από ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ εφημερίδα του ΕΕΚ
Εκδήλωση για τους πρόσφυγες στη Μάνδρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς
Mια φορτισμένη συγκινησιακά εκδήλωση έγινε την Παρασκευή 11 Nοεμβρίου στον ιστορικό χώρο της Mάντρας Mπλόκου Kοκκινιάς που οργανώθηκε με την συνεργασία του μνημείου και του Mουσείου Eθνικής Aντίστασης του Δήμου Nίκαιας-Pέντη, δυο ιστορικών χώρων που παρουσιάζουν σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα.
«Με τη φωνή των προσφύγων» ήταν ο τίτλος της εκδήλωσης, η οποία αλλιώς θα μπορούσε να ονομαστεί «Οι πρόσφυγες τότε και τώρα».
Aρχικά, ο Aλέξανδρος Στεφανίδης, υπεύθυνος του Mουσείου Eθνικής Aντίστασης, έκανε την εισαγωγή στο θέμα με προβολή ενός ντοκυμαντέρ για τους πρόσφυγες που πνίγονται στη Mεσόγειο. O Θόδωρος Kουτσουμπός από τα κινήματα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες διάβασε την ιστορία της (δια)φυγής μιας οικογένειας από το Aφγανιστάν μέσω Πακιστάν, Iράν, Tουρκίας, στην Xίο, στον Πειραιά και τώρα σε ένα από τα αναρίθμητα κέντρα “φιλοξενίας” (με πολλά εισαγωγικά). H Eιρήνη Pηνιώτη, υπεύθυνη της Mάντρας Mπλόκου Κοκκινιάς, διάβασε ένα κείμενο γραμμένο από μια 15χρονη προσφυγοπούλα – γροθιά στο στομάχι της αναλγησίας και της υποκρισίας όσων κλείνουν τα μάτια στην επιβίωση του έτερου άλλου.
H Ξανθή Πατμανίδου απόγονος Eλλήνων Μικρασιατών από τον Πόντο εξιστόρησε τη δραματική φυγή των παπούδων της για να γλυτώσουν από τη σφαγή των Tούρκων τσέτηδων. Περιέγραψε, επίσης, με μελανά χρώματα την υποδοχή που έτυχαν στην Eλλάδα οι πρόσφυγες αναφέροντας τους υποτιμητικούς και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς «πρόσφυγγες», «παστρικές», «τουρκόσποροι».
H ψυχίατρος Kατερίνα Mάτσα, η δημιουργός και πρώην επιστημονική υπεύθυνη του “18 Άνω”, μίλησε για τα ψυχικά τραύματα της προσφυγιάς.
Ακολούθησε ενδιαφέρουσα συζήτηση με ιδιαίτερα εύστοχες και καίριες παρεμβάσεις εκ μέρους του κοινού.
Στο χώρο λειτούργησε, επίσης, έκθεση ζωγραφικής με έργα της νεαρής προσφυγοπούλας από το Aφγανιστάν Σαχάρ Pεζάι.
Κατερίνα Μάτσα
Τα Ψυχικά Τραύματα της Προσφυγιάς
Πόλεμοι, καταστροφές, ασταμάτητες πρωτοφανείς προσφυγικές ροές. Η καπιταλιστική Ευρώπη κλείνει τα σύνορά της, μετατρέποντας τη Μεσόγειο σε ένα θαλάσσιο νεκροταφείο, με πάνω από 4000 πνιγμένους από τις αρχές του 2016 μέχρι τώρα.
Η καπιταλιστική Ελλάδα, προσαρμόζοντας την πολιτική της στο μεταναστευτικό και το προσφυγικό στις επιταγές των ευρωπαίων εταίρων της μετατρέπεται σε μια χώρα στρατοπέδων συγκέντρωσης προσφύγων προερχόμενων κατά βάση από τις εμπόλεμες χώρες της Μ. Ανατολής και της Αφρικής.
Γύρω στις 60 χιλιάδες πρόσφυγες έχουν παγιδευτεί στην Ελλάδα μετά το κλείσιμο του "βαλκανικού διαδρόμου" προς την δυτική Ευρώπη, 47 χιλιάδες στην Ηπειρωτική Ελλάδα και 13 χιλιάδες στα νησιά.
Πώς βιώνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, το ξερίζωμά τους από την πατρίδα τους, όταν τα αφήνουν όλα πίσω τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους;
...Κανένας δεν θα άφηνε την πατρίδα
εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγούσε μέχρι τις ακτές
εκτός αν η πατρίδα σου έλεγε να τρέξεις πιο γρήγορα
να αφήσεις πίσω τα ρούχα σου
να συρθείς στην έρημο
να κολυμπήσεις ωκεανούς
να πνιγείς
να σωθείς
να πεινάσεις
να εκλιπαρήσεις
να ξεχάσεις την υπερηφάνεια
η επιβίωσή σου είναι πιο σημαντική
(Ουαρσάν Σαΐρ - γεννήθηκε στην Κένυα από Σομαλούς γονείς και μεγάλωσε στην Αγγλία - από το πρόγραμμα της θεατρικής παράστασης "Λαμπεντούζα" στο θέατρο του Ν. Κόσμου)
Με βάση τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, τα 2/3 υποφέρουν από αγχώδεις - καταθλιπτικές εκδηλώσεις, το 1/6 από Ψυχοσωματικά Νοσήματα, το 1/2 από Διαταραχή Μετατραυματικού Stress (PTSD).
Η φυγή από την πατρίδα, μέσα σε ακραίες συνθήκες, με κίνδυνο της ζωής τους, πληρώνοντας μια περιουσία στους διακινητές για να βρεθούν, αν γλιτώσουν, σε κέντρα υποδοχής (hot spots) και κέντρα κράτησης, με επισφαλείς συνθήκες διαμονής, στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον αποκομμένοι από τις ρίζες τους, έχοντας χάσει τη δουλειά, το σπίτι, την κοινωνική τους θέση, αντιμέτωποι με την απρόσωπη και ανάλγητη γραφειοκρατία της έκδοσης νομιμοποιητικών εγγράφων, γεμάτοι φόβους ότι μπορεί να τους ξαναστείλουν πίσω, να τους επαναπροωθήσουν εκεί όπου η ζωή τους μπαίνει σε κίνδυνο, αντιμέτωποι με τεράστιες δυσκολίες, ως προς τη γλώσσα και τη συνεννόηση με τον ντόπιο πληθυσμό, τα οικονομικά προβλήματα, την προσαρμογή στον καινούργιο τόπο και τις εκδηλώσεις ρατσισμού από ακροδεξιές ομάδες και άτομα, όλα αυτά κάνουν τη ζωή τους ακόμα πιο δύσκολη και εντείνουν τις ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις, που κάποιοι παρουσιάζουν.
Περιμένοντας να καταγραφούν, να νομιμοποιηθούν, να ζητήσουν άσυλο σε μια χώρα όπου φοβούνται ότι είναι ανεπιθύμητοι και που δεν την επέλεξαν οι ίδιοι ως "καινούργια πατρίδα" αλλά εγκλωβίστηκαν όταν έκλεισαν τα σύνορα, μετά την απαράδεκτη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας, τον Μάρτη του 2016. Έχουν την αίσθηση ότι ο χρόνος έχει σταματήσει γι’ αυτούς και ότι είναι καταδικασμένοι να ζουν σε ένα τόπο που δεν είναι δικός τους, ένα μη - τόπο, α-τοπο, ψυχικά και εδαφικά, μετέωροι, απεδαφικοποιημένοι, αγχώδεις και καχύποπτοι προς τους άλλους. Κάποιοι απ’ αυτούς αναπτύσσουν παραληρητικές ιδέες διωκτικού περιεχομένου, γίνονται επιθετικοί και βίαιοι, άλλοι "θυματοποιούνται", άλλοι βυθίζονται στη μελαγχολία, άλλοι καταφεύγουν στην αυτοκτονία, άλλοι στρέφονται στις ψυχοδραστικές ουσίες, για να μαλακώσουν τον ανείπωτο ψυχικό πόνο.
Η προσφυγιά, ως εμπειρία, αλλά και όλα όσα προηγήθηκαν και όσα ακολουθούν όταν πάρει πια αυτός ο άνθρωπος το δρόμο της προσφυγιάς και αποκτήσει την ταυτότητα του πρόσφυγα, αποτελούν ψυχικούς τραυματισμούς.
Ο ψυχικός τραυματισμός δεν ανάγεται μηχανιστικά στο σύνολο των διαταραχών ή των συμπτωμάτων που προκαλεί, όπως θέλει να τον παρουσιάζει το DSM (το αμερικάνινο σύστημα ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών).
Το τραύμα αφορά πάντα ένα πρόσωπο, με μια συγκεκριμένη ιστορία. Ένα πρόσωπο που καταδικάζεται να κουβαλά σε όλη τη ζωή του τα χνάρια της βίας που υπέστη. Παραμένει φυλακισμένο μέσα στον ίδιο τον τραυματισμό του. Ακόμα κι αν ο τραυματισμός έχει ομαδικό χαρακτήρα, πάντα βιώνεται μέσα στην μοναξιά, αφού οι ψυχολογικές επιπτώσεις του αφορούν κάθε άτομο ξεχωριστά, στην μοναδικότητα της ιστορίας του αλλά και των προσωπικών του αντιδράσεων.
Κατά τον σπουδαίο ψυχαναλυτή Σαντόρ Φερέντζι, ένας τραυματισμός δημιουργεί πάντα "μια τρύπα στη μνήμη". Σβήνει το μνημονικό ίχνος, δημιουργεί μια τραυματική αμνησία. Κάνει αδύνατο να θυμηθείς, αδύνατο να μιλήσεις για το τραύμα. Σ’ ένα κείμενο της Πέπης Ρηγοπούλου, που αναφέρεται σε σεμινάριο για τους πρόσφυγες που έκανε ο Σ. Μιχαήλ στο ΕΚΠΑ στις 7 Νοέμβρη 2016 και το οποίο παρακολούθησαν μαθητές και μαθήτριες από το Β' Γυμνάσιο Αλίμου, που πηγαίνουν και στον Ελαιώνα, μας συγκλονίζει η κατάθεση μιας μαθήτριας που λέει «ένα κορίτσι από τη Συρία ζωγράφιζε κάθε μέρα, για πολλές μέρες ένα βάζο με λουλούδια. Το ίδιο βάζο, τα ίδια λουλούδια, κάθε μέρα. Έπειτα από κάποιες μέρες τη ρώτησα γιατί ζωγραφίζει το ίδιο βάζο. Και το κορίτσι μου απάντησε: Γιατί είναι το μόνο πράγμα που θυμάμαι από την πατρίδα μου. Και δεν θέλω να το ξεχάσω» (δημοσιεύθηκε στην Εφημ. Συντακτών. 9/11/2016).
Αυτό το αδύνατο της μνήμης και της ομιλίας για το τραυματικό γεγονός αποτελεί την άλλη όψη του αδύνατου πένθους. Το πένθος εγκιβωτίζεται σε μια "ψυχική κρύπτη" και μεταβιβάζεται διαγενεακά. Μεταβιβάζεται το πένθος, που δεν έχει επιτελεσθεί, και ο νεκρός αναπαύεται στην κρύπτη που υπάρχει στην ψυχή του ατόμου. Μεταβιβάζεται επίσης, μέχρι τρίτης γενιάς, ο ίδιος ο τραυματισμός. Ολόκληρη η οικογένεια σφραγίζεται από αυτό το δυσβάστακτο φορτίο. Αλλάζουν τα δυναμικά των σχέσεων ανάμεσα στα μέλη της, αλλάζουν οι τρόποι συμπεριφοράς της.
Στη ζωή της οικογένειας των προσφύγων βαραίνει συνήθως η σιωπή και ο φόβος, γιατί αυτές οι τραυματικές εμπειρίες που αφορούν έναν ολόκληρο λαό συνιστούν όρους απεξάρθρωσης του κοινωνικού δεσμού. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο αισθάνεται ότι δέχεται επίθεση σε πολλά επίπεδα, όπου ανήκει, στην οικογένεια, την κοινωνική, την πολιτική, την εθνική υπόσταση.
Με την ταυτότητα του πρόσφυγα δέχεται πολλές ταπεινώσεις, που ταρακουνούν τα ίδια τα θεμέλια της ταυτότητας του, την αξιοπρέπεια του. Ακούει να τον βρίζουν, να τον διώχνουν. Να λένε (με τους στίχους του Ουαρσάν Σαϊρ):
"γυρίστε στην πατρίδα σας μαύροι
πρόσφυγες
βρομομετανάστες
ζητιάνοι ασύλου
που ρουφάτε τη χώρα μας
αράπηδες με τα χέρια απλωμένα
μυρίζετε περίεργα
απολίτιστοι
κάνατε λίμπα τη χώρα σας και τώρα θέλετε
να κάνετε και τη δική μας..."
Το τραύμα δεν μπορεί να εξαφανισθεί μέσα από το τραυματισμένο άτομο, όπως δεν σβήνει μια ουλή. Σε κάθε βήμα του αυτό το άτομο βρίσκει μπροστά του το τραυματικό βίωμα, σα να στοιχειώνει μέσα του η τραυματική σκηνή, ξαναγυρίζοντας διαρκώς μέσα από τον καταναγκασμό της επανάληψης. Έτσι υποχρεώνεται να αποσυρθεί στο βάθος του εαυτού του και να λειτουργήσει με βάση μια πολιτική "ενδοψυχικής καμμένης γης". Υπάρχει πάντα ένα "πριν" και ένα "μετά" τον τραυματισμό.
Σε κάποιες περιπτώσεις ο συγκεκριμένος τραυματισμός φέρνει στην επιφάνεια παλιότερους τραυματισμούς, που το άτομο προσπαθούσε να απωθήσει και να θάψει μέσα του. Αυτή η κατάσταση που βυθίζει το άτομο στην έσχατη αδυναμία να αντιδράσει μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην αποδιοργάνωση του ψυχισμού, την ψυχική κατάρρευση.
Αυτές οριακές καταστάσεις λειτουργούν ακόμα πιο τραυματικά για τους εφήβους και τα παιδιά, ιδιαίτερα τα ασυνόδευτα, αυτά που έχασαν τους γονείς στο ταξίδι, ή έφυγαν χωρίς αυτούς απ' την πατρίδα τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους.
Υπάρχουν πάνω από 100.000 παιδιά, ασυνόδευτα, σήμερα στην Ευρώπη. Παιδιά "αόρατα", χωρίς χαρτιά, αφού πουθενά δεν καταγράφονται. Τα περισσότερα απ' αυτά χάνονται. Καταλήγουν σε οίκους ανοχής ή στο εμπόριο ανθρώπινων οργάνων. Μόνο για το 2015 καταγράφηκαν στην Ευρώπη 90.000. Υπολογίζονται στις 4000 τα ασυνόδευτα παιδιά - πρόσφυγες στον ελληνικό χώρο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνον 891 θέσεις ασφαλούς διαμονής για ασυνόδευτους ανήλικους και είναι όλες γεμάτες, ενώ παραμένουν σε λίστα αναμονής 1586 παιδιά. Η έλλειψη ασφαλών χώρων διαμονής οδηγεί στην κράτηση αυτών των ατόμων υπό την προστασία της αστυνομίας ή στη διαμονή τους σε κλειστά κέντρα κράτησης, επιτείνοντας τον τραυματισμό τους.
Όσα καταφέρνουν να επιβιώσουν έχουν πολλές πιθανότητες να παρουσιάσουν στις χώρες υποδοχής πολλές διαταραχές, κατάθλιψη, νυκτερινή ενούρηση, διαταραχές του ύπνου και της συμπεριφοράς, εξαρτήσεις από ουσίες, αγχώδεις διαταραχές, κρίσεις πανικού ή και ψυχωτικές εκδηλώσεις.
Ο τύπος και η σοβαρότητα της διαταραχής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, την ηλικία του παιδιού, τον τρόπο που αποχωρίστηκε τους γονείς του, τα βιώματά του πριν φύγει (πολλά παιδιά έχουν γίνει μάρτυρες τρομακτικών σκηνών βίας (βομβαρδισμούς, αποκεφαλισμούς, ακρωτηριασμούς, βασανιστήρια, δολοφονίες δικών τους προσώπων, γονιών, αδελφών, φίλων μπροστά στα μάτια τους). Εξαρτάται επίσης από την ψυχολογική στήριξη που βρήκε ή δεν βρήκε στον τόπο υποδοχής, τους υλικούς όρους ζωής του εκεί που υποχρεώνεται να ζει ως πρόσφυγας. Γιατί πολύ συχνά, σχεδόν κατά κανόνα, δεν υπάρχει γι' αυτά καμιά μέριμνα από τις αρμόδιες υπηρεσίες για την υγεία τους, τη σωστή διατροφή, τη διαμονή τους, την εκπαίδευση. Αυτά τα παιδιά που μέχρι να φτάσουν στη χώρα υποδοχής ήρθαν αντιμέτωπα με την πείνα, το κρύο, τη θαλασσοταραχή, την κούραση, τις αρρώστιες δέχονται συχνά μια απάνθρωπη μεταχείριση.
Στα hot spots και στους καταυλισμούς δεν ενημερώνονται καν για τα δικαιώματά τους ως ανήλικοι πρόσφυγες. Μέσα σ' αυτούς τους όρους μπορεί να παρουσιασθούν οι ψυχικές διαταραχές.
Όσο πιο νεαρή η ηλικία, πιο βίαιος ο αποχωρισμός από τους γονείς, πιο μεγάλη η εγκατάλειψη, πιο άθλιοι οι όροι ζωής του στον τόπο υποδοχής, τόσο πιο σοβαρές είναι οι διαταραχές που ενδέχεται να παρουσιάσει, τόσο πιο έντονο το αίσθημα της μοναξιάς, της απελπισίας και της απομόνωσης αυτού του παιδιού.
Το ίδιο δραματικές είναι οι επιπτώσεις της προσφυγιάς και στους εφήβους. Σε μια κρίσιμη, μεταβατική περίοδο της ζωής τους αυτοί οι έφηβοι υποχρεώνονται να έρθουν αντιμέτωποι με τον φόβο του θανάτου είτε σαν άτομα είτε σαν οικογένεια, σαν φυλή, σαν έθνος.
Κατακλύζονται βίαια, μαζικά από το αίσθημα της βαθειάς και μόνιμης απειλής των θεμελίων της ψυχικής τους υπόστασης. Στη ψυχή τους φωλιάζει μόνιμα ο φόβος, η απελπισία και ο ψυχικός πόνος.
Επιπλέον, οι αλλαγές που αναγκαστικά επέρχονται στους όρους της ζωής τους και οι απώλειες αγαπημένων τους προσώπων, επηρεάζουν καθοριστικά τον τρόπο που βιώνουν τον χώρο, το χρόνο, τις κοινωνικές σχέσεις. Τους κάνουν να αισθάνονται "χαμένοι στο πουθενά", σε μια διαρκή κρίση ταυτότητας, πλημμυρίζοντας από έντονα συναισθήματα, οργής, θυμού, ανασφάλειας, ενοχής, ντροπής και απελπισίας, που γίνονται κάποιες φορές εκρήξεις βίας.
Σε αυτό το πολύ ευάλωτο ψυχολογικό υπόστρωμα μπορεί να εγκατασταθεί η ψυχική διαταραχή και η εξάρτηση από ουσίες.
Πρέπει όλοι να καταδικάσουμε τις συνθήκες που επικρατούν σε κάποια στρατόπεδα, όπως της Μαλακάσας, με βάση πρόσφατα δημοσιεύματα, που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια ανηλίκων και γυναικών που έχουν έρθει μόνες, με τα παιδιά τους. Να καταδικάσουμε καταστάσεις όπου ασυνόδευτα ανήλικα άτομα ζουν μέσα στο άγχος και τον πανικό ότι θα συνεχίσουν να κακοποιούνται από άλλα άτομα μέσα στον ίδιο καταυλισμό, με την αστυνομία να αδιαφορεί προκλητικά και να μη βρίσκεται θέση σε ξενώνα.
Οι πρόσφυγες που εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα χρειάζονται υγιειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση, ψυχοκοινωνική φροντίδα. Ιδιαίτερη φροντίδα σε ασφαλείς χώρους χρειάζονται οι γυναίκες και τα παιδιά.
Ελάχιστες από αυτές τις υπηρεσίες παρέχονται πραγματικά.
Συνήθως δεν δίνεται πληροφόρηση, δεν υπάρχει μετάφραση, δεν υπάρχει συνοδεία για τις παραπομπές που αφορούν σοβαρά προβλήματα υγείας και πρέπει να μεταφερθούν από τα νησιά στην Αθήνα.
Επίσης ενώ έχουν πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία βάσει του νόμου 4368/2016, τα φάρμακα και οι ιατρικές εξετάσεις δεν παρέχονται δωρεάν, παρά μόνο για τους καταγεγραμμένους, το προσωπικό στα νοσοκομεία δεν είναι πάντοτε ενημερωμένο, το σύστημα υγείας είναι υπερφορτωμένο και οι ασθενείς πρόσφυγες δεν μπορούν να βοηθηθούν. Τα περισσότερα παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο και δεδομένου ότι είχαν διακόψει το σχολείο πολύ πριν αρχίσει το ταξίδι τους στην Ελλάδα αυτό έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή τους.
Μια άλλη μεγάλη έλλειψη αφορά τους ασφαλείς χώρους που να διατίθενται για τα κορίτσια που έχουν υπάρξει θύματα έμφυλης βίας (βιασμών). Το φαγητό επίσης δεν είναι καλό και παρέχεται μέσω catering, ενώ δεν επιτρέπουν στις γυναίκες πρόσφυγες να μαγειρέψουν οι ίδιες.
Σ' ότι αφορά την εργασία, όχι μόνο δεν έχουν πρόσβαση, αλλά οι αρχές του στρατοπέδου, οι παράγοντες των ΜΚΟ η γραφειοκρατία και τα νομικά εμπόδια δεν επιτρέπουν σε πολλούς πρόσφυγες (δασκάλους, γιατρούς, νοσηλευτές, κ.α.) να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Στις δομές που κρατούνται δεν υπάρχει ασφάλεια. Δεν παρέχεται προστασία ούτε από την αστυνομία. Σημειώνονται συχνά περιστατικά βίας και απόπειρες αυτοκτονίες.
Πάντως δεν αντιδρούν όλοι οι πρόσφυγες, που ζουν σ' αυτές τις κακές συνθήκες, με τον ίδιο τρόπο. Ο καθένας αντιδρά με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Από τις εξαρτώνται οι αντιδράσεις τους;
Εξαρτώνται από την ηλικία του, την ποιότητα των αμυντικών μηχανισμών του, την δόμηση της προσωπικότητάς του, την ύπαρξη προηγούμενων τραυματισμών, τη διάρκεια έκθεσης στο τραυματικό γεγονός, το πλαίσιο στο οποίο έγινε ο τραυματισμός, τη στάση της οικογένειας και της κοινότητας απέναντί του.
Το ερώτημα:
Πως μπορεί να συνεχίσει να ζει κανείς μετά τον τραυματισμό, όταν η ψυχή του έχει γίνει "καμένη γη";
Κάποια τα καταφέρνουν αναπτύσσοντας ισχυρές άμυνες, κινητοποιώντας μηχανισμούς άρνησης της επώδυνης και ανυπόφορης πλευράς της πραγματικότητας, μαθαίνοντας να διαχειρίζονται τα ψυχικά τους τραύματα, απωθώντας τις οδυνηρές μνήμες, καταφεύγοντας συχνά στην προστατευτική λειτουργίας της σιωπής. Εκείνο, όμως που μπορεί πραγματικά να βοηθήσει να τα καταφέρουν είναι να βρουν αποδοχή, κατάλληλους όρους ζωής, σχολείο για τα παιδιά, να μάθουν τη γλώσσα και να εκπαιδευτούν, συμμετοχή σε καλλιτεχνικές ή αθλητικές δραστηριότητες, ευκαιρίες για εργασία, ψυχολογική υποστήριξη στον τόπο υποδοχής και θεραπευτική βοήθεια, όπου χρειάζεται.
Πρέπει να τονίσουμε ότι η Τέχνη, γίνεται παράγοντας χειραφέτησης, απελευθέρωσης, ψυχικής ίασης, όπως φαίνεται από τα έξοχα έργα των προσφύγων που εκθέτουν σήμερα.
Αυτό, όμως, που πάνω απ' όλα έχουν ανάγκη είναι η διαμονή σε σπίτια σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, όχι σε καταυλισμούς, για να γίνει δυνατή η ενσωμάτωση στον κοινωνικό ιστό, η ανάπτυξη συναισθηματικών δεσμών με τον ντόπιο πληθυσμό, η δημιουργία ενός υποστηρικτικού, κοινωνικού δικτύου, η οργάνωση της ζωής τους στα πλαίσια μιας νέας συλλογικότητας στην οποία ανήκουν, νέων σημείων αναφοράς νέων στόχων, και κυρίως ελπίδων για μια καινούργια ζωή.
Κάποιοι, δεν τα καταφέρνουν. Είναι αυτοί που αδυνατούν να εντάξουν την τραυματική τους εμπειρία στην υπόλοιπη προσωπική ιστορία τους και να την μετατρέψουν σε μια ανάμνηση όπως όλες τις άλλες.
Ορισμένοι από αυτούς υφίστανται τις συνέπειες μια πλήρους ψυχικής αποδιοργάνωσης. Άλλοι γίνονται αλκοολικοί ή τοξικομανείς. Παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές τα πιο ευάλωτα άτομα με την μικρότερη ψυχικά ανθεκτικότητα.
Όπως η ευαλωτότητα είναι μια δυναμική κατάσταση, που διαμορφώνεται και αλλάζει σε συνάρτηση με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αν αυτό είναι υποστηρικτικό, δίνει αποδοχή και ευκαιρίες δημιουργίας συναισθηματικών δεσμών. Τότε αυτά τα τραυματισμένα άτομα μπορεί να γίνουν λειτουργικά, να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και να προσαρμοσθούν στο καινούργιο περιβάλλον. Έτσι μόνο μπορεί να ενισχυθεί η ψυχική ανθεκτικότητα, η δυνατότητα να υπερβαίνουν τα εμπόδια και να λύνουν τα προβλήματά της καθημερινότητάς τους. Αυτό σημαίνει ότι ο μεγαλύτερος ιαματικός παράγοντας στα τραύματα της προσφυγιάς είναι η αλληλεγγύη, που τόσο συγκινητικά εκδηλώθηκε ιδιαίτερα στα ελληνικά νησιά όταν άρχισαν οι προσφυγικές ροές.
Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον αποδοχής, κατανόησης, φροντίδας, ευκαιριών, χωρίς καταπίεση και χωρίς ταπεινώσεις μπορούν να προσαρμοσθούν στο νέο περιβάλλον και να αναδείξουν τις κρυμμένες μέσα τους ικανότητες.
Άλλωστε η προσφυγιά είναι μια από τις διαστάσεις που έχει η ταυτότητα αυτού του ανθρώπου. Αλλά δεν είναι η μόνη. Έχει και άλλες διαστάσεις που πρέπει να αναδειχθούν και να αξιοποιηθούν.
Αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο στο βαθμό που εξασφαλίζονται οι κατάλληλοι υλικοί όροι ζωής (αξιοπρεπείς χώροι διαμονής και όχι στρατόπεδα, επαρκής διατροφή, επαρκείς φροντίδες υγείας, όροι εκπαιδευτικής διαδικασίας, στα ίδια σχολεία μαζί με τον ντόπιο πληθυσμό, όχι γκετοποίηση, όταν σχολούν οι ντόπιοι μαθητές, ευκαιρίες για εργασία και προπαντός συμμετοχή στη ζωή, κοινωνική και πολιτιστική της τοπικής κοινότητας, με όρους ισοτιμίας, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, σε ένα κλίμα κοινωνικής αλληλεγγύης και κοινού αγώνα, ενάντια σε κάθε εκδήλωση ξενοφοβίας και ρατσισμού.
Μέσα σε ένα τέτοιοι κλίμα ενδυναμώνεται η ψυχική ανθεκτικότητα όλων των θυμάτων των κοινωνικών καταστροφών.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλα όσα αφορούν τους υλικούς όρους ζωής, την ποιότητά της, τη συλλογική της οργάνωση με σεβασμό στην αξία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου μετρούν περισσότερο από οποιαδήποτε ψυχοθεραπευτική διαδικασία που πρέπει και μπορεί να προσφερθεί σε κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους.
Αυτό που μετράει περισσότερο είναι ο κοινός αγώνας ντόπιων και προσφύγων για μια ζωή ανθρώπινη, σε μια κοινωνία ελεύθερη, σοσιαλιστική, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, χωρίς εκμετάλλευση, καταπίεση, ταπείνωση ανθρώπου από άνθρωπο.
Εκδήλωση για τους πρόσφυγες στη Μάνδρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς
Mια φορτισμένη συγκινησιακά εκδήλωση έγινε την Παρασκευή 11 Nοεμβρίου στον ιστορικό χώρο της Mάντρας Mπλόκου Kοκκινιάς που οργανώθηκε με την συνεργασία του μνημείου και του Mουσείου Eθνικής Aντίστασης του Δήμου Nίκαιας-Pέντη, δυο ιστορικών χώρων που παρουσιάζουν σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα.
«Με τη φωνή των προσφύγων» ήταν ο τίτλος της εκδήλωσης, η οποία αλλιώς θα μπορούσε να ονομαστεί «Οι πρόσφυγες τότε και τώρα».
Aρχικά, ο Aλέξανδρος Στεφανίδης, υπεύθυνος του Mουσείου Eθνικής Aντίστασης, έκανε την εισαγωγή στο θέμα με προβολή ενός ντοκυμαντέρ για τους πρόσφυγες που πνίγονται στη Mεσόγειο. O Θόδωρος Kουτσουμπός από τα κινήματα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες διάβασε την ιστορία της (δια)φυγής μιας οικογένειας από το Aφγανιστάν μέσω Πακιστάν, Iράν, Tουρκίας, στην Xίο, στον Πειραιά και τώρα σε ένα από τα αναρίθμητα κέντρα “φιλοξενίας” (με πολλά εισαγωγικά). H Eιρήνη Pηνιώτη, υπεύθυνη της Mάντρας Mπλόκου Κοκκινιάς, διάβασε ένα κείμενο γραμμένο από μια 15χρονη προσφυγοπούλα – γροθιά στο στομάχι της αναλγησίας και της υποκρισίας όσων κλείνουν τα μάτια στην επιβίωση του έτερου άλλου.
H Ξανθή Πατμανίδου απόγονος Eλλήνων Μικρασιατών από τον Πόντο εξιστόρησε τη δραματική φυγή των παπούδων της για να γλυτώσουν από τη σφαγή των Tούρκων τσέτηδων. Περιέγραψε, επίσης, με μελανά χρώματα την υποδοχή που έτυχαν στην Eλλάδα οι πρόσφυγες αναφέροντας τους υποτιμητικούς και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς «πρόσφυγγες», «παστρικές», «τουρκόσποροι».
H ψυχίατρος Kατερίνα Mάτσα, η δημιουργός και πρώην επιστημονική υπεύθυνη του “18 Άνω”, μίλησε για τα ψυχικά τραύματα της προσφυγιάς.
Ακολούθησε ενδιαφέρουσα συζήτηση με ιδιαίτερα εύστοχες και καίριες παρεμβάσεις εκ μέρους του κοινού.
Στο χώρο λειτούργησε, επίσης, έκθεση ζωγραφικής με έργα της νεαρής προσφυγοπούλας από το Aφγανιστάν Σαχάρ Pεζάι.
Κατερίνα Μάτσα
Τα Ψυχικά Τραύματα της Προσφυγιάς
Πόλεμοι, καταστροφές, ασταμάτητες πρωτοφανείς προσφυγικές ροές. Η καπιταλιστική Ευρώπη κλείνει τα σύνορά της, μετατρέποντας τη Μεσόγειο σε ένα θαλάσσιο νεκροταφείο, με πάνω από 4000 πνιγμένους από τις αρχές του 2016 μέχρι τώρα.
Η καπιταλιστική Ελλάδα, προσαρμόζοντας την πολιτική της στο μεταναστευτικό και το προσφυγικό στις επιταγές των ευρωπαίων εταίρων της μετατρέπεται σε μια χώρα στρατοπέδων συγκέντρωσης προσφύγων προερχόμενων κατά βάση από τις εμπόλεμες χώρες της Μ. Ανατολής και της Αφρικής.
Γύρω στις 60 χιλιάδες πρόσφυγες έχουν παγιδευτεί στην Ελλάδα μετά το κλείσιμο του "βαλκανικού διαδρόμου" προς την δυτική Ευρώπη, 47 χιλιάδες στην Ηπειρωτική Ελλάδα και 13 χιλιάδες στα νησιά.
Πώς βιώνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, το ξερίζωμά τους από την πατρίδα τους, όταν τα αφήνουν όλα πίσω τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους;
...Κανένας δεν θα άφηνε την πατρίδα
εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγούσε μέχρι τις ακτές
εκτός αν η πατρίδα σου έλεγε να τρέξεις πιο γρήγορα
να αφήσεις πίσω τα ρούχα σου
να συρθείς στην έρημο
να κολυμπήσεις ωκεανούς
να πνιγείς
να σωθείς
να πεινάσεις
να εκλιπαρήσεις
να ξεχάσεις την υπερηφάνεια
η επιβίωσή σου είναι πιο σημαντική
(Ουαρσάν Σαΐρ - γεννήθηκε στην Κένυα από Σομαλούς γονείς και μεγάλωσε στην Αγγλία - από το πρόγραμμα της θεατρικής παράστασης "Λαμπεντούζα" στο θέατρο του Ν. Κόσμου)
Με βάση τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, τα 2/3 υποφέρουν από αγχώδεις - καταθλιπτικές εκδηλώσεις, το 1/6 από Ψυχοσωματικά Νοσήματα, το 1/2 από Διαταραχή Μετατραυματικού Stress (PTSD).
Η φυγή από την πατρίδα, μέσα σε ακραίες συνθήκες, με κίνδυνο της ζωής τους, πληρώνοντας μια περιουσία στους διακινητές για να βρεθούν, αν γλιτώσουν, σε κέντρα υποδοχής (hot spots) και κέντρα κράτησης, με επισφαλείς συνθήκες διαμονής, στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον αποκομμένοι από τις ρίζες τους, έχοντας χάσει τη δουλειά, το σπίτι, την κοινωνική τους θέση, αντιμέτωποι με την απρόσωπη και ανάλγητη γραφειοκρατία της έκδοσης νομιμοποιητικών εγγράφων, γεμάτοι φόβους ότι μπορεί να τους ξαναστείλουν πίσω, να τους επαναπροωθήσουν εκεί όπου η ζωή τους μπαίνει σε κίνδυνο, αντιμέτωποι με τεράστιες δυσκολίες, ως προς τη γλώσσα και τη συνεννόηση με τον ντόπιο πληθυσμό, τα οικονομικά προβλήματα, την προσαρμογή στον καινούργιο τόπο και τις εκδηλώσεις ρατσισμού από ακροδεξιές ομάδες και άτομα, όλα αυτά κάνουν τη ζωή τους ακόμα πιο δύσκολη και εντείνουν τις ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις, που κάποιοι παρουσιάζουν.
Περιμένοντας να καταγραφούν, να νομιμοποιηθούν, να ζητήσουν άσυλο σε μια χώρα όπου φοβούνται ότι είναι ανεπιθύμητοι και που δεν την επέλεξαν οι ίδιοι ως "καινούργια πατρίδα" αλλά εγκλωβίστηκαν όταν έκλεισαν τα σύνορα, μετά την απαράδεκτη συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας, τον Μάρτη του 2016. Έχουν την αίσθηση ότι ο χρόνος έχει σταματήσει γι’ αυτούς και ότι είναι καταδικασμένοι να ζουν σε ένα τόπο που δεν είναι δικός τους, ένα μη - τόπο, α-τοπο, ψυχικά και εδαφικά, μετέωροι, απεδαφικοποιημένοι, αγχώδεις και καχύποπτοι προς τους άλλους. Κάποιοι απ’ αυτούς αναπτύσσουν παραληρητικές ιδέες διωκτικού περιεχομένου, γίνονται επιθετικοί και βίαιοι, άλλοι "θυματοποιούνται", άλλοι βυθίζονται στη μελαγχολία, άλλοι καταφεύγουν στην αυτοκτονία, άλλοι στρέφονται στις ψυχοδραστικές ουσίες, για να μαλακώσουν τον ανείπωτο ψυχικό πόνο.
Η προσφυγιά, ως εμπειρία, αλλά και όλα όσα προηγήθηκαν και όσα ακολουθούν όταν πάρει πια αυτός ο άνθρωπος το δρόμο της προσφυγιάς και αποκτήσει την ταυτότητα του πρόσφυγα, αποτελούν ψυχικούς τραυματισμούς.
Ο ψυχικός τραυματισμός δεν ανάγεται μηχανιστικά στο σύνολο των διαταραχών ή των συμπτωμάτων που προκαλεί, όπως θέλει να τον παρουσιάζει το DSM (το αμερικάνινο σύστημα ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών).
Το τραύμα αφορά πάντα ένα πρόσωπο, με μια συγκεκριμένη ιστορία. Ένα πρόσωπο που καταδικάζεται να κουβαλά σε όλη τη ζωή του τα χνάρια της βίας που υπέστη. Παραμένει φυλακισμένο μέσα στον ίδιο τον τραυματισμό του. Ακόμα κι αν ο τραυματισμός έχει ομαδικό χαρακτήρα, πάντα βιώνεται μέσα στην μοναξιά, αφού οι ψυχολογικές επιπτώσεις του αφορούν κάθε άτομο ξεχωριστά, στην μοναδικότητα της ιστορίας του αλλά και των προσωπικών του αντιδράσεων.
Κατά τον σπουδαίο ψυχαναλυτή Σαντόρ Φερέντζι, ένας τραυματισμός δημιουργεί πάντα "μια τρύπα στη μνήμη". Σβήνει το μνημονικό ίχνος, δημιουργεί μια τραυματική αμνησία. Κάνει αδύνατο να θυμηθείς, αδύνατο να μιλήσεις για το τραύμα. Σ’ ένα κείμενο της Πέπης Ρηγοπούλου, που αναφέρεται σε σεμινάριο για τους πρόσφυγες που έκανε ο Σ. Μιχαήλ στο ΕΚΠΑ στις 7 Νοέμβρη 2016 και το οποίο παρακολούθησαν μαθητές και μαθήτριες από το Β' Γυμνάσιο Αλίμου, που πηγαίνουν και στον Ελαιώνα, μας συγκλονίζει η κατάθεση μιας μαθήτριας που λέει «ένα κορίτσι από τη Συρία ζωγράφιζε κάθε μέρα, για πολλές μέρες ένα βάζο με λουλούδια. Το ίδιο βάζο, τα ίδια λουλούδια, κάθε μέρα. Έπειτα από κάποιες μέρες τη ρώτησα γιατί ζωγραφίζει το ίδιο βάζο. Και το κορίτσι μου απάντησε: Γιατί είναι το μόνο πράγμα που θυμάμαι από την πατρίδα μου. Και δεν θέλω να το ξεχάσω» (δημοσιεύθηκε στην Εφημ. Συντακτών. 9/11/2016).
Αυτό το αδύνατο της μνήμης και της ομιλίας για το τραυματικό γεγονός αποτελεί την άλλη όψη του αδύνατου πένθους. Το πένθος εγκιβωτίζεται σε μια "ψυχική κρύπτη" και μεταβιβάζεται διαγενεακά. Μεταβιβάζεται το πένθος, που δεν έχει επιτελεσθεί, και ο νεκρός αναπαύεται στην κρύπτη που υπάρχει στην ψυχή του ατόμου. Μεταβιβάζεται επίσης, μέχρι τρίτης γενιάς, ο ίδιος ο τραυματισμός. Ολόκληρη η οικογένεια σφραγίζεται από αυτό το δυσβάστακτο φορτίο. Αλλάζουν τα δυναμικά των σχέσεων ανάμεσα στα μέλη της, αλλάζουν οι τρόποι συμπεριφοράς της.
Στη ζωή της οικογένειας των προσφύγων βαραίνει συνήθως η σιωπή και ο φόβος, γιατί αυτές οι τραυματικές εμπειρίες που αφορούν έναν ολόκληρο λαό συνιστούν όρους απεξάρθρωσης του κοινωνικού δεσμού. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο αισθάνεται ότι δέχεται επίθεση σε πολλά επίπεδα, όπου ανήκει, στην οικογένεια, την κοινωνική, την πολιτική, την εθνική υπόσταση.
Με την ταυτότητα του πρόσφυγα δέχεται πολλές ταπεινώσεις, που ταρακουνούν τα ίδια τα θεμέλια της ταυτότητας του, την αξιοπρέπεια του. Ακούει να τον βρίζουν, να τον διώχνουν. Να λένε (με τους στίχους του Ουαρσάν Σαϊρ):
"γυρίστε στην πατρίδα σας μαύροι
πρόσφυγες
βρομομετανάστες
ζητιάνοι ασύλου
που ρουφάτε τη χώρα μας
αράπηδες με τα χέρια απλωμένα
μυρίζετε περίεργα
απολίτιστοι
κάνατε λίμπα τη χώρα σας και τώρα θέλετε
να κάνετε και τη δική μας..."
Το τραύμα δεν μπορεί να εξαφανισθεί μέσα από το τραυματισμένο άτομο, όπως δεν σβήνει μια ουλή. Σε κάθε βήμα του αυτό το άτομο βρίσκει μπροστά του το τραυματικό βίωμα, σα να στοιχειώνει μέσα του η τραυματική σκηνή, ξαναγυρίζοντας διαρκώς μέσα από τον καταναγκασμό της επανάληψης. Έτσι υποχρεώνεται να αποσυρθεί στο βάθος του εαυτού του και να λειτουργήσει με βάση μια πολιτική "ενδοψυχικής καμμένης γης". Υπάρχει πάντα ένα "πριν" και ένα "μετά" τον τραυματισμό.
Σε κάποιες περιπτώσεις ο συγκεκριμένος τραυματισμός φέρνει στην επιφάνεια παλιότερους τραυματισμούς, που το άτομο προσπαθούσε να απωθήσει και να θάψει μέσα του. Αυτή η κατάσταση που βυθίζει το άτομο στην έσχατη αδυναμία να αντιδράσει μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην αποδιοργάνωση του ψυχισμού, την ψυχική κατάρρευση.
Αυτές οριακές καταστάσεις λειτουργούν ακόμα πιο τραυματικά για τους εφήβους και τα παιδιά, ιδιαίτερα τα ασυνόδευτα, αυτά που έχασαν τους γονείς στο ταξίδι, ή έφυγαν χωρίς αυτούς απ' την πατρίδα τους για να γλιτώσουν τη ζωή τους.
Υπάρχουν πάνω από 100.000 παιδιά, ασυνόδευτα, σήμερα στην Ευρώπη. Παιδιά "αόρατα", χωρίς χαρτιά, αφού πουθενά δεν καταγράφονται. Τα περισσότερα απ' αυτά χάνονται. Καταλήγουν σε οίκους ανοχής ή στο εμπόριο ανθρώπινων οργάνων. Μόνο για το 2015 καταγράφηκαν στην Ευρώπη 90.000. Υπολογίζονται στις 4000 τα ασυνόδευτα παιδιά - πρόσφυγες στον ελληνικό χώρο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνον 891 θέσεις ασφαλούς διαμονής για ασυνόδευτους ανήλικους και είναι όλες γεμάτες, ενώ παραμένουν σε λίστα αναμονής 1586 παιδιά. Η έλλειψη ασφαλών χώρων διαμονής οδηγεί στην κράτηση αυτών των ατόμων υπό την προστασία της αστυνομίας ή στη διαμονή τους σε κλειστά κέντρα κράτησης, επιτείνοντας τον τραυματισμό τους.
Όσα καταφέρνουν να επιβιώσουν έχουν πολλές πιθανότητες να παρουσιάσουν στις χώρες υποδοχής πολλές διαταραχές, κατάθλιψη, νυκτερινή ενούρηση, διαταραχές του ύπνου και της συμπεριφοράς, εξαρτήσεις από ουσίες, αγχώδεις διαταραχές, κρίσεις πανικού ή και ψυχωτικές εκδηλώσεις.
Ο τύπος και η σοβαρότητα της διαταραχής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, την ηλικία του παιδιού, τον τρόπο που αποχωρίστηκε τους γονείς του, τα βιώματά του πριν φύγει (πολλά παιδιά έχουν γίνει μάρτυρες τρομακτικών σκηνών βίας (βομβαρδισμούς, αποκεφαλισμούς, ακρωτηριασμούς, βασανιστήρια, δολοφονίες δικών τους προσώπων, γονιών, αδελφών, φίλων μπροστά στα μάτια τους). Εξαρτάται επίσης από την ψυχολογική στήριξη που βρήκε ή δεν βρήκε στον τόπο υποδοχής, τους υλικούς όρους ζωής του εκεί που υποχρεώνεται να ζει ως πρόσφυγας. Γιατί πολύ συχνά, σχεδόν κατά κανόνα, δεν υπάρχει γι' αυτά καμιά μέριμνα από τις αρμόδιες υπηρεσίες για την υγεία τους, τη σωστή διατροφή, τη διαμονή τους, την εκπαίδευση. Αυτά τα παιδιά που μέχρι να φτάσουν στη χώρα υποδοχής ήρθαν αντιμέτωπα με την πείνα, το κρύο, τη θαλασσοταραχή, την κούραση, τις αρρώστιες δέχονται συχνά μια απάνθρωπη μεταχείριση.
Στα hot spots και στους καταυλισμούς δεν ενημερώνονται καν για τα δικαιώματά τους ως ανήλικοι πρόσφυγες. Μέσα σ' αυτούς τους όρους μπορεί να παρουσιασθούν οι ψυχικές διαταραχές.
Όσο πιο νεαρή η ηλικία, πιο βίαιος ο αποχωρισμός από τους γονείς, πιο μεγάλη η εγκατάλειψη, πιο άθλιοι οι όροι ζωής του στον τόπο υποδοχής, τόσο πιο σοβαρές είναι οι διαταραχές που ενδέχεται να παρουσιάσει, τόσο πιο έντονο το αίσθημα της μοναξιάς, της απελπισίας και της απομόνωσης αυτού του παιδιού.
Το ίδιο δραματικές είναι οι επιπτώσεις της προσφυγιάς και στους εφήβους. Σε μια κρίσιμη, μεταβατική περίοδο της ζωής τους αυτοί οι έφηβοι υποχρεώνονται να έρθουν αντιμέτωποι με τον φόβο του θανάτου είτε σαν άτομα είτε σαν οικογένεια, σαν φυλή, σαν έθνος.
Κατακλύζονται βίαια, μαζικά από το αίσθημα της βαθειάς και μόνιμης απειλής των θεμελίων της ψυχικής τους υπόστασης. Στη ψυχή τους φωλιάζει μόνιμα ο φόβος, η απελπισία και ο ψυχικός πόνος.
Επιπλέον, οι αλλαγές που αναγκαστικά επέρχονται στους όρους της ζωής τους και οι απώλειες αγαπημένων τους προσώπων, επηρεάζουν καθοριστικά τον τρόπο που βιώνουν τον χώρο, το χρόνο, τις κοινωνικές σχέσεις. Τους κάνουν να αισθάνονται "χαμένοι στο πουθενά", σε μια διαρκή κρίση ταυτότητας, πλημμυρίζοντας από έντονα συναισθήματα, οργής, θυμού, ανασφάλειας, ενοχής, ντροπής και απελπισίας, που γίνονται κάποιες φορές εκρήξεις βίας.
Σε αυτό το πολύ ευάλωτο ψυχολογικό υπόστρωμα μπορεί να εγκατασταθεί η ψυχική διαταραχή και η εξάρτηση από ουσίες.
Πρέπει όλοι να καταδικάσουμε τις συνθήκες που επικρατούν σε κάποια στρατόπεδα, όπως της Μαλακάσας, με βάση πρόσφατα δημοσιεύματα, που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια ανηλίκων και γυναικών που έχουν έρθει μόνες, με τα παιδιά τους. Να καταδικάσουμε καταστάσεις όπου ασυνόδευτα ανήλικα άτομα ζουν μέσα στο άγχος και τον πανικό ότι θα συνεχίσουν να κακοποιούνται από άλλα άτομα μέσα στον ίδιο καταυλισμό, με την αστυνομία να αδιαφορεί προκλητικά και να μη βρίσκεται θέση σε ξενώνα.
Οι πρόσφυγες που εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα χρειάζονται υγιειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση, ψυχοκοινωνική φροντίδα. Ιδιαίτερη φροντίδα σε ασφαλείς χώρους χρειάζονται οι γυναίκες και τα παιδιά.
Ελάχιστες από αυτές τις υπηρεσίες παρέχονται πραγματικά.
Συνήθως δεν δίνεται πληροφόρηση, δεν υπάρχει μετάφραση, δεν υπάρχει συνοδεία για τις παραπομπές που αφορούν σοβαρά προβλήματα υγείας και πρέπει να μεταφερθούν από τα νησιά στην Αθήνα.
Επίσης ενώ έχουν πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία βάσει του νόμου 4368/2016, τα φάρμακα και οι ιατρικές εξετάσεις δεν παρέχονται δωρεάν, παρά μόνο για τους καταγεγραμμένους, το προσωπικό στα νοσοκομεία δεν είναι πάντοτε ενημερωμένο, το σύστημα υγείας είναι υπερφορτωμένο και οι ασθενείς πρόσφυγες δεν μπορούν να βοηθηθούν. Τα περισσότερα παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο και δεδομένου ότι είχαν διακόψει το σχολείο πολύ πριν αρχίσει το ταξίδι τους στην Ελλάδα αυτό έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή τους.
Μια άλλη μεγάλη έλλειψη αφορά τους ασφαλείς χώρους που να διατίθενται για τα κορίτσια που έχουν υπάρξει θύματα έμφυλης βίας (βιασμών). Το φαγητό επίσης δεν είναι καλό και παρέχεται μέσω catering, ενώ δεν επιτρέπουν στις γυναίκες πρόσφυγες να μαγειρέψουν οι ίδιες.
Σ' ότι αφορά την εργασία, όχι μόνο δεν έχουν πρόσβαση, αλλά οι αρχές του στρατοπέδου, οι παράγοντες των ΜΚΟ η γραφειοκρατία και τα νομικά εμπόδια δεν επιτρέπουν σε πολλούς πρόσφυγες (δασκάλους, γιατρούς, νοσηλευτές, κ.α.) να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Στις δομές που κρατούνται δεν υπάρχει ασφάλεια. Δεν παρέχεται προστασία ούτε από την αστυνομία. Σημειώνονται συχνά περιστατικά βίας και απόπειρες αυτοκτονίες.
Πάντως δεν αντιδρούν όλοι οι πρόσφυγες, που ζουν σ' αυτές τις κακές συνθήκες, με τον ίδιο τρόπο. Ο καθένας αντιδρά με τον δικό του προσωπικό τρόπο. Από τις εξαρτώνται οι αντιδράσεις τους;
Εξαρτώνται από την ηλικία του, την ποιότητα των αμυντικών μηχανισμών του, την δόμηση της προσωπικότητάς του, την ύπαρξη προηγούμενων τραυματισμών, τη διάρκεια έκθεσης στο τραυματικό γεγονός, το πλαίσιο στο οποίο έγινε ο τραυματισμός, τη στάση της οικογένειας και της κοινότητας απέναντί του.
Το ερώτημα:
Πως μπορεί να συνεχίσει να ζει κανείς μετά τον τραυματισμό, όταν η ψυχή του έχει γίνει "καμένη γη";
Κάποια τα καταφέρνουν αναπτύσσοντας ισχυρές άμυνες, κινητοποιώντας μηχανισμούς άρνησης της επώδυνης και ανυπόφορης πλευράς της πραγματικότητας, μαθαίνοντας να διαχειρίζονται τα ψυχικά τους τραύματα, απωθώντας τις οδυνηρές μνήμες, καταφεύγοντας συχνά στην προστατευτική λειτουργίας της σιωπής. Εκείνο, όμως που μπορεί πραγματικά να βοηθήσει να τα καταφέρουν είναι να βρουν αποδοχή, κατάλληλους όρους ζωής, σχολείο για τα παιδιά, να μάθουν τη γλώσσα και να εκπαιδευτούν, συμμετοχή σε καλλιτεχνικές ή αθλητικές δραστηριότητες, ευκαιρίες για εργασία, ψυχολογική υποστήριξη στον τόπο υποδοχής και θεραπευτική βοήθεια, όπου χρειάζεται.
Πρέπει να τονίσουμε ότι η Τέχνη, γίνεται παράγοντας χειραφέτησης, απελευθέρωσης, ψυχικής ίασης, όπως φαίνεται από τα έξοχα έργα των προσφύγων που εκθέτουν σήμερα.
Αυτό, όμως, που πάνω απ' όλα έχουν ανάγκη είναι η διαμονή σε σπίτια σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, όχι σε καταυλισμούς, για να γίνει δυνατή η ενσωμάτωση στον κοινωνικό ιστό, η ανάπτυξη συναισθηματικών δεσμών με τον ντόπιο πληθυσμό, η δημιουργία ενός υποστηρικτικού, κοινωνικού δικτύου, η οργάνωση της ζωής τους στα πλαίσια μιας νέας συλλογικότητας στην οποία ανήκουν, νέων σημείων αναφοράς νέων στόχων, και κυρίως ελπίδων για μια καινούργια ζωή.
Κάποιοι, δεν τα καταφέρνουν. Είναι αυτοί που αδυνατούν να εντάξουν την τραυματική τους εμπειρία στην υπόλοιπη προσωπική ιστορία τους και να την μετατρέψουν σε μια ανάμνηση όπως όλες τις άλλες.
Ορισμένοι από αυτούς υφίστανται τις συνέπειες μια πλήρους ψυχικής αποδιοργάνωσης. Άλλοι γίνονται αλκοολικοί ή τοξικομανείς. Παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές τα πιο ευάλωτα άτομα με την μικρότερη ψυχικά ανθεκτικότητα.
Όπως η ευαλωτότητα είναι μια δυναμική κατάσταση, που διαμορφώνεται και αλλάζει σε συνάρτηση με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αν αυτό είναι υποστηρικτικό, δίνει αποδοχή και ευκαιρίες δημιουργίας συναισθηματικών δεσμών. Τότε αυτά τα τραυματισμένα άτομα μπορεί να γίνουν λειτουργικά, να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους και να προσαρμοσθούν στο καινούργιο περιβάλλον. Έτσι μόνο μπορεί να ενισχυθεί η ψυχική ανθεκτικότητα, η δυνατότητα να υπερβαίνουν τα εμπόδια και να λύνουν τα προβλήματά της καθημερινότητάς τους. Αυτό σημαίνει ότι ο μεγαλύτερος ιαματικός παράγοντας στα τραύματα της προσφυγιάς είναι η αλληλεγγύη, που τόσο συγκινητικά εκδηλώθηκε ιδιαίτερα στα ελληνικά νησιά όταν άρχισαν οι προσφυγικές ροές.
Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον αποδοχής, κατανόησης, φροντίδας, ευκαιριών, χωρίς καταπίεση και χωρίς ταπεινώσεις μπορούν να προσαρμοσθούν στο νέο περιβάλλον και να αναδείξουν τις κρυμμένες μέσα τους ικανότητες.
Άλλωστε η προσφυγιά είναι μια από τις διαστάσεις που έχει η ταυτότητα αυτού του ανθρώπου. Αλλά δεν είναι η μόνη. Έχει και άλλες διαστάσεις που πρέπει να αναδειχθούν και να αξιοποιηθούν.
Αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο στο βαθμό που εξασφαλίζονται οι κατάλληλοι υλικοί όροι ζωής (αξιοπρεπείς χώροι διαμονής και όχι στρατόπεδα, επαρκής διατροφή, επαρκείς φροντίδες υγείας, όροι εκπαιδευτικής διαδικασίας, στα ίδια σχολεία μαζί με τον ντόπιο πληθυσμό, όχι γκετοποίηση, όταν σχολούν οι ντόπιοι μαθητές, ευκαιρίες για εργασία και προπαντός συμμετοχή στη ζωή, κοινωνική και πολιτιστική της τοπικής κοινότητας, με όρους ισοτιμίας, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, σε ένα κλίμα κοινωνικής αλληλεγγύης και κοινού αγώνα, ενάντια σε κάθε εκδήλωση ξενοφοβίας και ρατσισμού.
Μέσα σε ένα τέτοιοι κλίμα ενδυναμώνεται η ψυχική ανθεκτικότητα όλων των θυμάτων των κοινωνικών καταστροφών.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλα όσα αφορούν τους υλικούς όρους ζωής, την ποιότητά της, τη συλλογική της οργάνωση με σεβασμό στην αξία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου μετρούν περισσότερο από οποιαδήποτε ψυχοθεραπευτική διαδικασία που πρέπει και μπορεί να προσφερθεί σε κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους.
Αυτό που μετράει περισσότερο είναι ο κοινός αγώνας ντόπιων και προσφύγων για μια ζωή ανθρώπινη, σε μια κοινωνία ελεύθερη, σοσιαλιστική, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, χωρίς εκμετάλλευση, καταπίεση, ταπείνωση ανθρώπου από άνθρωπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου