Τα εγκλήματα του Σταλιν

απόσμασμα απο το ομώνυμο βιβλίο του Λεον Τρότσκι εκδόσεις Ηριδανός

Ο σταλινισμός είναι η μάστιγα της ΕΣΣΔ και η λέπρα του διεθνούς εργατικού κινήματος. Δεν είναι τίποτα στο πεδίο των ιδεών. Αυτή η τρομακτική μηχανή εκμεταλλεύεται ακόμα το δυναμισμό της πιο μεγάλης κοινωνικής επανάστασης και την παράδοση του νικηφόρου ηρωισμού της. Από το δημιουργικό ρόλο της επαναστατικής βίας σε μιαν ορισμένη στιγμή της Ιστορίας, ο Στάλιν, με τη μετριότητα που τον χαρακτηρίζει, κατάληξε στην παντοδυναμία της βίας γενικά. Χωρίς να το αντιλαμβάνεται ο ίδιος, πέρασε από την επαναστατική βία εναντίον των εκμεταλ­λευτών στην αντεπαναστατική βία εναντίον των εργαζομένων. Έτσι συντελείται, κάτω από τις παλιές φόρμουλες, η διάλυση της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Κανένας –και δεν κάνω εξαίρεση ούτε για το Χίτλερ– δεν κατάφερε στο σοσιαλισμό τόσο θανάσιμα χτυπήματα. Ο Χί­τλερ χτυπούσε τις εργατικές οργανώσεις από έξω. Ο Στάλιν τις χτυπάει από μέσα. Ο Χίτλερ καταστρέφει το μαρξισμό. Ο Στάλιν τον εκπορνεύει. Ούτε μια αρχή δεν μένει άθικτη. Ούτε μια ιδέα που να μη βρομιστεί. Οι ίδιες οι λέξεις σοσιαλισμός και κομμουνισμός έχουν σοβαρά δυσφημιστεί από τότε που ολότελα ανεξέλεγκτοι χωροφύλακες, διπλωματούχοι «κομμουνιστές» , α­ποκαλούν σοσιαλισμό το καθεστώς που επιβάλλουν. Σιχαμερή βεβήλωση! Ο στρατώνας της Γκε-Πε-Ου δεν είναι το ιδανικό της μαχόμενης εργατικής τάξης. Σοσιαλισμός σημαίνει καθεστώς τέ­λειας διαφάνειας που στους κόλπους του οι εργαζόμενοι αυτοδιοικούνται. Το σταλινικό καθεστώς βασίζεται στη συνωμοσία των κυβερνώντων ενάντια στους κυβερνώμενους. Σοσιαλισμός σημαίνει αδιάκοπη πορεία προς την ισότητα. Ο Στάλιν αναστή­λωσε ένα σύστημα με σκανδαλώδη προνόμια. Ο σοσιαλισμός έχει για αντικείμενο την ολοκληρωτική ανάπτυξη της ανθρώπι­νης προσωπικότητας. Πού και πότε η προσωπικότητα καταπατή­θηκε όσο στην ΕΣΣΔ; Ο σοσιαλισμός δε θ’ άξιζε τίποτα δίχως σχέσεις ανιδιοτελείς, τίμιες, ανθρώπινες ανάμεσα στους ανθρώ­πους. Το σταλινικό καθεστώς διαπότισε τις κοινωνικές και ατο­μικές σχέσεις με ψέμα, αριβισμό και προδοσία. Ο Στάλιν δεν προσδιορίζει τους δρόμους της Ιστορίας. Γνωρίζουμε τις αντικει­μενικές αιτίες που προετοίμασαν την αντίδραση στην ΕΣΣΔ. Μα δεν είναι χωρίς λόγο που ο Στάλιν βρέθηκε στην κορυφή του θερμιδοριανού κύματος. Κατάφερε να δόσει στη βουλιμία μιας και­νούργιας κάστας την πιο απαίσια έκφραση. Δεν είναι υπεύθυνος για την Ιστορία. Μα είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει και για το ρόλο του στην Ιστορία. Είναι ο ρόλος ενός εγκληματία που τα εγκλήματα του έχουν τέτοιο πλάτος ώστε η αηδία γι’ αυτά πολλα­πλασιάζεται από τη φρίκη.

Οι πιο αυστηροί κώδικες δεν προσφέρουν τιμωρίες αρκετές για τους ιθύνοντες της Μόσχας και πρώτα - πρώτα για τον αρχη­γό τους. Αν παρ’ όλα αυτά επιστήσαμε πάμπολλες φορές την προσοχή της σοβιετικής νεολαίας εναντίον της ατομικής τρομο­κρατίας που γεννιέται τόσο εύκολα στη ρωσική γη τη ζυμωμένη με αυθαιρεσία και βία, δεν είταν για λόγους ηθικούς μα από πο­λιτικούς υπολογισμούς. Οι απελπισμένες πράξεις δεν αλλάζουν τί­ποτα από το σύστημα και το μόνο που κάνουν είναι να διευκολύ­νουν τους σφετεριστές στις αιματηρές καταστολές τους. Ακόμα κι αν κριθούν από το πρίσμα της «εκδίκησης», οι τρομοκρατικές επιθέσεις δεν θα μπορούσαν να μας δόσουν ικανοποίηση. Τι άξια θα είχε ο χαμός μιας δεκάδας από ανώτερους γραφειοκράτες μπρο­στά στα εγκλήματα της γραφειοκρατίας; Το ζήτημα είναι να ξεσκεπάσουμε τους εγκληματίες απέναντι στη συνείδηση της αν­θρωπότητας και να τους ρίξουμε έπειτα στο σκουπιδαριό της Ι­στορίας. Δεν θα μπορούσαμε να ικανοποιηθούμε με λιγότερα.

Η σοβιετική γραφειοκρατία, όπως και η ναζιστική γραφειο­κρατία, υπολογίζει, είν’ αλήθεια, σε βασιλεία χιλιόχρονη. Τα κα­θεστώτα υποκύπτουν, σκέφτεται, μόνο αν τους λείψει η ενεργη­τικότητα στην καταστολή. Η συνταγή είναι απλή: κόβοντας έγ­καιρα κάθε κεφάλι προικισμένο με κριτική σκέψη, εξασφαλίζεις τη διαιώνιση του καθεστώτος. Για ορισμένη περίοδο, που η σο­βιετική γραφειοκρατία εκπλήρωνε λειτουργίες σχετικά προοδευ­τικές –ανάλογες, σε πλατιά κλίμακα, με κείνες που εκπλήρω­σε άλλοτε η καπιταλιστική γραφειοκρατία στη Δύση– ο Στά­λιν σημείωσε ιλιγγιώδεις επιτυχίες. Αυτή η περίοδος είταν σύν­τομη. Ίσα - ίσα τη στιγμή που ο Στάλιν έφτανε στο σημείο να πειστεί πως η «μέθοδός» του είταν ακατανίκητη, η σοβιετική γραφειοκρατία τέλειωνε την αποστολή της και άρχιζε να σαπί­ζει από την πρώτη κιόλας γενιά της. Απ’ αυτού οι καινούργιες δίκες, οι καινούργιες κατηγορίες εναντίον των αντιπάλων της, καθετί που φαίνεται στο μέσο φιλισταίο σαν να πέφτει από έναν ουρανό ωστόσο ξάστερο.

Η αιματηρή εκκαθάριση στερέωσε ή εξασθένησε την εξου­σία του Στάλιν; Ο παγκόσμιος Τύπος δίνει σ’ αυτό το σημείο εκ­τιμήσεις διφορούμενες και δίγνωμες. Οι μοσχοβίτικες άπατες έκαναν πρώτα - πρώτα τον κόσμο να σκεφτεί ότι ένα καθεστώς υποχρεωμένο να καταφεύγει σε παρόμοιες σκηνοθεσίες δεν θα μπορούσε να κρατήσει πολύ. Ακόμα και ο πιο συντηρητικός Τύπος που οι συμπάθειές του είταν ανέκαθεν με τη διευθύνουσα σοβιε­τική κάστα στην πάλη της εναντίον της επανάστασης, δεν άρ­γησε να ελιχτεί. Ο Στάλιν είχε αφανίσει την Αντιπολίτευση, είχε ανανεώσει τη Γκε-Πε-Ου, είχε ξεπαστρέψει τους ανυπάκοους στρατηγούς –και ο λαός σώπαινε: ώστε στερέωνε την εξουσία του. Αυτές οι δυο εκτιμήσεις φαίνονται από πρώτη ματιά ορθές. Αυτό μόνο από πρώτη ματιά.

Η κοινωνική και πολιτική σημασία των εκκαθαρίσεων είναι φανερή: oι διευθυντικοί κύκλοι εξοντώνουν όποιον τους θυμίζει το επαναστατικό παρελθόν, τις αρχές του σοσιαλισμού, την ελευ­θερία, την ισότητα, την αδελφοσύνη, τα εκκρεμή καθήκοντα της παγκόσμιας επανάστασης. Η αγριότητα των διωγμών μαρτυ­ράει το μίσος της προνομιούχας κάστας για τους επαναστάτες. Μ’ αυτή την έννοια, η εκκαθάριση αυξάνει την ομοιογένεια των διευθυντικών κύκλων και φαίνεται σαν να στερεώνει την εξουσία του Στάλιν.

Στερέωση φαινομενική. Ο ίδιος ο Στάλιν παραμένει το προ­ϊόν της επανάστασης. Το άμεσο περιβάλλον του, το Πολιτικό Γραφείο, αποτελείται από ανθρώπους αρκετά ασήμαντους, μα δε­μένους στο μεγαλύτερο τους μέρος, από το παρελθόν τους, με το μπολσεβικισμό. Η σοβιετική αριστοκρατία, που χρησιμοποιεί με επιτυχία τη σταλινική φατρία για να απαλλαγεί από τους επα­ναστάτες, δεν νιώθει για τους τωρινούς αρχηγούς ούτε συμπάθεια ούτε σεβασμό. Αυτή εννοεί να ελευθερωθεί ολότελα από τους πε­ριορισμούς του μπολσεβικισμού, ακόμα και παραμορφωμένους, που ο Στάλιν έχει ακόμα την ανάγκη τους για να πειθαρχήσει τους ανθρώπους του. Ο Στάλιν θα είναι αύριο βάρος για τη διευθύ­νουσα κάστα.

Εκείνο που είναι σοβαρό, μα πολύ πιο σοβαρό, είναι ότι η εκκαθάριση της γραφειοκρατίας από τα ετερογενή στοιχεία πλη­ρώνεται με ρήξη ολοένα και πιο βαθιά με το λαό. Δεν είναι υπερ­βολικό να πούμε πως η ατμόσφαιρα της σοβιετικής κοινωνίας είναι κορεσμένη από μίσος εναντίον των προνομιούχων. Ο Στά­λιν θα πείθεται ολοένα και περισσότερο πως δεν φτάνει μόνο η απόφαση να σκοτώνεις τον καθένα για να σώσεις ένα καθεστώς που έχει φάει τα ψωμιά του. Το αυξανόμενο μίσος του λαού για τη γραφειοκρατία και το βουβό μίσος της πλειονότητας της γρα­φειοκρατίας για το Στάλιν κλονίζει αναπότρεπτα τον ίδιο το μηχανισμό της καταστολής, δημιουργώντας έτσι έναν από τους όρους για την πτώση του καθεστώτος.

Ο σοβιετικός βοναπαρτισμός γεννήθηκε από το θεμελιακό ανταγωνισμό ανάμεσα στη γραφειοκρατία και το λαό και το συμ­πληρωματικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους επαναστάτες και τους θερμιδοριανούς στους κόλπους της γραφειοκρατίας. Ο Στάλιν ανέβηκε στην εξουσία στηριζόμενος στη γραφειοκρατία ενάντια στο λαό, στους θερμιδοριανούς ενάντια στους επαναστάτες. Ωστόσο σε κρίσιμες στιγμές είχε αναγκαστεί να επιζητήσει την υ­ποστήριξη των επαναστατών και, με τη συνδρομή τους, την υπο­στήριξη του λαού ενάντια στους πάρα πολύ ανυπόμονους προνο­μιούχους. Μα δεν μπορεί κανείς να στηριχτεί πάνω σ’ ένα κοινωνικό ανταγωνισμό που οδηγεί στην άβυσσο. Απ’ αυτού το υποχρεωτικό πέρασμα στο θερμιδοριανό «μονολιθισμό», με την εκμηδένιση των τελευταίων υπολειμμάτων του επαναστατικού πνεύματος και την κατάπνιξη της παραμικρής πολιτικής πρωτοβουλίας των μαζών. Όσο κι αν σώζει για μια στιγμή την εξουσία του Στάλιν, η αιματηρή εκκαθάριση γκρεμίζει για πάντα τις κοινωνικοπολιτικές βάσεις του βοναπαρτισμού.

Ο Στάλιν φαίνεται να βρίσκεται κοντά στο τέλος της τραγικής αποστολής του. Όσο περισσότερο πιστεύει πως δεν έχει ανάγκη από κανένα, τόσο και πλησιάζει η ώρα όπου κανένας δεν θά ’χει ανάγκη απ’ αυτόν. Αν η γραφειοκρατία καταφέρει, αφού μετατρέψει τις μορφές ιδιοκτησίας, να βγάλει από μέσα της μια καινούργια κατέχουσα τάξη, αυτή η τάξη θα δόσει καινούργιους αρχηγούς χωρίς επαναστατικό παρελθόν –και πιο μορφωμένους. Ο Στάλιν ενδεχόμενα δεν θα εισπράξει ευχαριστίες για τα έργα του. Η ξέσκεπη αντεπανάσταση θα απαλλαγεί απ’ αυτόν κατηγορώντας τον, λόγου χάρη, για... τροτσκισμό. Ο Στάλιν θά ’πεφτε σ’ αυτή την περίπτωση θύμα ενός αμαλγάματος του τρεχούμενου τύπου. Μα η ανθρωπότητα μπαίνει και πάλι σε μια φάση πολέμων και επαναστάσεων. Τα πολιτικά καθώς και τα κοινωνικά καθεστώτα θα καταρρεύσουν σαν χάρτινοι πύργοι. Είναι πολύ πιθανό επαναστατικοί σεισμοί στην Ευρώπη και στην Ασία, προλαβαίνοντας τον καταποντισμό του σταλινισμού από την καπιταλιστική αντεπανάσταση, να διευκολύνουν την ανατροπή του από τις εργαζόμενες μάζες. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο Στάλιν θά ’χε ακόμα λιγότερο να υπολογίζει σε χάρη.

Η μνήμη των ανθρώπων είναι μεγαλόψυχη όταν τα δρακόντεια μέτρα μπαίνουν στην υπηρεσία μεγάλων ιστορικών σκοπών. Αντίθετα η ιστορία δεν θα συγχωρέσει ούτε για μια σταλαγματιά αίμα που προσφέρθηκε στον καινούργιο Μολώχ της αυθαιρεσίας και του προνομίου. Το ηθικό μας αίσθημα βρίσκει τη βαθύτερη ικανοποίησή του στην ακλόνητη πεποίθηση πως η ιστορική τιμωρία θα είναι ανάλογη με το έγκλημα. Η επανάσταση θ’ ανοίξει όλα τα μυστικά συρτάρια, θ’ αναθεωρήσει όλες τι δίκες, θα αποκαταστήσει τους συκοφαντημένους, θα στήσει μνημεία στα θύματα, θα ρίξει αιώνιο ανάθεμα στους δήμιους. Ο Στάλιν θα εξαφανιστεί από τη σκηνή κάτω από το βάρος των εγκλημάτων του, σαν ο νεκροθάφτης της επανάστασης και η πιο απαίσια μορφή της Ιστορίας.

Κογιοακάν, καλοκαίρι του 1937.