Ασυνόδευτα παιδιά με ολέθρια ψυχικά τραύματα

από εφημερίδα των συντακτών


Ημερίδα για τον «ρόλο των ειδικών ψυχικής υγείας στην προσφυγική κρίση» ανέδειξε τους πολλαπλούς κινδύνους για τους ανήλικους με μακροχρόνιες συνέπειες που μπορούν να εκτείνονται σε δύο γενεές | EUROKINISSI/ ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ

Δεν είναι μόνο ότι έχουν αντιμετωπίσει την πιο σκληρή βία προτού ξεριζωθούν. Είναι και ότι η ίδια η διαδικασία της φυγής ενέχει πολλαπλούς κινδύνους για την ακεραιότητά τους. Κι αν επιβιώσουν, το μέλλον παραμένει άδηλο. Ωστόσο, το ψυχικό τραύμα που βιώνουν έχει ολέθριες μακροχρόνιες συνέπειες για την ανάπτυξή τους και μπορεί να εκτείνεται σε δύο γενεές.

Ο λόγος για τα παιδιά των πληθυσμών σε κίνηση, προσφύγων και μεταναστών. Με βαρύτερες τις συνέπειες σε όσα ξεκινούν την Οδύσσεια ασυνόδευτα, πέρα από την αβεβαιότητα για το πού θα καταλήξουν και σε τι συνθήκες θα βρεθούν.

Για παράδειγμα, στη Μυτιλήνη, οι ανήλικοι που ταξιδεύουν μόνοι τους «φιλοξενούνται κλειδωμένοι» για λόγους προστασίας στον χώρο που προορίζεται γι’ αυτούς, σύμφωνα με την υπεύθυνη ανηλίκων στη ΜΚΟ «Μετάδραση» Β. Ξυθάλη, με τις εύλογες αντιδράσεις τους να κυριαρχούν: «Αφού δεν έκανα κάτι γιατί είμαι φυλακή;» λένε χαρακτηριστικά.

Οι δυσκολίες αντιμετώπισης των άμεσων αναγκών τους, τόσο από ιατρικής πλευράς όσο και κυρίως ψυχολογικής, αναδείχτηκαν στην ημερίδα «Ο ρόλος των ειδικών ψυχικής υγείας στην προσφυγική κρίση», που συνδιοργάνωσαν η Υπηρεσία Παιδιών και Εφήβων, το Κέντρο Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής Βύρωνα-Καισαριανής, η Α’ Ψυχιατρική κλινική, η Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ και η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ψυχοπαθολογίας Παιδιού και Εφήβου στο Ινστιτούτο Παστέρ.

Δυσκολίες που έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι αυτοί οι πληθυσμοί είναι ταχείας διέλευσης, καθώς μετακινούνται γρήγορα προς τα σύνορα προκειμένου να φύγουν από την Ελλάδα.

Πέρα από την άμεση αντιμετώπιση των αναγκών άφιξής τους (των τραυμάτων τους, της αφυδάτωσης το καλοκαίρι και των κρυοπαγημάτων τον χειμώνα), είναι αμφίβολη η πρόσβασή τους στο σύστημα υγείας, πόσω μάλλον η παρακολούθησή τους για τυχόν σοβαρό πρόβλημα.

Οσο για την ψυχική υγεία, αυτό είναι μάλλον πολυτέλεια, επισήμανε ο ειδικός στη διαχείριση κρίσεων υγείας Αγης Τερζίδης. Και πρόσθεσε στα εμπόδια που τίθενται, την παντελή έλλειψη συντονισμού και εθνικού σχεδίου δράσης, τη γλώσσα και την απουσία διερμηνέων διαμεσολαβητών, τις πολιτισμικές διαφορές.

Το σαράκι

Τις μακροπρόθεσμες ολέθριες συνέπειες του στρες στα παιδιά-πρόσφυγες και το γεγονός ότι η λύση ανήκει στην Ευρώπη επισήμανε ο Δημήτρης Αναγνωστόπουλος | 

Κι όμως υποφέρουν σιωπηλά, ειδικά τα παιδιά που αδυνατούν να εκφραστούν, και αυτό το σαράκι εκδηλώνεται στα 2-5 χρόνια παραμονής τους στις χώρες όπου εγκαθίστανται κι εξαρτάται σημαντικά και από τις συνθήκες διαβίωσης που δεν είναι και οι καλύτερες στα διάφορα στρατόπεδα φιλοξενίας ή κράτησης.

Περισσότερα στοιχεία για την ψυχική επιβάρυνση των παιδιών-προσφύγων έδωσε ο αναπληρωτής καθηγητής παιδοψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ Δημήτρης Αναγνωστόπουλος:

Σύμφωνα με μελέτη σε 102 ασυνόδευτους εφήβους 12-18 ετών που αιτήθηκαν άσυλο στη Γερμανία, ψυχική ασθένεια παρατηρήθηκε στο 13,7%, με υψηλότερα τα ποσοστά στα κορίτσια.

Από άλλες μελέτες εντοπίστηκε ότι οι παράγοντες που επηρέαζαν τον κίνδυνο για εμφάνιση ψυχοπαθολογίας ήταν, ανάμεσα σε άλλα, οι εμπειρίες πριν από τη μετανάστευση, το είδος του τραύματος που βίωσαν, η έλλειψη συνοδείας και η κράτηση, η οργάνωση της κοινωνικής ζωής τους το πρώτο έτος μετά την άφιξη. Σ

η Σουηδία, πάλι, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, εκ των οποίων οι περισσότεροι αγόρια, υπερεκπροσωπούνταν στην ψυχιατρική ενδονοσοκομειακή φροντίδα, καθώς το 3,4% έλαβε θεραπευτική αντιμετώπιση.

Ομως, άγχος και αγωνία τούς προκαλεί και η διαδικασία ασύλου, αφού σε μεγάλο ποσοστό, 86% επί του συνόλου, εισήχθησαν με συμπτώματα που συνδέονταν με το στρες κατά τη διαδικασία ασύλου.

Διεθνείς έρευνες διαπίστωσαν ότι οι νευρωτικές διαταραχές είναι πιο συχνές στους ασυνόδευτους ανηλίκους. Κι αυτό επειδή, σε αντίθεση με τους ενήλικους πρόσφυγες, τα παιδιά συνήθως δεν μπορούσαν να εκφράσουν πλήρως λεκτικά τις ανάγκες και τις τραυματικές εμπειρίες τους.

«Μπορεί να τους παρέχεται τροφή, κατάλυμα και ρουχισμός και να καλύπτονται κάποιες βασικές ιατρικές ανάγκες τους, αλλά οι συναισθηματικές και ψυχικές ανάγκες τους αγνοούνται και παραμένουν ακάλυπτες. Το γεγονός αυτό έχει ολέθριες μακροπρόθεσμες συνέπειες», παρατήρησε ο κ. Αναγνωστόπουλος, επισημαίνοντας ωστόσο ότι είναι η στάση της Ευρώπης προς τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την επιβάρυνση του τραύματος και των διαταραχών του δεσμού πάνω στο μέλλον τους, αλλά και η στάση της κοινωνίας μας συνολικά.

«Πληθώρα κλινικών μελετών και έρευνας των νευροεπιστημών τα τελευταία 15 χρόνια αποδεικνύει ότι ο αντίκτυπος του χρόνιου στρες και των διαταραχών του δεσμού εκτείνεται τουλάχιστον σε δύο γενεές. Τα ποσοστά διαταραχών προσωπικότητας, χρόνιας κατάθλιψης, διαταραχών διαγωγής, χρήσης ουσιών, χαμηλής εκπαίδευσης, ανεργίας και κοινωνικού αποκλεισμού είναι υψηλότερα σε πληθυσμούς με πρώιμο τραύμα και επακόλουθες διαταραχές του δεσμού», είπε ο ίδιος, εξηγώντας τις μακροχρόνιες συνέπειες, και έθεσε την πρόκληση για τους λειτουργούς της ψυχικής υγείας:

«Σημασία δεν έχει μόνον να τα περιθάλψουμε, αλλά να τα ενδυναμώσουμε με εκείνα τα στοιχεία που θα τα καταστήσουν δυνατά και ικανά να τα βγάλουν πέρα».

Πέρα από τους κινδύνους του ταξιδιού τους, τα ζητήματα που ανοίγουν για τις υπηρεσίες υγείας, την κριτική στην έλλειψη πολιτικής που επιτρέπει στους δουλεμπόρους να παίζουν με τις ανθρώπινες ζωές, την παρουσίαση κλινικών περιπτώσεων, αλλά και καλών πρακτικών με στόχο την επανένωσή τους με τις οικογένειές τους, συζητήθηκαν και οι προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η ελληνική κοινωνία.

«Και αυτό, επειδή στον απόηχο του πολυμέτωπου και πολύνεκρου πολέμου, κηρυγμένου ή ακήρυχτου, που μαίνεται και γράφει αλλιώς στον χάρτη σύνορα και πατρίδες -πυρηνική αντιφατικότητα μιας ανάπτυξης που έφτασε στα όριά της- ο μετανάστης, ο πρόσφυγας, ο καταδιωγμένος, αν είναι τυχερός και δεν θαλασσοπνιγεί, θα φυλακιστεί», είπε για τη μοίρα των ξεριζωμένων η ψυχοθεραπεύτρια Τέση Λαζαράτου (Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων):

«Κι αν διαλάθει, αν μετατραπεί σε φτηνά εργατικά χέρια, θα αρρωστήσει από τη νοσταλγία και την οδύνη του… Κι έτσι θα έρθει να μας ψάξει στις υπηρεσίες μας και μάλλον δεν θα έχει καν νόμιμη πρόσβαση», συνέχισε, κάνοντας μία αναδρομή από την καταγγελία του ψυχιατρικού ασύλου για να το συνδέσει με την υπεράσπιση του ασύλου των προσφύγων και μεταναστών και τη Λέρο που επανέρχεται δριμύτερη: «Τι κι αν το άσυλο έκλεισε, τώρα είναι ένα άλλου είδους άσυλο, της ασυλίας που δεν χαρίστηκε…».

Για να εκφράσει την αγωνία αν η Λέρος θα παραμείνει κολαστήριο ψυχών και αποθήκη φυλασσόμενων ανθρώπων, αν θα αλλάξει κάτι για την Ελλάδα του 21ου αιώνα, αν θα είναι ανεκτά τα «κέντρα φιλοξενίας με φύλαξη»: «πόσο εξοντωτική η ομοιότητα με τις καραβιές των αζήτητων… πόσο σταθερή αξία η φιλοξενία με φύλαξη στη Λέρο των τρελών, των αντιφρονούντων, των μεταναστών, των προσφύγων», είπε χαρακτηριστικά.

Η πρώτη ανάσα

«Κάθε δύο δευτερόλεπτα, ένα νεογέννητο παίρνει την πρώτη ανάσα του εν μέσω μιας σύγκρουσης, συχνά κάτω από τρομακτικές συνθήκες και χωρίς πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη»: Φέτος, περισσότερα από 16 εκατομμύρια μωρά γεννήθηκαν σε εμπόλεμες ζώνες ή, διαφορετικά, η μία στις οκτώ όλων των γεννήσεων στον πλανήτη, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της UNICEF.

Ενα στα 9 παιδιά, πάνω από το ένα τέταρτο ενός δισεκατομμυρίου παιδιών, ζει σε χώρες που πλήττονται από συγκρούσεις, όπως το Αφγανιστάν, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Ιράκ, το Νότιο Σουδάν, η Συρία και η Υεμένη.

Για να ξεφύγουν από τις μάχες, νεογέννητα παιδιά και οι μητέρες τους ξενιτεύονται αντιμετωπίζοντας τεράστιους κινδύνους: αυτά τα παιδιά είναι πιο πιθανό να πεθάνουν πριν φτάσουν τα πέμπτα τους γενέθλια και βιώνουν ακραίο -ή «τοξικό»- στρες, που μπορεί να αναστείλει τη μακροπρόθεσμη συναισθηματική και γνωστική τους ανάπτυξη.

Εκτός από τις συγκρούσεις, η φτώχεια, οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και της έλλειψης ευκαιριών καθιστούν τα παιδιά όλο και πιο ευάλωτα, ωθώντας τα στον επικίνδυνο ξεριζωμό.

Περισσότερα από 200.000 παιδιά έκαναν αίτηση για άσυλο σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης μέσα στους πρώτους εννέα μήνες του 2015 και ήλθαν να προστεθούν στα 30 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο που εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους μέχρι το 2014 εξαιτίας των πολέμων, της βίας και των διώξεων.

Περισσότεροι άνθρωποι είναι τώρα εκτοπισμένοι σε σύγκριση με οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου.