάδα, είναι δυνατή και η κατάργησή της. Οι υποστηρικτές της άποψης αυτής διαχωρίζουν τη θέση τους από τον κλασικό «αντιρατσισμό»: «Ο όρος ρατσισμός», γράφει ο Ιγκνάσιεφ στο θεωρητικό περιοδικό της ομάδας με τον χαρακτηριστικό τίτλο Race Traitor (Προδότης της Φυλής), «εφαρμόζεται σε μια σειρά διαφορετικές συμπεριφορές, ορισμένες από τις οποίες είναι αμοιβαία ασύμβατες και κατάντησε να σημαίνει περίπου μια τάση να αντιπαθούμε κάποιον εξαιτίας του χρώματος του δέρματός του. Παράλληλα, ο αντιρατσισμός παραδέχεται τη φυσική ύπαρξη των 'φυλών', όσο κι αν αντιτίθεται στις κοινωνικές διακρίσεις μεταξύ τους. Οι οπαδοί της κατάργησης των φυλών υποστηρίζουν, αντιθέτως, ότι οι άνθρωποι δεν ευνοούνται κοινωνικά επειδή είναι λευκοί. Μάλλον ορίζονται ως λευκοί, επειδή ακριβώς ευνοούνται κοινωνικά. Η ίδια η φυλή είναι ένα αποτέλεσμα της κοινωνικής διάκρισης. Όσο υπάρχει η λευκή φυλή, όλα τα κινήματα κατά του ρατσισμού είναι καταδικασμένα να αποτυγχάνουν».

Οι υποστηρικτές της κατάργησης επικαλούνται ένα πρόσφατο παράδειγμα για την επίδραση ακόμα και του όρου «λευκός». Τη δεκαετία του ’60 σχεδόν ομόφωνα έγινε αποδεκτός ο όρος «μαύρος» για να αντικαταστήσει τον όρο «νέγρος», με πρωτοβουλία όσων μετείχαν ενεργά στο αντιρατσιστικό κίνημα της εποχής και πρώτ' απ' όλα τους ίδιους τους μαύρους. Η αντικατάσταση αυτή καταργούσε βέβαια τον υποτιμητικό ή και υβριστικό όρο (νέγρος) αλλά δεν ανέτρεπε τη φυλετική διάκριση, εφόσον επικύρωνε με όρους απόλυτους (μαύρο-άσπρο) τον δυαδικό χωρισμό της κοινωνίας. Η μόνη εξήγηση της προτίμησης στον όρο "μαύρο" είναι ότι η αναφορά αυτή ενίσχυε την αντίθεση στη «λευκή» ιδιότητα των κυρίαρχων τάξεων. Απέναντι στην εδραιωμένη "Λευκή Εξουσία" αντιπαρατέθηκε το κίνημα της ανερχόμενης "Μαύρης Εξουσίας". Ίσως γι’ αυτό το λόγο το κίνημα της πολιτική ορθότητας δέχτηκε πολύ γρήγορα να αντικαταστήσει τους δυο όρους με δυο άλλους, εξίσου ανακριβείς, αλλά που αποκρύπτουν τη διαιωνιζόμενη αντίθεση: οι «λευκοί» μετατράπηκαν σε «Καυκάσιους» και οι «μαύροι» σε «Αφρικανούς-Αμερικάνους». Η ανυπόφορη αντίθεση καλύφτηκε πίσω από τις υποφερτές λέξεις.

Όταν οι Έλληνες ήταν μαύροι

Πάει σχεδόν ένας αιώνας από τότε που οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ αντιμετωπίζονταν όπως ακριβώς σήμερα στη χώρα μας οι Αλβανοί: ως ένα επίφοβο κύμα "εισβολέων" που απειλούσαν τη δουλειά, την τιμή, την περιουσία και τα χρηστά ήθη των "γνήσιων Αμερικανών", οι οποίοι προέρχονταν από προγενέστερα (και προ πολλού αφομοιωμένα) μεταναστευτικά ρεύματα. Απωθημένη στα έγκατα της εθνικής μας αμνησίας, η εξωτερίκευση αυτής της εχθρότητας πήρε αρκετά διαφορετικές μορφές, από τη δαιμονοποίηση διά του Τύπου μέχρι μαζικές αστυνομικές "επιχειρήσεις σκούπα" και βίαια πογκρόμ από κάθε λογής "αγανακτισμένους πολίτες" (Νιου Χαμσάιρ 1906, Ραναόκε 1907, Σικάγο 1907, Γουάιτ Πάιν 1908, Σάουθ Ομαχα 1909, Ντέιτον 1909, κλπ). Όπως έχουμε αναλυτικά αναφέρει σε παλιότερα άρθρα μας, κύριο νομιμοποιητικό επιχείρημα αυτών των επιθέσεων υπήρξε η επίκληση της "αυξημένης εγκληματικότητας" των Ελλήνων μεταναστών πρώτης γενιάς, σε συνδυασμό με άλλα γνώριμα στερεότυπα του είδους (αντικοινωνικότητα, βρώμα, κοινωνική ή και "διανοητική" καθυστέρηση). Αυτό που παραμένει σχετικά άγνωστο, ωστόσο, είναι πως αυτή η ρατσιστική αντιμετώπιση συμπυκνώθηκε στην επί δεκαετίες κατηγοριοποίηση των μεταναστών συμπατριωτών μας ως "εγχρώμων", που δεν νομιμοποιούνταν να απολαμβάνουν τα θεσμοθετημένα προνόμια της λευκής φυλής!

Κι όμως, η "υποτιμητική" αυτή ταξινόμηση είναι πανταχού παρούσα, τόσο στα κείμενα της εποχής όσο και στις σχετικές μελέτες της νέας γενιάς των ελληνοαμερικανών ιστορικών. "Οι Έλληνες συνήθως αποκλείονταν από τα στρατόπεδα εργατών που προορίζονταν για 'λευκούς' κι ήταν υποχρεωμένοι να κατασκηνώνουν μαζί με άλλες ανεπιθύμητες μειονότητες", διαβάζουμε λ.χ. σε μελέτη του Dan Georgakas για τις συνθήκες εργασίας των ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ. "Σε πολλές εξορυκτικές επιχειρήσεις οι Έλληνες κατασκήνωναν δίπλα στους γιαπωνέζους εργάτες, μια ομάδα με την οποία μοιράζονταν επίσης τις επικίνδυνες δυναμιτιστικές αποστολές. Οι δυο ομάδες αναμιγνύονταν κοινωνικά, και όταν οι Έλληνες έπαιρναν μέρος σε απεργία, οι Γιαπωνέζοι μπορούσαν εύκολα να πειστούν να ενωθούν μαζί τους. Σε άλλες περιπτώσεις, οι Έλληνες συνηθιζόταν να δουλεύουν μαζί με Ιταλούς, Σέρβους και Μεξικάνους. (...) Συνηθισμένες ήταν οι αποφάσεις δημοτικών αρχών, οι οποίες επέβαλλαν διακρίσεις εις βάρος Ελλήνων, Μεξικανών, Ασιατών και Αφρό-Αμερικανών. Στο Ποκατέλο του Αϊντάχο, π.χ., οι Έλληνες ήταν υποχρεωμένοι να περιορίζονται σε ειδικά τμήματα των θεάτρων και τους απαγορευόταν να ζήσουν στις περισσότερες από τις γειτονιές. Οι αντιδράσεις πολλών γηγενών Αμερικανών εκφράζονταν με την ταμπέλα που έβλεπε κανείς το 1913 σε ένα καλιφορνέζικο εστιατόριο: 'Αμιγές αμερικανικό. Όχι ποντίκια. Όχι Έλληνες'" ("Greek America at work", σ.16-17).

Επιβεβαιώνοντας αυτές τις διακρίσεις, τρεις από τους σημαντικότερους ελληνοαμερικανούς δικηγόρους της πρώτης μεταναστευτικής γενιάς θα φροντίσουν να τις εντάξουν στο ευρύτερο φαινόμενο της κατασκευής της λευκής φυλής, όπως το περιγράφουμε σε διπλανή στήλη: "Κατά τη διάρκεια του μεσοδιαστήματος ανάμεσα στην πρώτη εκδήλωση φυλετικής μισαλλοδοξίας και την έναρξη της ομαδικής μετανάστευσης των Ελλήνων το 1882, οι πάλαι ποτέ μισητοί 'νεοφερμένοι' έγιναν οι 'μισούντες' τους καινούριους 'νεοφερμένους' από τις χώρες της νότιας Ευρώπης, και οι Έλληνες αντιμετωπίστηκαν σαν μια ολοκληρωτικά ανεπιθύμητη φουρνιά. Ως εκ τούτου, το φάσμα των ρατσιστικών διακρίσεων έριξε μια βαριά σκιά πάνω στη ζωή των ελλήνων μεταναστών, ήδη από την αρχή της μεταναστευτικής κίνησης. (...) Η ονομασία 'Έλληνας' εκστομιζόταν ενάντια στους έλληνες μετανάστες σαν ένα ατιμωτικό υπονοούμενο. Σε πολλές περιπτώσεις τα δικαστήρια αρνήθηκαν να δώσουν την αμερικανική υπηκοότητα σε Ελληνες, αποφαινόμενα ότι αυτοί ανήκαν στην κίτρινη φυλή" (P. Kokken, Th. Constant & S. Conoutas "A history of the Greeks in the Americas" [1938], σ.150).

Πρόσθετες πληροφορίες για τη μεταχείριση αυτή συναντάμε και σε άλλους συγγραφείς. Σε κάποιο σημείο της μονογραφίας του για την αιματηρή απεργία του Λάντλοου, ο Ζήσης Παπανικόλας επισημαίνει λ.χ. ότι το 1902 "οι εργολάβοι των μεταλλωρυχείων της Σάλιδα απέλυσαν 'λευκούς' εργάτες για να τους αντικαταστήσουν με Έλληνες" ("Buried unsung", σ.17). Αλλά και ο Θύμιος Καραμπέτσος, σε πρόσφατο άρθρο του για το ρατσισμό κατά των συμπατριωτών μας στη Νεβάδα των αρχών του εικοστού αιώνα, επισημαίνει πως "αν μια 'λευκή' γυναίκα παντρευόταν με Έλληνα, μπορούσε να μετακομίσει μαζί του στην Greek Town, όμως το ζευγάρι δεν μπορούσε να μετακινηθεί στο 'λευκό' τμήμα της πόλης" (Journal of the Hellenic Diaspora, 1998, σ.87). Ο ίδιος θα μας δώσει και μια πιο συνολική εικόνα αυτής της κατηγοριοποίησης και των θεωρητικών σχημάτων που επιστρατεύτηκαν για να τη στηρίξουν: "Η έννοια του 'λευκού', που σήμερα περιλαμβάνει κάθε άτομο ευρωπαϊκής καταγωγής, τότε προοριζόταν αποκλειστικά για τους ανθρώπους με αγγλοσαξονική ή βορειοευρωπαϊκή προέλευση. Οι Έλληνες θεωρούνταν φυλετικά ανάμικτοι, μιγάδες γενετικά κατώτεροι από τους δήθεν αμιγείς αρχαίους προγόνους τους και, ως εκ τούτου, ανίκανοι ακόμη και να προσεγγίσουν τα επιτεύγματά τους. Στο βαθμό που αυτοί οι συγγραφείς έβλεπαν τους Έλληνες σαν κατώτερους και μη λευκούς, και τους περιφρονούσαν γι' αυτό, η συμπεριφορά τους ήταν καθαρά ρατσιστική" (ό.π., σ.64). Τα σχετικά παραδείγματα από δημοσιεύματα τοπικών -ή και παναμερικανικών- εφημερίδων της εποχής είναι άλλωστε κάτι παραπάνω από εύγλωττα. Εξηγώντας λ.χ. ότι "ο μέσος Έλληνας εργάτης είναι μειωμένης αντίληψης", και ως εκ τούτου ακατάλληλος για μελλοντική πολιτογράφηση, η White Pine News της 7/6/1907 θα ερμηνεύσει το πρόσφατο τότε ανθελληνικό πογκρόμ της Βιρτζίνια με το επιχείρημα πως "οι Έλληνες διαφέρουν από εμάς σε τέτοιο βαθμό, ώστε να προκαλούν την οργή των νεαρών αλητών σε κάθε αμερικανική πόλη", για να καταλήξει στο διά ταύτα: "Οι έξυπνοι, δουλευταράδες ξένοι είναι και θα είναι πάντοτε ευπρόσδεκτοι. Όμως οι πύλες μας πρέπει να είναι κλειστές για τους βαρβάρους".

  Ο λευκός που ξεχωρίζει

Στην Αμερική υφίσταται πολιτισμική ποικιλία: μπορεί κανείς να μιλήσει για κουλτούρα ιρλανδική, ιταλική ή γερμανική, κουλτούρα των νέων, των ναρκωτικών, των ομοφυλόφιλων κ.ο.κ. Οι άνθρωποι που θεωρούνται λευκοί ενδέχεται να ανήκουν σε μία ή σε περισσότερες από αυτές τις κουλτούρες, αλλά δεν υφίσταται κάτι που θα μπορούσε να ονομαστεί λευκή κουλτούρα.

Η αμερικανική κουλτούρα είναι προϊόν επιμειξιών. Η μουσική, ο χορός, τα ρούχα, η ομιλία, η θρησκεία και όλες οι άλλες όψεις της αμερικανικής κουλτούρας μαρτυρούν αλάθευτα την παρουσία αφροαμερικανικών ή ινδιάνικων στοιχείων, αλλά και στοιχείων προερχόμενων από κάθε εθνική ομάδα που βρέθηκε κάποτε στο σημείο αυτό του πλανήτη. Η φυλή και η κουλτούρα είναι διαφορετικές κατηγορίες.

Κανείς αξιόπιστος επιστήμονας δεν υποστηρίζει πλέον ότι η φυλή θεμελιώνεται στη βιολογία και δεν έχω την πρόθεση να συνοψίσω εδώ τη σχετική συζήτηση. Στη σφοδρή τους, ωστόσο, επιθυμία να συντηρήσουν την ύπαρξη μιας λευκής ταυτότητας, κάποιοι γλιστρούν ενίοτε σε βιολογίζοντα επιχειρήματα. Η Α. Newitz, για παράδειγμα, υποστηρίζει ότι η ιδιότητα του λευκού ανθρώπου είναι "μια ταυτότητα που μπορεί να γίνει αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε ατομικό επίπεδο. Είναι επίσης μια ποικιλία από κουλτούρες, ιστορίες και, εντέλει, ένας αναπότρεπτος φυσικός δείκτης". Αντίθετα με τον ισχυρισμό της, η ιδιότητα του λευκού ανθρώπου δεν είναι κάτι που σχετίζεται με τη φύση, αλλά κάτι που εξαρτάται από την κοινωνική θέση. Χωρίς τα προνόμια που συνεπάγεται το λευκό δέρμα, η λευκή φυλή δεν θα υπήρχε, και το χρώμα του δέρματος δεν θα είχε μεγαλύτερη σημασία από το σχήμα των αφτιών ή το μέγεθος των ποδιών.

Αν όμως η ιδιότητα του λευκού είναι ανύπαρκτη τόσο βιολογικά όσο και πολιτισμικά, κοινωνικά είναι κάτι το απολύτως πραγματικό. Τίποτε άλλο δεν ασκεί ίσως τόσο μεγάλη επίδραση στις ευκαιρίες που έχει ένα άτομο στη ζωή του όσο η φυλή στην οποία καταχωρείται. Η λευκή φυλή είναι μια λέσχη στην οποία συνήθως οι άνθρωποι εγγράφονται κατά τη γέννησή τους χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Η πλειονότητα των μελών της λέσχης αυτής περνούν τη ζωή τους ακολουθώντας τους κανονισμούς και αποδεχόμενοι τα προνόμια που τους προσφέρονται χωρίς να κάτσουν να συλλογιστούν το κόστος. Πολλές φορές δεν συνειδητοποιούν καν την ύπαρξη της λέσχης - έως ότου προκύψει κάποια αμφισβήτησή της, και σπεύσουν τότε αγωνιστικά να την υπερασπιστούν. Οι μετανάστες των ΗΠΑ που εισέρχονται στη λέσχη σε μεγαλύτερη ηλικία έχουν συχνά μεγαλύτερη συνείδηση από τους ντόπιους ότι η λευκή φυλή είναι ένας κοινωνικός και όχι φυσικός σχηματισμός. Η λέσχη λειτουργεί όπως κάθε κλειστή λέσχη, με την έννοια ότι η ιδιότητα του μέλους δεν προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή όλων, αλλά τη συμμόρφωσή τους στις επιταγές άλλων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως κάθε καπιταλιστική κοινωνία, αποτελείται από αφέντες και δούλους. Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί σκλάβοι θεωρούν ότι ανήκουν στην τάξη των αφεντικών επειδή συμμετέχουν στα προνόμια του λευκού δέρματος. Ο δικός μας στόχος δεν είναι η φυλετική αρμονία, αλλά η κατάργηση της λευκής φυλής ως τμήμα του ταξικού πολέμου. Υπάρχουν πολλοί φτωχοί λευκοί στις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, η πλειονότητα των φτωχών είναι λευκοί. Η ιδιότητα του λευκού όχι μόνο δεν τους απαλλάσσει από την εκμετάλλευση, αλλά και τους συμφιλιώνει μαζί της. Στους ανθρώπους αυτούς, η λευκή ιδιότητα δεν προσφέρει ελευθερία και αξιοπρέπεια. Είναι το υποκατάστατο της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας. Η κατάργησή της, επομένως, είναι προς όφελος όλων εκείνων που επιθυμούν να είναι ελεύθεροι, των "λευκών" όσο και και των υπολοίπων.

Νόελ Ιγκνάσιεφ

(Από ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια-Ριβερσάιντ τον Φεβρουάριο 1998.)

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ. Στα 1922, το εφετείο της Αλαμπάμα απήλλαξε τον μαύρο Τζιμ Ρόλινς από την κατηγορία ότι συνουσιάστηκε με λευκή γυναίκα για την οποία είχε καταδικαστεί πρωτοδίκως. Το εφετείο δέχθηκε ότι η πολιτεία δεν είχε προσκομίσει αδιάσειστα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η εν λόγω γυναίκα ονόματι Εντιθ Λέιμπιου ανήκε στη λευκή φυλή. Η Εντιθ Λέιμπιου ήταν μετανάστρια από τη Σικελία, γεγονός που, όπως έκρινε το ανώτερο δικαστήριο, "δεν αποδεικνύει σε καμία περίπτωση ότι πρόκειται για λευκή γυναίκα και ότι δεν είναι νέγρα ή απόγονος κάποιου νέγρου". Αν και η απόφαση αυτή δεν απέκλειε να είναι λευκή η μετανάστρια από τη Σικελία, η προέλευσή της ωστόσο δεν την ενέτασσε αυτομάτως στη λευκή φυλή, οι γυναίκες της οποίας έπρεπε πάση θυσία να γίνουν αντικείμενο δικαστικής προστασίας.

ΔΙΑΛΟΓΗ. Η κυρίαρχη ταξινόμηση -και η συνεπαγόμενη αξιολόγηση- των ανθρώπων με βάση το κατά πόσον ανήκαν στη λευκή φυλή υπήρξε ευρύτατα διαδεδομένη στις Ηνωμένες Πολιτείες σε σημείο να αναπαράγεται και από εκείνους τους οποίους καταχώριζε στις φυλετικές ομάδες "δεύτερης διαλογής". Έτσι, όταν στα 1891, ένας ρεπόρτερ της εφημερίδας "Ντιτρόιτ Νιους" ρώτησε έναν αφροαμερικανό οικοδόμο κατά πόσον στη δουλειά του εργάζεται με λευκούς, ο εργάτης απάντησε ως εξής: "Όχι, δεν έχουμε λευκούς ανθρώπους. Έχουμε κάποιους Πολωνούς, αλλά αυτοί, όπως ξέρετε, δεν είναι λευκοί".

ΑΓΡΙΟΙ. Η κατάταξη των μεταναστών σε "μη λευκές" φυλές διευκόλυνε την έκρηξη ρατσιστικής βίας εις βάρος τους με πρωταγωνιστές "λευκούς", δηλαδή εργάτες που είχαν φτάσει στην Αμερική με παλιότερα μεταναστευτικά κύματα. Στο ερώτημα ενός δημοσιογράφου αν είναι οι Ιταλοί λευκοί, ο επιστάτης μιας οικοδομής απαντούσε το 1890 με σιγουριά αρνητικά. Το περιοδικό Harper's σε ειδικό αφιέρωμα για τη "Ζωή των Ιταλών στη Νέα Υόρκη" περιέγραφε την εξωτική τους φυλετική εμφάνιση: "Είναι συνηθισμένο να βλέπεις το απόγευμα έναν μελαψό Ιταλό να τρώει από την κατσαρόλα του, έχοντας δίπλα τη μαύρη γυναίκα του".

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΥΛΗ. Το 1947 ο Τζον Κάνοθελ Σμιθ, ένας μαύρος ερευνητής και κοινωνικός λειτουργός ανέλαβε να οργανώσει συζητήσεις μεταξύ σπουδαστών με διαφορετική καταγωγή και θρήσκευμα στη Νέα Υόρκη. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων με θέμα τα εθνικά και φυλετικά χαρακτηριστικά ένας φοιτητής, του οποίου οι γονείς είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα, απευθύνθηκε στους υπόλοιπους: "Πάρτε εμένα για παράδειγμα. Είμαι Έλληνας. Καθένας μπορεί να το καταλάβει ότι είμαι Έλληνας". Οι συνάδελφοί του απόρησαν. "Δεν το ήξερα ότι ο Μάικ ήταν Έλληνας", ψιθύρισε μια φοιτήτρια. "Εμείς μιλάγαμε για φυλές κι εσύ μου λες ότι είσαι Έλληνας. Είναι άραγε οι Έλληνες μια ξεχωριστή φυλή; Μέχρι τώρα ξέραμε ότι υπάρχουν τρεις μεγάλες ομάδες ανθρώπων: οι Μογγόλοι, οι Νέγροι και οι Καυκάσιοι. Τι είναι οι Έλληνες;"

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. Η επιχειρηματολογία των μετριοπαθών "αντιρατσιστών" των αρχών του αιώνα έχει κι αυτή το ενδιαφέρον της, όταν αναφέρονται στους Έλληνες μετανάστες και την πιθανότητα αφομοίωσής τους στη "λευκή φυλή". "Πολλοί απ' αυτούς είναι ανεπιθύμητοι πιθανοί πολίτες", εξηγεί χαρακτηριστικά ένα άρθρο της White Pine News (20/7/07), "το ίδιο όμως υπήρξε και ο βασιλιάς Γουλιέλμος ο Α΄ της Αγγλίας. Κι όπως οι απόγονοι του Γουλιέλμου του Κατακτητή έγιναν νομιμόφρονες και χρήσιμοι Άγγλοι, έτσι και οι απόγονοι των ανεπιθύμητων Ελλήνων μπορεί να γίνουν νομιμόφρονες και χρήσιμοι αμερικανοί πολίτες. Αντίθετα από τους Ασιάτες, δεν διαφέρουν από εμάς τόσο ριζικά σε όλα τα ουσιώδη χαρακτηριστικά γνωρίσματα, έτσι ώστε να μη μπορέσουν ποτέ να αφομοιωθούν, αλλά να παραμείνουν για πάντα μια ξεχωριστή φυλή".

 ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Theodore W. Allen “The invention of the white race” (Verso, London 1994). Η βασική μελέτη για την κοινωνική κατασκευή της λευκής φυλής εξηγεί πώς η φυλετική καταστολή οδηγεί και διευκολύνει τον κοινωνικό έλεγχο. Για την ανάλυσή του ο Αλεν χρησιμοποιεί ως μοντέλο τη σύγκριση της κοινωνικής διάκρισης εις βάρος των καθολικών στην Ιρλανδία και της φυλετικής διάκρισης εις βάρος των μη λευκών στην Αμερική.

Noel Ignatiev, John Garvey “Race Traitor” (Routledge, New York 1996). Επιλογή από τα άρθρα του ομώνυμου περιοδικού, στο οποίο αναπτύσσεται η ιδέα να καταργηθεί η λευκή φυλή. Από την αιρετική αυτή σκέψη ξεκινούν πολύ γόνιμες και ενδιαφέρουσες ιστορικές και πολιτικές αναλύσεις.  

Matthew Frye Jacobson “Whiteness of a different color” (Harvard University, Cambridge 1998). Η αυθαίρετη κατάταξη των Ευρωπαίων μεταναστών σε «μη λευκές» φυλές στις ΗΠΑ τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Ανάλυση της πολιτικής ιστορίας της «λευκής ιδιότητας».

David D. Roediger “The wages of whiteness” (Verso, London 1991). Ο ρόλος της φυλετικής κατάταξης στη συγκρότηση της αμερικανικής εργατικής τάξης.

Noel Ignatiev “How the Irish became white” (Routledge, New York 1995). Οι σχέσεις Ιρλανδών και Αφρικανών-Αμερικανών στα μέσα του 19ου αιώνα εικονογραφούν το δρόμο που οδήγησε τους Ιρλανδούς να μεταβληθούν από «μαύροι» σε «λευκούς».

Paul Koken, Theodore N. Constant, Seraphim G. Canoutas "A history of the Greeks in the Americas, 1453-1938" (Proctor Publications, Michigan 1995). Η κλασική ιστορία του Ελληνισμού της Βορείου Αμερικής, γραμμένη μεταξύ 1935 και 1938. Στο κεφάλαιο για τις ρατσιστικές διώξεις εις βάρος των Ελλήνων μεταναστών περιέχονται πολύτιμες πληροφορίες για την εποχή που "ήμασταν μαύροι".

Dan Georgakas "Greek America at Work" (Labor Resource Center, New York 1992). Η άγνωστη ιστορία των Ελλήνων εργατών στην Αμερική και οι φυλετικές διακρίσεις εις βάρος τους.  

ΔΕΙΤΕ

Διασταυρούμενα πυρά (Crossfire) του Εντουαρντ Ντμίτρικ (1947). Εξαιρετική ανατομία του αμερικανικού ρατσισμού, μέσα από ένα "τυχαίο" έγκλημα φυλετικού μίσους. Εκτενής αναφορά στην προϊστορία των διακρίσεων εις βάρος (φαινομενικά) "λευκών" μεταναστευτικών κοινοτήτων του ΙΘ΄ αιώνα, όπως οι Ιρλανδοί.

Ο ταχυδρόμος χτυπά πάντα δυο φορές (The postman always rings twice) του Μπόμπ Ράφελσον (1981). Ερωτικό δράμα με φόντο την Αμερική του μεσοπολέμου, αποκαλυπτικό για την εικόνα του Έλληνα μετανάστη στη συλλογική υπερατλαντική "λευκή" συνείδηση.

ΣΑΟΥΘ ΟΜΑΧΑ - ΗΠΑ 1909

Το άγνωστο πογκρόμ κατά των Ελλήνων 

Και όμως, υπήρξαμε κι εμείς "Αλβανοί"


Ισχυριστήκαμε πριν από δυο μήνες ότι οι Ελληνες μετανάστες στις ΗΠΑ αντιμετωπίστηκαν από τις αρχές, αλλά και τους παλιότερους κατοίκους της χώρας, με τρόπο ανάλογο προς εκείνο που υποδεχόμαστε κι εμείς σήμερα τους Αλβανούς μετανάστες. Δημοσιεύσαμε, μάλιστα, και κάποια στατιστικά στοιχεία για την εγκληματικότητα των συμπατριωτών μας εκείνης της εποχής, όπως προβάλλονται από τις επίσημες πηγές της περιόδου. Οι αντιδράσεις που προκάλεσαν τα δημοσιεύματά μας υπήρξαν πρωτοφανείς. Κανείς δεν ήθελε να πιστέψει τα ίδια τα ντοκουμέντα. Οι διαμαρτυρόμενοι δεν προέρχονταν μόνο από το χώρο της οργανωμένης ακροδεξιάς ή της κατ' επάγγελμα εθνικοφροσύνης. Ακόμα και καλοπροαίρετοι αναγνώστες που θεωρούν τους εαυτούς τους προοδευτικούς, διέγνωσαν στην αρθρογραφία μας αν όχι την υπέρτατη ύβρη, τουλάχιστον την υπερβολή και την αυθαιρεσία. Πώς είναι δυνατόν -μας λένε- να συγκρίνει κανείς τους Ελληνες που ως γνωστόν μεγαλούργησαν και εξακολουθούν να διαπρέπουν στο εξωτερικό, με τους ημιάγριους, απολίτιστους και επικίνδυνους Αλβανούς;
Επανερχόμαστε σήμερα στο θέμα αυτό με ένα εκπληκτικό ντοκουμέντο. Την ιστορία ενός πραγματικού πογκρόμ κατά των Ελλήνων μεταναστών που πραγματοποιήθηκε στη μικρή Σάουθ Ομαχα της πολιτείας Νεμπράσκα το 1909. Για την ιστορία αυτή έχει συγγράψει μονογραφία ο Ελληνοαμερικανός δάσκαλος και πανεπιστημιακός Τζον Μπίτζες, ο οποίος -όπως θα διαπιστώσετε στις σελίδες που ακολουθούν- είναι ένα αξιοσέβαστο πρόσωπο της τοπικής κοινωνίας, και κανείς δεν μπορεί να του προσάψει "αντιαμερικανική" προκατάληψη. Η μελέτη του υπήρξε προϊόν σκληρού μόχθου και επίπονης δουλειάς στα αρχεία των τοπικών εφημερίδων αλλά και των επίσημων αρχών. Η πρώτη μορφή αυτής της εργασίας δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nebraska History το καλοκαίρι του 1970 και πήρε το βραβείο James Sellers.
Διαβάζοντας τη μελέτη του κ. Μπίτζες διαπιστώνουμε ότι στον Ελληνα μετανάστη απέδιδαν τότε οι αμερικανικές εφημερίδες όλα τα στερεότυπα που συνοδεύουν την εικόνα του Αλβανού στα σύγχρονα ελληνικά ΜΜΕ: οι Ελληνες είναι "βρόμικοι", "υπάνθρωποι", "απολίτιστοι", "άγριοι", επιρρεπείς στο έγκλημα.
Οι ανθελληνικές ταραχές στη Σάουθ Ομαχα σημειώθηκαν στις 21 Φεβρουαρίου του 1909, μετά από τη σύλληψη του Γιάννη Μασουρίδη ως ενόχου για τη δολοφονία του αστυνομικού Εντ Λόουρι. Οι εφημερίδες αμέσως μίλησαν για τον "Ελληνα δολοφόνο" και δημοσίευσαν την εμπρηστική ανθελληνική προκήρυξη που συνέταξε ο Τζόζεφ Μέρφι, ένας τοπικός πολιτικός παράγοντας. Σ' αυτή την προκήρυξη γινόταν λόγος για τους "βρομερούς Ελληνες που επιτίθενται στις γυναίκες μας και χτυπούν τους περαστικούς στο δρόμο, που διατηρούν χαρτοπαιχτικές λέσχες και κάθε λογής παρανομίες". Στο κλείσιμο της προκήρυξης γινόταν έκκληση για συνάντηση στο Δημαρχείο "όπου θα πάρουμε μέτρα για να διώξουμε τους Ελληνες από την πόλη μας." (εφημερίδες World Herald και Daily News, 20.2.1909).
Την επομένη το κύριο άρθρο της Herald αναφερόταν στον Μασουρίδη με τα ακόλουθα λόγια: "Ενας Ελληνας που στη γενέτειρά του δεν είχε ποτέ το προνόμιο να υψώσει το κεφάλι του προς τα πάνω (...) η μόνη του σκέψη ήταν να σκοτώσει, να σκοτώσει." Ο Μασουρίδης είχε έρθει στις ΗΠΑ από ένα χωριό της Καλαμάτας το 1906. Η αστυνομία τον είχε υπό παρακολούθηση, επειδή είχε συλληφθεί για παράνομο τζόγο. Στις 19 Φεβρουαρίου ο Λόουρι τον συνέλαβε μετά από καταγγελίες εις βάρος του, ότι είχε σχέσεις με μια ανήλικη (17χρονη) κοπέλα, που του έκανε μαθήματα αγγλικών. Τη στιγμή της σύλληψης ανταλλάχθηκαν πυροβολισμοί που κατέληξαν στον τραυματισμό του Μασουρίδη και το θάνατο του Λόουρι. Αμέσως συγκεντρώθηκαν μερικές εκατοντάδες κάτοικοι με σκοπό να λιντσάρουν τον Μασουρίδη. Με δυσκολία κατάφερε η αστυνομία να τον φυγαδεύσει σε ασθενοφόρο.
Η συγκέντρωση χιλίων κατοίκων την επομένη οδήγησε σε ανεξέλεγκτη βία εις βάρος των Ελλήνων. Με κραυγές "θάνατος στους Ελληνες" και "θυμηθείτε τον καημένο τον Λόουρι", το πλήθος όρμησε στην ελληνική συνοικία, την "Γκρίκ-τάουν" και επιτέθηκε στους ανύποπτους Ελληνες. Οσοι απ' αυτούς δεν κατάφεραν να διαφύγουν, έπεσαν στα χέρια των φανατισμένων Αμερικάνων και δάρθηκαν χωρίς έλεος. Στην απελπισία του κάποιος προσπάθησε να αμυνθεί με όπλο και τραυμάτισε ελαφρά δυο παιδιά. Τότε πλέον το πλήθος των επιτιθέμενων χωρίστηκε στα δυο και άρχισε τις λεηλασίες και τα σπασίματα σ' όλα τα μαγαζιά και τα σπίτια των Ελλήνων. Οι ταραχές συνεχίστηκαν όλη τη μέρα κάτω από τη σιωπηλή επιδοκιμασία κάποιων αστυνομικών και την αδυναμία των τοπικών αρχών. Επί έξι ώρες το πλήθος "με ρεβόλβερ, με κλομπ και με δαυλούς γύριζε στην πόλη, έπινε τα κλεμμένα ποτά, έκλεβε εμπορεύματα, χτυπούσε όποιον μπορούσε, μέχρι να τρέξει το αίμα από τις πληγές."
Περιγράφοντας την εικόνα που είχαν για τους Ελληνες οι παλιότεροι κάτοικοι της περιοχής, o Τζον Μπίτζες αναφέρεται στην εχθρότητα που προκλήθηκε από το γεγονός ότι οι Ελληνες δούλευαν με μικρότερα μεροκάματα και χρησιμοποιούνταν ως απεργοσπάστες. Τους κατηγορούσαν ακόμα ότι έφερναν στην Αμερική τις δικές τους άγριες συνήθειες, ότι ήταν βρόμικοι (εφόσον έκαναν πάντα τις βρόμικες δουλειές), ότι πολιτικολογούσαν στα δικά τους καφενεία και χαρτόπαιζαν. Οι ντόπιοι θεωρούσαν τη συμπεριφορά των Ελλήνων "ανήθικη" και "αντιαμερικάνικη". "Το σημείο που προκαλεί το ανθελληνικό στοιχείο", γράφει η Omaha Bee, "είναι ότι δουλεύουν φτηνά. Οτι ζουν ακόμα φθηνότερα, σε ομάδες. Οτι αδιαφορούν για τις μικρές λεπτομέρειες στις οποίες αποδίδουν μεγάλη σημασία οι Αμερικάνοι." Και ο εκδότης της Daily News πρόσθετε ότι "τα δωμάτιά τους είναι βρόμικα. Επιτίθενται στις γυναίκες. Μ' άλλα λόγια, με τη στάση τους εμφανίζονται ως επιθετικοί στα μάτια των περισσοτέρων κατοίκων της Σάουθ Ομαχα."
Μετά το τέλος των ταραχών η κοινότητα των Ελλήνων της περιοχής σκόρπισε σ'ολόκληρη την Αμερική. Από τις 2.000 μεταναστών που ζούσαν στη Σάουθ Ομαχα μέχρι εκείνο το μοιραίο Σάββατο το Φεβρουάριο του 1909, σε λίγους μήνες η απογραφή του 1910 κατέγραφε μόλις 59 άτομα. Η περίπτωση των ανθελληνικών ταραχών στη Σάουθ Ομαχα δεν είναι η μόνη εκείνης της περιόδου. Ο κ. Μπίτζες ανακάλυψε στην εφημερίδα Evening News of Roanoke στην πολιτεία της Βιρτζίνια αναφορά σε επιθέσεις όχλου εναντίον των καταλυμάτων Ελλήνων μεταναστών τον Ιούλιο του 1907. Και την ίδια βδομάδα με τα επεισόδια στη Σάουθ Ομαχα ξέσπασαν παρόμοιες βίαιες ταραχές σε δύο τουλάχιστον πόλεις, στο Κάνσας Σίτι της πολιτείας Κάνσας και στο Ντέιτον του Οχάιο.
Το τελευταίο μάθημα που παίρνουμε από την ιστορία αυτή είναι η τύχη της έρευνας του κ. Μπίτζες. Το 1991, ο Τζον Μπίτζες επανήλθε στο θέμα, συμπληρώνοντας με καινούργια στοιχεία την υπόθεση. Ομως τη νέα του μελέτη δεν δέχθηκε κανείς να τη δημοσιεύσει. Οπως μας εξήγησε ο ίδιος ο ερευνητής, η άρνηση των ακαδημαϊκών αρχών να προχωρήσουν στη δημοσίευση, οφειλόταν ακριβώς στο "ακανθώδες" αντικείμενό της. Οι σύγχρονοι Αμερικανοί θέλουν να "ξεχάσουν" το ρατσισμό εναντίον των μεταναστών στις αρχές του αιώνα, όπως ακριβώς και οι σύγχρονοι Ελληνες αρνούνται να πληροφορηθούν τις δύσκολες συνθήκες, κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε εκείνη η μετανάστευση.

Η προμελετημένη δολοφονία του Νικόλα Τζιμίκα

Τα αίτια των ανθελληνικών ταραχών στη Σάουθ Ομαχα το 1909 περιγράφει ο Τζον Μπίτζες σε μια νεότερη μελέτη του που είχε την καλοσύνη να μας εμπιστευθεί. Στη μελέτη αυτή, ο κ. Μπίτζες συγκρίνει το άγνωστο πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων μεταναστών με την περίφημη "νύχτα των κρυστάλλων" στη ναζιστική Γερμανία του 1938: "The Anti-Greek Riot of 1909 (South Omaha, Nebraska) and Kristallnacht of 1938 (Nazi Germany) - A Comparative Study of Ugly Human Behavior, 1991). Ομως αυτή η μελέτη δεν δημοσιεύθηκε ποτέ. Το "απαγορευμένο" θέμα του ρατσισμού των ντόπιων εις βάρος των Ελλήνων μεταναστών το 1909 εξακολουθεί να ενοχλεί και θεωρείται ακόμα ταμπού για την ακαδημαϊκή κοινότητα. Το κείμενο που ακολουθεί είναι τμήμα της αδημοσίευτης αυτής μελέτης και το μεταφράσαμε με την ευγενική άδεια του συγγραφέα.

Οι αιτίες που κρύβονταν πίσω από τις ανθελληνικές ταραχές πρέπει να αναζητηθούν στις πολιτισμικές διαφορές και, κυρίως, στα οικονομικά συμφέροντα. Τον Φεβρουάριο του 1909, για παράδειγμα, η Σάουθ Ομαχα θύμιζε πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί κατά των Ελλήνων. Το κλίμα αυτό είχε αρχίσει να δημιουργείται το 1904, όταν ιάπωνες και έλληνες εργάτες κλήθηκαν στην πόλη ως απεργοσπάστες στη βιομηχανία συσκευασίας κρέατος. Κατά τη διάρκεια της απεργίας, ο Εντ Λόουρι επέλεξε να ακολουθήσει τους εργάτες, οι οποίοι τον θεώρησαν ήρωα και τον θαύμασαν για το κουράγιο του. Οταν έσπασε η απεργία, οι Ιάπωνες απομακρύνθηκαν, αλλά οι Ελληνες δούλεψαν με άλλους συμπατριώτες τους στη συσκευασία κρέατος και στους σιδηροδρόμους. Το 1909, η ελληνική κοινότητα της Σάουθ Ομαχα διέθετε περισσότερες από τριάντα επιχειρήσεις και είχε συνεισφέρει στην ανέγερση της ελληνορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη στις οδούς 16η και Μάρθα. Μολαταύτα, μεταξύ των Ελλήνων και των λοιπών μελών της κοινότητας της Σάουθ Ομαχα είχε δημιουργηθεί μια σαφής εχθρότητα, η οποία ενισχυόταν από τη στάση της αστυνομίας. Δεν υπήρξαν, ωστόσο, ενδείξεις που να συνδέουν τον Λόουρι με τις παρενοχλήσεις που υφίσταντο οι νεοφερμένοι από την αστυνομία.
Ο Ιωάννης Μασουρίδης δικάστηκε δύο φορές για το θάνατο του αξιωματικού Λόουρι. Η αρχική καταδίκη για φόνο πρώτου βαθμού, η οποία συνεπαγόταν την ποινή της εκτέλεσης δι' απαγχονισμού, ακυρώθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Νεμπράσκα λόγω ανεπάρκειας των στοιχείων και ατελούς διαδικασίας. Στις κρατικές φυλακές της Νεμπράσκα, ο Μασουρίδης επρόκειτο να εκτίσει ποινή πεντέμισι ετών από το σύνολο των δεκατεσσάρων που προέβλεπε η απόφαση. Μετά την αποφυλάκισή του, ο Μασουρίδης επέστρεψε στην Ελλάδα για να περάσει εκεί το υπόλοιπο της ζωής του. Κατά πάσαν πιθανότητα γνώριζε ότι ο Νικόλας Α. Τζιμίκας, ένας νεοφερμένος Ελληνας από τα Γρεβενά, πλήρωσε τελικά το τίμημα για το θάνατο του Εντ Λόουρι.
Ο Τζιμίκας, ένας νεαρός εργάτης είκοσι τριών ετών, ήταν πράγματι εκείνος που θα γινόταν το θύμα της αστυνομικής εκδίκησης λίγο μετά την απαλλαγή του Μασουρίδη από τη θανατική ποινή κατά τη δεύτερη δίκη του, που ολοκληρώθηκε στις 29 Μαϊου 1910. Η τύχη του Τζιμίκα αποφασίστηκε αυθαίρετα το βράδυ της 13ης Ιουνίου. Ο Νικόλας Α. Τζιμίκας δολοφονήθηκε με προφανή προμελέτη από δύο αξιωματικούς της αστυνομίας. Το θύμα πυροβολήθηκε στο ίδιο σχεδόν σημείο όπου ο Εντ Λόουρι είχε δεχθεί το δικό του θανάσιμο τραύμα. Η δολοφονία του Νικόλα Τζιμίκα υπήρξε ένα από τα καλύτερα φυλαγμένα μυστικά στα χρονικά της Νεμπράσκα και της ελληνικής της κοινότητας. Το 1977 κατόρθωσα τελικά να εντοπίσω ένα φάκελο στα υλικά του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που φυλάσσονται στα Εθνικά Αρχεία. Ο φάκελος περιείχε ένα άδειο ντοσιέ με τίτλο "Η δολοφονία του Νικόλα Τζιμίκα". Ευτυχώς, στο φάκελο βρέθηκε ένα αντίγραφο με θέμα την "Ανάκριση για την υπόθεση Νικόλα Α. Τζιμίκα", η οποία πραγματοποιήθηκε από 7 έως 20 Ιουνίου 1910. Η ανάγνωση των πρακτικών της ανάκρισης δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία για την ορθότητα της κατηγορίας περί "δολοφονίας" που περιείχε η έκθεση που χάθηκε μυστηριωδώς.
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι η οικογένεια του Εντουαρντ Λόουρι ουδέποτε είδε έστω και μία δεκάρα από τα 505 δολάρια που συγκεντρώθηκαν κατά τον ειδικό έρανο που ξεκίνησε την ίδια την ημέρα των ταραχών. Η οικογένεια του Εντ Λόουρι αναγκάστηκε να τα βγάλει πέρα μοναχή της, εκτός από 150 δολάρια που της προσέφερε ένα Γυμνάσιο της περιοχής από τα κέρδη μιας μουσικής εκδήλωσης. Και τα δύο παιδιά του Λόουρι έγιναν αργότερα δάσκαλοι στο Νότο. Στις 3 Φεβρουαρίου 1916, το Κογκρέσο αποφάσισε να δοθούν 40.000 δολάρια αποζημίωση στους Ελληνες-θύματα των ταραχών από τα 288.130 που είχαν ζητήσει. Οσο για τον Νικόλα Α. Τζιμίκα, αυτός βρίσκεται πάντοτε σ' έναν τάφο χωρίς ταφόπετρα στο Κοιμητήριο Forest Lawn στην Ομαχα της Νεμπράσκα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ποιος είναι ο καθηγητής Τζον Μπίτζες

Μόνιμος κάτοικος της πόλης Ομαχα στην πολιτεία Νεμπράσκα των ΗΠΑ, ο Ελληνοαμερικάνος Τζον Μπίτζες, έχει ταξιδέψει αρκετές φορές στην Ελλάδα και την Τουρκία. Υπηρέτησε στο στρατό των ΗΠΑ από το 1946 έως το 1949. Το διάστημα 1948-49 υπήρξε πράκτορας της αντικατασκοπείας των ΗΠΑ στην Τεργέστη της Ιταλίας. Επανεκλήθη στην ενεργό υπηρεσία κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Κορέας (1950-51). Σήμερα είναι συνταξιούχος δάσκαλος και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο.
Το 1989 εκδόθηκε η ιστορική του μελέτη για τη θέση της Ελλάδας στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (Greece in World War II to April 1941). Εχει επίσης συγγράψει πολλά άρθρα για την ιστορία της Ελλάδας και τη δραστηριότητα της κοινότητας των πολιτών ελληνικής καταγωγής στην Ομαχα. Εχει συμβάλει με ένα κεφάλαιο ("Η Δύση και η θρησκεία του Τρίτου Κόσμου") στο βιβλίο του Σεϊκ Αλί "Ο Τρίτος Κόσμος στο σταυροδρόμι" (Third World at the Crossroads, 1989). Συμμετείχε στο διεθνές συμπόσιο για τη στρατιωτική ιστορία της Ελλάδας με τη μελέτη του για τη Μάχη της Κρήτης (The Battle of Crete revisited, ACTA, Athens 1991).



"Φταίει η εγκληματικότητά μας"

"Αι εσχάτως διαδραματισθείσαι σκηναί κατά των ομογενών εν Ομαχα της πολιτείας Νεμπράσκας αποτελούσι μίαν μεγάλην συμφοράν διά τους εν Αμερική Ελληνας. Είναι όντως δεινόν το τραύμα, όταν βλέπη τις Ελληνας καταδιωκομένους και Ελληνικά καταστήματα μεταβαλλόμενα εις Σόδομα και Γόμορα. (...)
Ουδείς βεβαίως εκ των εύ φρονούντων Αμερικανών ηδύνατο να συνηγορήση υπέρ της διαπραχθείσης βαρβαρότητος, αλλά και ουδαμόθεν υψώθη συμπαθητική φωνή (πλην ολίγων εξαιρέσεων) υπέρ των κακοποιηθέντων και καταστραφέντων Ελλήνων, αμφιβάλλομεν δε εάν και η χείρ της Θέμιδος δυνηθή όπως δεόντως προστατεύση τα συμφέροντα των παθόντων και ανταποδώση αυτοίς το δίκαιον δια τας προξενηθείσας ζημίας.
Η αρχή του κακού πηγάζει εκ του κακουργήματος, όπερ ο βδελυρός Μουσουρίδης διέπραξεν, αλλ' εάν οι Αμερικανοί ήθελον να εκδικηθώσι τούτον, ηδύναντο κάλλιστα να εφήρμοζον και τον λύντσειον νόμον κατά του κακούργου, πάν όμως περαιτέρω διάβημα κατ' αθώων ψυχών ήτο όλως βάρβαρον και ανάρμοστον προς τας αρχάς και τον πολιτισμόν του σημερινού κόσμου.
Αλλ' ως φαίνεται και εν τη περιστάσει αυτή και εν άλλαις ομοίαις, οι Αμερικανοί έχασαν πάσαν υπόληψιν προς τους Ελληνες και ήρξαντο από τίνος χρόνου απεχθανόμενοι ημάς, ως λαόν ανάξιον της αποστολής του και του κλέους των προγόνων των και ως μη επιθυμητούς πολίτας. (...) Ο άνεμος εναντιώτατα πνέει καθ' ημών, διότι, ως βλέπομεν ανωτέρω, επίσημα πρόσωπα και αυτοί οι βουλευταί ακόμη ήρξαντο κηρύσσοντες τον μέχρι εξοντώσεως πόλεμον καθ' ημών.
Το φαινόμενον είναι αληθώς απελπιστικόν και βασανίζει ημάς, διότι επαπειλείται το μέλλον μας. Νομίζομεν ότι είναι καιρός εισέτι να σωθώμεν εκ του επαπειλούντος ημάς κινδύνου, εάν θελήσωμεν να γνωρίσωμεν τας υποχρεώσεις μας έναντι του φιλοξενούντος ημάς λαού. Η Αμερική, ήτις μας τροφοδοτεί και περιφρουρεί την ελευθερίαν και τα δικαιώματά μας, έχει βεβαίως πληρέστατα δίκαιον να απαιτή παρ' ημίν την ανταπόδωσιν της φιλοξενίας, όπερ εισέτι δεν επράξαμεν. Τούτον δύναται να κατορθωθή δια της υπακοής προς τους νόμους, ως και δια των καλών έργων, των ευγενών τρόπων, της εντίμου συναλλαγής και της προς τον πλησίον εκτιμήσεως, δηλαδή απαιτούσιν οι Αμερικανοί εκείνο, όπερ οι κατά την αρχαιότητα μεταναστεύοντες Ελληνες μετέδιδον ανά τον κόσμον.
Τοιαύτην ανταπόδοσιν παρέσχον εις την Αμερικήν άπαντες οι παρ' αυτή φιλοξενούμενοι ξένοι, διά τούτο λοιπόν βλέπομεν τους ξένους λαούς εξισουμένους προς το ιθαγενές στοιχείον και έχοντας ίσα προς αυτό δικαιώματα.
Πλην εμείς οι Ελληνες, ατυχώς, όχι μόνον δεν ανταπεκρίθημεν προς τας υποχρεώσεις μας, αλλά και εξήλθομεν των ορίων χάρις εις την βαρβαροκεφαλιάν μας και τα τόσα άλλα μειονεκτήματα, υπό των οποίων περικοσμούμεθα. Πλανώνται οικτρότατα οι κακώς αντιλαμβανόμενοι την σημασίαν της λέξεως FREE COUNTRY, διότι καίτοι η Αμερική είναι γενναιόφρων προς τους ξένους, εν τούτοις περιορίζει την ελευθερίαν ταύτην μέχρι ωρισμένων σημείων, αφ' ών ουδείς δύναται να παρεκκλίνη.
Και οι εν Αμερική Ελληνες ηθέλομεν τυγχάνη ίσης προς τους άλλους εκτιμήσεως και προστασίας, αλλ' ατυχώς παρεξετράπημεν και παρεξεκλίναμεν της ευθείας οδού και βαίνομεν κατά κρημνών μη γνωρίζοντες οποίου κακού πρόξενοι κατέστημεν διά της ασυστόλου συμπεριφοράς, ήν πολλοί δεικνύουσιν.
Εις τα αρχεία της αστυνομίας του Σικάγου οι Ελληνες έρχονται πρώτοι εις έν δύο εγκλήματα, πανταχόθεν δε λαμβάνομεν σωρείαν εφημερίδων, εις άς βλέπομεν πολλά εγκλήματα διαπραττόμενα από των Ελλήνων.
Και μ' όλα αυτά έχομεν το θράσος να παραπονώμεθα κατά της φιλοξενούσης ημάς χώρας, χωρίς ποσώς να λάβωμεν υπ' όψιν τας εγκληματικάς πράξεις και την απέχθειαν, ήν πολλοί δεικνύουσι κατά των Αμερικανών.
Τα παθήματα των εν Ομαχα ομογενών θλίβουσι την καρδίαν μας και κατακρίνομεν σφόδρα την στάσιν των ταραχοποιών, αλλ' αφ' ετέρου όταν βλέπωμεν γυναίκας, δικηγόρους και βουλευτάς επιτιθεμένους κατά των Ελλήνων, οφείλομεν να παραδεχθώμεν ότι και πολλά άλλα πλην του φόνου υπήρξαν τα αίτια, άτινα ώθησαν αυτούς να προβώσιν εις το τολμηρόν τούτο διάβημα. (...) Οφείλομεν να ομολογήσωμεν ότι πανταχού της Αμερικής ευρίσκονται πολλοί χαρακτήρες, μολύνοντες το Ελληνικόν όνομα".

(Από το κύριο άρθρο της ομογενειακής εφημερίδας "Ελληνικός Αστήρ" του Σικάγου (26/2/1909) για τα γεγονότα).

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ. Ξεφυλλίζοντας τις ομογενειακές εφημερίδες της εποχής, διαπιστώνει κανείς ότι τα ρατσιστικά στερεότυπα σε βάρος των ελλήνων μεταναστών αφθονούσαν στις στήλες του αμερικανικού τύπου, με θεματολογία που παρουσιάζει εκπληκτικές αναλογίες με όσα γράφονται κι ακούγονται σήμερα στην Ελλάδα για τους Αλβανούς συμπολίτες μας. Πρώτο και κύριο χαρακτηριστικό που αποδίδεται στους Ελληνες, έτσι γενικά, είναι η υψηλή εγκληματικότητα. Καθρέφτης της σχετικής αρθρογραφίας μπορεί να θεωρηθεί η τακτική στήλη "Ελληνες εν Αμερική" του "Ελληνικού Αστέρος" του Σικάγου, που περιείχε ως επί το πλείστον αναδημοσιεύσεις από τον τοπικό τύπο διάφορων περιοχών: σε σύνολο 149 ειδήσεων που δημοσιεύθηκαν στις 12 πρώτες εβδομάδες του 1909, οι 78 (ποσοστό 52,3%) αφορούσαν πραγματικά εγκληματικά περιστατικά με δράστες Ελληνες μετανάστες ενώ άλλες 16 (10,7 %) ασχολούνταν με παρεμφερείς κατηγορίες που -λανθασμένα ή `φουσκωμένα'- τους απευθύνθηκαν. Ακολουθεί επιλογή από χαρακτηριστικά δημοσιεύματα της εν λόγω στήλης.

ΤΣΑΝΤΑΚΗΔΕΣ. "Η εν Φιλαδελφεία της Πενσυλβανίας συνάδελφος `Ημερολόγιον' γράφει ότι συνελήφθη ο Ελλην Βουζάνης, κατηγορούμενος ότι κατέριψε χαμαί μίαν Αμερικανίδα με τον σκοπόν να της αφαιρέσει τα διαμαντικά και τα πολύτιμα αυτής ενώτια" (15/1/1909).

ΒΙΑΣΤΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. "Επίθεσις Ελληνος κατά μικράς αμερικανίδος. Εν Πουέβλω της πολιτείας Κολοράδου κατά την εκεί συνάδελφον `Chieftain' συνελήφθη ο Ελλην Ιωάννης Σωτηρίου, διότι νύκτα τινά μεθυσμένος ών κατεδίωξε μικράν τίνα Αμερικανίδα. Εις τας φωνάς της παιδίσκης προσέτρεξαν κλητήρες, οίτινες συνέλαβον τον μεθυσμένον ομογενή, όν οδήγησαν εις το κρατητήριον, όπου την επομένην κατεδικάσθη εις πρόστιμον 100.000 δολλαρίων και τα έξοδα παρ' όλας τας διαμαρτυρίας του ότι ουδέν κακόν διεννοείτο και ότι η μικρά Αμερικανίς ωμοίαζε τα μέγιστα προς την εν τη γενετείρα διαμένουσαν αδελφήν του" (5/2/1909).

ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΟΙ ΑΝΗΛΙΚΩΝ. "Κατά την εν Μέμφιδι της πολιτείας Τεννεσή συνάδελφον `Scimiter' συνελήφθησαν οι Ελληνες Ηλίας και Νικόλαος Καλαμούζος, κατηγορούμενοι επί παραβάσει του περί μεταναστεύσεως νόμου δια της εισαγωγής ενταύθα Ελληνοπαίδων ανηλίκων, ούς ετοποθέτουν ως υπαλλήλους εις στιλβωτήρια υποδημάτων, λεγόντες και διαβεβαιούντες ενόρκως προ των μεταναστευτικών αρχών ότι οι εισαγόμενοι Ελληνόπαιδες ήσαν συγγενείς των" (19/2/1909).

ΒΡΩΜΙΑΡΗΔΕΣ. "Την φρικώδη κατάστασιν των Ελλήνων αναγιγνώσκομεν εν τη Δέμβερ του Κολοράδου συναδέλφω `Νέα'. Κατά την συνάδελφον ταύτην, ήτις δημοσιεύει εν πλάτει την έκθεσιν του εκεί αστυϊάτρου, 800 Ελληνες ζώσιν υπό τους χειρίστους της υγιεινής και ανθρωπότητος κανόνας. Η αστυνομία εύρε περί τους 25 Ελληνας κοιμωμένους και διαιτωμένους εις έν στενότατον δωμάτιον. Αμέσως η αστυνομία εξεδίωξε τούτους εκείθεν και απελύμανε καταλλήλως το δωμάτιον τούτο, εξ ού ηπειλείτο η υγεία και του περιοίκου πληθυσμού. Ενεκα τούτου η συνάδελφος επιτίθεται δριμύτατα κατά των Ελλήνων, λέγει δ' ότι εκ της ελεεινής τούτων υγιεινής καταστάσεως απειλείται η υγεία όλης της πόλεως" (5/3/1909).

ΑΠΕΡΓΟΣΠΑΣΤΕΣ. "Δεν είνε ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά, καθ' ήν συμβαίνει ομογενείς να εργάζωνται ως ανταπεργοί. Τούτο είνε κάκιστον, διότι όχι μόνον μισητοί μεταξύ των άλλων ανθρώπων γενόμεθα, αλλά ενεργούμεν και καθ' ημών αυτών, ενώ εκ του άλλου άι διάφοροι Αμερικανικαί εταιρείαι μας μεταχειρίζονται ως όργανα, η δε ζωή μας διατρέχει τον έσχατον των κινδύνων" (29/1/1909).

ΣΩΜΑΤΕΜΠΟΡΟΙ. "Ετερον κρούσμα σωματεμπορίας μας έρχεται από την πόλιν Κάνσας της πολιτείας Μιζούρι, κατά την εκεί συνάδελφον `Αστήρ'. Ενεκα τούτων οι επί της μεταναστεύσεως επόπται ήρξαντο σταυροφορίαν κατά των Ελλήνων, ενώ άι Αμερικανικαί εφημερίδες πλάσσουσι διαφόρους φανταστικάς ιστορίας, αίτινες γράφονται επί το τραγικώτερον προς εξερέθισιν των Αμερικανών κατά των Ελλήνων. Το βέβαιον είναι ότι τοιαύτα κρούσματα συμβαίνουσιν, αλλ' είναι όντως πολύ άδικον να μέμφεται ολόκληρος ο Ελληνικός πληθυσμός δια την παρανομίαν δύο ή τριών Ελλήνων ιδιοκτητών στιλβωτηρίων" (1/1/1909).


ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Henry Pratt Fairchild "Greek immigration in the United States" (Νιου Χέιβεν 1911, εκδ. Yale University Press). Ακαδημαϊκών αξιώσεων "αντικειμενικό" πόνημα με θέμα την ελληνική μετανάστευση προς τις ΗΠΑ. Σχεδόν σε κάθε κεφάλαιο, ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη σημασία στη διερεύνηση των πραγματικών διαστάσεων της περιώνυμης "ελληνικής εγκληματικότητας". Παρά την κριτική του διάθεση, δεν αποφεύγει ωστόσο την αναπαραγωγή ενός άλλου στερεότυπου: αυτού περί "εξαγωγής" της ελληνικής εγκληματικότητας προς τις ΗΠΑ. "Μια μάλλον διασκεδαστική επίπτωση της μετανάστευσης", γράφει, "ευεργετική τουλάχιστον για την Ελλάδα, μου επισημάνθηκε από τον κ. Νάθαν. Σε ένα πρόσφατο ταξίδι του στη Σπάρτη, είχε μια συνομιλία με τον επικεφαλής της χωροφυλακής της περιοχής, και ο αξιωματικός παρατήρησε ότι επειδή η μετανάστευση είναι τόσο μαζική, η Σπάρτη έχει αλλάξει, από τόπος πολύ ταραχώδης που ήταν στο παρελθόν, σε ένα από τα πιο ήσυχα μέρη που μπορεί κανείς να φανταστεί. Στην πραγματικότητα, είπε, όχι μόνο η δική του περιφέρεια αλλά όλη εν γένει η Ελλάδα μοιάζει να έχει απαλλαγεί από τους πιο ακόλαστους εγκληματίες της" (σ.226).

Thomas Burgess "Greeks in America" (Βοστώνη 1913, εκδ. Sherman, French & Co). Παρουσίαση των κυριότερων ελληνικών κοινοτήτων των ΗΠΑ από ένα μέλος της αμερικανικής Επιτροπής για την Ενωση Ορθοδόξων και Αγγλικανών, με μικρή αναφορά στο πογκρόμ της Σάουθ Ομαχα. Το βιβλίο γράφτηκε ύστερα από προτροπή στελεχών του υπερπόντιου ελληνισμού της εποχής, με δεδηλωμένο σκοπό την άμβλυνση των αρνητικών για τους Ελληνες στερεοτύπων.

Αλέξανδρος Κρίκος "Η θέσις του Ελληνισμού εν Αμερική" (Εν Αθήναις 1915, Τύποις Αφών Μπλαζουδάκη). Παρουσίαση του κόσμου των ελλήνων μεταναστών στο ευρύ κοινό της γενέτειρας, χωρίς εξιδανικεύσεις. Με ιδιαίτερη οξύτητα καταγγέλλονται ο απεργοσπαστικός ρόλος πολλών ομογενών και η αθλιότητα των "καταγωγίων" τους. "Οι διωγμοί της Ομάχας, του Κόνσις Μπλώφς, της Χόκιαμ και άλλων πόλεων", καταλήγει ο συγγραφέας (σ.25-6), "ολίγον διαφέρουσι των κατά των πρώτων χριστιανών υπό των εθνικών, και των υπ' αυτών κατόπιν κατά των εβραίων. Η δε περιγραφή αυτών θ' απετέλει αίσχος τόσον δια τους Αμερικανούς όσον και δι' ημάς τους διωκομένους".

ΔΕΙΤΕ

Ο Ελληνας γείτονας (Katzelmacher) του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ (1965). Ο "ακοινώνητος" και "ζωώδης" έλληνας μετανάστης προκαλεί αρχικά την περιέργεια των Γερμανών περιοίκων, στη συνέχεια τη δυσφορία τους και στο τέλος υφίσταται στο πετσί του την οργή τους.